Manakova kuća u Beogradu
Manakova kuća se nalazi u predgrađu nekadašnje Savamale, na uglu ulica Kraljevića Marka i Gavrila Principa. U njoj se nalaze bogate zbirke narodnih nošnji, sa Kosmeta i iz Južne Srbije, zatim običaja i slično, sve ukupno oko 2600 predmeta.
| Manakova kuća | |
|---|---|
 Manakova kuća | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Savski venac |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1830. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Proglašena je za spomenik kulture[1] Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda br. 277/2 od 9. 5. 1963. Za kulturno dobro od velikog značaja proglašena je Odlukom objavljenom u Službenom glasniku SRS, br. 14/79.[2]
Istorija uredi
Savamala je početkom devetnaestog veka, pored Palilule, bila jedino predgrađe naseljeno uglavnom Srbima. Počinjala je od sadašnje Ulice Kraljevića Marka i zahvatala je kraj oko Zelenog venca, Bosanske (Gavrila Principa) i Abadžijske ulice (Narodnog fronta). Kada je knez Miloš Obrenović u prvoj polovini devetnaestog veka od turskog paše dobio na poklon Savsko priobalje, ono je imalo izgled seoskog naselja sa sirotinjskim prizemljušama, trošnim ribarskim kolibama i ponekom ciganskom čergom. U želji da od Beograda napravi moderan grad, Miloš je započeo radove na regulaciji i transformaciji ovog područja.
Todor Stefanović Vilovski pišući o prvom pokušaju regulisanja srpske varoši u Beogradu 1834–1836. godine navodi:
| „ | Posao oko regulisanja nove varoši i oko građenja državnih zdanja nije tekao brzo. Njime je ispunjen ceo razmak vremena od 1834. do 1838, pa čak i do 1842. godine. Izgleda da se knez Miloš nije mogao odlučiti da iz Beča dovede arhitekte kao što mu je Felber predlagao. Ostao je, dakle da ovaj posao rade domaće snage tj. zidari iz stare Srbije, među kojima je bilo veštih i iskusnih majstora, no kojima je nedostajalo više znanja o inžinjeriji i arhitekturi.
Regulisanje nove varoši, nije razume se izvršeno onako kako su to zamišljali knez i njegovi savetnici. Privatna lica kupovala su placeve i zidala kuće gde i kako su htela. Nove ulice imale su za svoj postanak da zahvale prirodi terena na kome su građene ili zdravom instinktu kućnih zgrada, a nikakvom sračunjenom planu... Tako je eto postala Savamala, kraj dotle nenaseljen i pust, a sada središte srpskog nacionalnog političkog i ekonomskog života u Beogradu, kome je sudbina namenila zadatak da bude jezgro novoj srpskoj varoši i da svojim stalnim napredovanjem i razvijanjem onemogući Turcima dalji opstanak u Beogradu. |
” |
| — Todor Stefanović Vilovski, , Postanak Savamale (Prvi pokušaj regulisanja srpske varoši u Beogradu 1834–1836, arhivska studija), Nova iskra, knj. X, str. 76–79, Beograd, 1911. | ||
Manakova kuća svedoči o stanju pre regulisanja i nastanka nove, srpske Savamale. Nju su, po naredbi kneza, „indžiliri“ morali da čuvaju dok su rušili Savamalu i prosecali nove ulice. Ne zna se tačno vreme njene izgradnje. Pretpostavlja se da je podignuta u vreme kada su podizani Konak kneginje Ljubice i Kafana „?“.
Postoji više legendi koje se vezuju za ovu kuću. Po nekim predanjima, u njoj je bio smešten tatar (pošta) kneza Miloša Obrenovića. U vreme Miloša Obrenovića nisu postojale uređene pošte, niti poštanske linije sa određenim pravcem i vremenom odlaska i dolaska pošiljki. Prenos pošte vršile su, prema potrebi, pismonoše na konjima koji su se zvali tatari. Noseći poštu, tatari su se tokom puta kratko zadržavali u poštanskim stanicama, gde su menjali konje, odmarali se i jeli. Po njima su se nazivale poštanske stanice, a po predanju jedna od njih, Manakova kuća, bila je na liniji na kojoj su tatari prenosili službena pisma i državne dokumente.
Za ovu staru gradsku kuću vezuje se i legenda da je bila namenjena turskom agi i njegovom haremu. Pouzdano se zna da je kuću kupio Grk Manojlo Manak, koji je sedamdesetih godina devetnaestog veka u prizemlju držao pekaru i kafanu, dok je sprat koristio za stanovanje. Po njegovom rođaku Manaku Mihailoviću, dobila je i ime.
U sećanju starih Beograđana ostala je zapamćena kao kafana. Na najstarijoj fotografiji koja se čuva u Muzeju grada Beograda vidi se natpis sa imenom Arse Petrovića, ispred koje se nalaze stolovi postavljeni na trotoaru ulice. Pored zainteresovanih fotografa, izgled Manakove kuće zabeležili su i arhitekta Štaudinger i grafičar Luka Mladenović.
Arhitektura uredi
Svojim konstruktivnim odlikama, Manakova kuća,[4] locirana na staroj regulaciji, dokumentuje razvoj Beograda. U njoj se ogledaju građevinski postupci, prilagođavanje terenu i kultura stanovanja toga vremena. Građena je u bondručnom sistemu, sa ćerpičem u blatu. Pokrivena je ćeramidom. Dispozicija prostorija posledica je nasleđene regulacije i neravnog terena. Ima podrum, prizemlje, međusprat i sprat.
Sredinom pedesetih godina dvadesetog veka zgrada je bila ruinirana i sklona padu. Njeno rušenje je sprečeno, a Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda je od 1964. godine do 1968. izveo restauraciju i konzervaciju. Projekat temeljne rekonstrukcije poveren je arhitekti Zoranu Jakovljeviću i tom prilikom ojačani su temelji, zamenjena je drvena bondručna konstrukcija, a zadržan raspored i veličina prostorija. Zadržani su i detalji enterijera – drvene tavanice, odžaklije i stepenice. Doksat je potpuno rekonstruisan putem analogije s pojedinim objektima iz toga vremena i slične arhitekture u Beogradu, Grockoj i Sopotu.
Radovi su izvedeni namenski za smeštaj etnografske zbirke Hristifora Crnilovića (1886–1963), slikara, jednog od retkih istraživača i kolekcionara folklornog nasleđa, koji je za sobom ostavio tako značajnu kolekciju predmeta da predstavlja svojevrstan muzej narodnog stvaralaštva.
Ugovorom o poklonu Zbirke slikara i kolekcionara Hristifora Crnilovića gradu Beogradu, obnovljena Manakova kuća ustupljena je na korišćenje Etnografskom muzeju za smeštaj, čuvanje i izlaganje pomenute zbirke.
Danas se tu nalaze i radionice za izučavanje tradicionalnih zanata i narodne radinosti – ručno tkanje i keramiku, kao i škola klasičnih grafičkih tehnika. U prizemnom delu Manakove kuće postoji etno-izlog. Očuvanjem ovakvog arhitektonskog spomenika kao svojevrsnog kulturnog centra sa izložbama koje u ovakvom ambijentu dočaravaju duh starog Beograda, kuća je dobila muzejsku vrednost i prostor za edukaciju. Danas, uz istorijske izvore govori o razvoju srpskog društva, o tome kako su se razvijale stambena arhitektura i privreda tog vremena, odnosno o kontinuitetu razvoja arhitekture Beograda XIX veka na Savskoj padini.
.jpg)
Proglašena je za spomenik kulture Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda br. 277/2 od 9. 5. 1963. Za kulturno dobro od velikog značaja proglašena je Odlukom objavljenom u Službenom glasniku SRS, br. 14/79.[2]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Manakova kuća”. Katalog nepokretnih kulturnih dobara na teritoriji grada Beograda. Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda. Pristupljeno 11. 2. 2019.
- ^ a b „Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, Kulturna dobra na teritoriji opštine Savski Venac”. Arhivirano iz originala 23. 09. 2015. g. Pristupljeno 02. 09. 2015.
- ^ Todor Stefanović Vilovski, Postanak Savamale (Prvi pokušaj regulisanja srpske varoši u Beogradu 1834–1836, arhivska studija), Nova iskra, knj. X, str. 76–79, Beograd, 1911.
- ^ Sibinović 2012, str. 5
Literatura uredi
- Sibinović, Ana (2012). Manakova kuća (PDF). Beograd: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda. ISBN 978-86-81157-67-1. Pristupljeno 11. 2. 2019.COBISS.SR 190231820
- B. Maksimović, Urbanizam u Srbiji, Beograd, 1962.
- Todor Stefanović Vilovski, Postanak Savamale (Prvi pokušaj regulisanja srpske varoši u Beogradu 1834–1836, arhivska studija), Nova iskra, knj. X, str. 76–79, Beograd, 1911.
- Gordana Cvetković, Manakova kuća, Godišnjak grada Beograda, knj. XXII, 1975.
- Izveštaj komisije za utvrđivanje spomeničkih svojstava, Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
- Dr Divna Đurić-Zamolo, Beograd kao orijentalna varoš 1521–1867, Beograd, 19
- Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
