Manastir Svetog Pantelejmona u Lepčincu

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Crkva Svetog Pantelejmona.

Manastir Lepčince je metoh manastira Prohor Pčinjski, kao odvojeno manastirsko imanje sa crkvom i pod njegovom upravom. Manastir se nalazi u selu Lepčince.

Manastir Lepčince
Manastir Lepčince
Opšte informacije
Mesto	Lepčince
Država	Srbija
Vrsta spomenika	Manastir
Vreme nastanka	14. vek
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš

Položaj

Manastir Svetog velikomučenika Pantelejmona nalazi se na 22 kilometara jugoistočno od Vranja, u prekrasnoj nedirnutoj prirodi, u selu Lepčincu, na 4,5 kilometara jugozapadno od najvišeg vrha planine Motine (1307 m) na uskoj zaravni Lepčinske čuke. Nadmorska visina na kojoj se nalazi manastir je 820 metara. Zemljište južno od manastira je strmo i naglo se spušta ka Lepčinskoj reci (potoku) koji je na oko 1,5 kilometara od manastira. Okolina manastira i ceo ovaj kraj obrasli su gustom mešovitom šumom, listopadnom i zimzelenom, tako da dobija divan i smirujući doživljaj, a manastiru obezbeđuje potrebnu tišinu i tajnovitost. Od 2000. godine je ženski manastir. Odlukom Vlade Republike Srbije od 1.decembra 2005. godine manastir je proglašen spomenikom kulture.

Put do manastira

Do manastira Svetog Pantelejmona u Lepčincu dolazi se iz:

• Pravca Vranja, skreće se kod sela Zlatokopa, zatim pored sela Donje Trebešinje, Donja Otulja, Preobraženja, Gornje Otulje, kroz Lepčinsku klisuru, koju čini Lepčinska reka (potok), pored sela Kopanjane stiže se do kapije manastira. Na celoj dužini je put asfaltiran.
• Iz pravca Bujanovca, ide se magistralnim putem Bujanovac-Vranje, skreće desno ispred Vranja ka selu Zlatokop, a zatim istim putem kao iz pravca Vranja ka manastiru.

Istorija

U Pčinjskom pomeniku, 1843. godine nailazi se na prvi pisani trag o ovom manastiru, kada se pominje rukopoloženje u čin đakona.

U manastiru "Lepčinjce" je od 1903. godine bilo "žarište" srpske četničke akcije. Tu su srpske komite polagale zakletvu Sloboda ili smrt. Blizu manastira bila je granica sa Turskom koju su tu ilegalno prelazile čete srpskih komita.

Komitski vojvoda Petko Ilić koji je poginuo u borbi 19. marta 1912. godine, prenet je preko stare srpsko-turske granice. Po njegovoj poslednjoj želji saborci su ga sahranili u manastiru Lepčincu. Njegovi posmrtni ostaci su 1933. godine preneti u selo Staro Nagoričane.

Manastirski konak je maja 1944. godine, zapalila bugarska okupatorska vojska. Tada je uništena i manastirska arhiva i ubijen monah Merkurije. Uništena je i četnička (komitska) odaja (kuća); mali muzej o četničkoj akciji u Staroj Srbiji i Makedoniji u periodu 1904—1912. godine, u kojoj je bilo eksponata od velike vrednosti.

Manastirski kompleks

Manastirski kompleks čine: manastirska crkva, zvonik, konaci (monaški i gostinjski), ambar-suvenirnica, manastirska porta i ograda (zid).

Manastirska crkva, posvećena je Svetom Pantelejmonu, velikomučeniku i iscelitelju. Crkva je jednobrodna građevina dimenzije 14,5 x 6,5 metara i visine 3,25 metara, bez kubeta sa plitkom trostranom apsidom na istočnoj strani. Pokrivena je krovom na dve vode, a tavanica je ravna od drveta.

Crkva je zidana od kamena iz ovog kraja. Pod je od kamene ploče. U crkvi su i dve niše. Manja služi kao proskomidija (za pripremu liturgije), a veća, na južnom zidu kao đakonikon (za čitanje kratke molitve). Četiri prozorska otvora obezbeđuju svetlost u crkvi.

Prilikom obnove crkve 1998. godine pronađen je tesani nadvratnik sa upisanom godinom 1846. To ukazuje da je verovatno te godine manastirska crkva obnovljena. Do početka obnove 1993. godine crkva je bila izmalterisana blatom, a ispod maltera pronađeni su ostaci živopisa. Do 1924. godine crkva je bila pokrivena slamom, a tada je pokrivena fabričkim crepom. Na zapadnoj strani crkve 1924. godine dozidana je priprata sa šestouglom kupolom-zvonikom. Kula je porušena 2000. godine i crkva dobija današnji izgled. Godine 1928. sa južne strane crkve dograđen je neugledan aneks.

Ikonostas je od drveta i ručno duborezan. Izgrađen je 2010. godine, kada je zamenjen dotadašnji koji je dotrajao. Deo ikona sa starog ikonostasa prenet je na novi. I ostali drveni nameštaj u crkvi rađen je u duborezu. Vredno je istaći da je još 1909. godine ikonu "Tajna večera" manastiru poklonio Toma Popović iz Lepčinca.

Zvonik je južno od crkve i izrađen je od drveta. Do 1924. godine crkveno zvono je bilo obešeno na stoletnom hrastu pored crkve. Te godine je premešteno u novosazidanu šestougaonu zvonaru iz zapadnu stranu crkve. Zvonara je srušena 2000. godine kada je sagrađena sadašnja drvena zvonara.

Manastirski konaci , postoje dva: monaški i gostinski.

Monaški konak podignut je 1994. godine na mestu starog porušenog konaka, istih dimenzija kakav je i bio. U prizemlju konaka smeštene su monaška i narodna trpezarija i radionica za ikonopis, kaširanje i ukrašavanje ikona. Na spratu su službene prostorije i monaške kelije. Konak je rekonstruisan u istom obliku kakav je bio do maja 1944. godine kada ga je u drugom svetskom ratu zapalila bugarska okupatorska vojska. Tada je uništena i manastirska arhiva i ubijen monah Merkurije. Gostinski konak je prizemna zgrada, na severnoj strani manastira, sa 5 soba.

Dolaskom igumana Pajsija Tanasijevića i sestrinstva 1994. godine, pristupilo se planskom i detaljnom uređenju manastirske porte (dvorišta). Urađene su staze, posađeno razno ukrasno drveće, postavljene klupe za odmor. Borak u porti omogućava potpun funkcionalni i estetski doživljaj, kao i duhovnu i svetovnu ulogu.

Manastir je opasan dugačkim kamenim zidom. Zid je bio delimično očuvan, ali je i on obnovljen i dograđen 1994. godine. Renovirane su i tri nekadašnje kapije: južna, istočna i severna.

Manastir Svetog Pantelejmona u Lepčincu danas poseduje 10 hektara zemlje. Od toga 1 hektar je šuma a ostalo su oranice i pašnjaci. Agrarnom reformom iz 1946. godine manastiru je oduzeto 44 hektara zemlje, pašnjaka i šuma, kao i vodenica u selu Tibužde. Postupak za povraćaj oduzete imovine je u toku. U manastirskoj porti gaje se pčele (10 košnica), podignut je mali voćnjak (jabuka, kruška), gaji se i vinova loza.

Pisali su o manastiru

Prema dostupnoj literaturi, prve zapise o manastiru Svetog Pantelejmona u Lepčincu dao je Miloš S. Milojević u delu "Naši manastiri i kaluđerstvo", Beograd, 1881. godine. On piše:

Manastir Sv. Pantelejmona u istom okrugu i pod istom duhovnom upravom takođe je zadužbina iz doba Srpskih despota.

Mitropolit Mihailo u knjizi "Pravoslavna srpska crkva u Kraljevini Srbiji", Beograd, 1895. godine, piše: "Manastir Lepčinski sa crkvom Svetog velikomučenika Pantelejmona obnovljen 1852 od tvrdog je materijala".

Poznati Vranjanac Rista T. Nikolić u delu "Vranjska Pčinja u slivu Južne Morave", Beograd, 1903. godine, iako je izvrsno poznavao vranjski kraj, manastir je samo spomenuo, i to da se nalazi u Lepčincu, na kosi Trešteno drvo.

Profesor Beogradskog univerziteta, dr Vladimir Petković, u grandioznom delu "Pregled crkvenih spomenika kroz povesnicu srpskog naroda", Beograd, 1950. godine, preuzeo je tekst o manastiru Svetog Pantelejmona iz knjige mitropolita Mihaila i piše: "Lepčinski manastir sa crkvom Sv. Pantelejmona, obnovljen 1852. godine".

Dr Olga Zirojević, na osnovu turskih izvora iz 15. i 16. veka (Popis hasova kaza: Štip, Strumica, Ćustendil i Vranje) piše da se manastir Svetog Pantelejmona pominje u oblasti Vranja.

Dr Momčilo Zlatanović, profesor Učiteljskog fakulteta u Vranju takođe se bavio istorijom ovog manastira. On u članku "Metosi manastira Prohora Pčinjskog", "Politika", 21.10.1990. godine o manastiru iznosi niz do tada nepoznatih činjenica. O postanku manastira piše: "Sagrađen je u 19. veku na mestu na kome je bio stari hram".

Stojadin M. Stojanović, profesor vranjske gimnazije, rodom iz sela Klinovac, opština Bujanovac, u knjizi "Manastir Sveti Prohor Pčinjski", Bujanovac, 1998. godine, pisao je i o manastiru Svetog Pantelejmona uglavnom na osnovu članka profesora dr Momčila Zlatanovića. Piše da je manastir sagrađen u 19. veku, ali dodaje "na Crkvištu-mestu na kome je nekada bio hram".

Slobodan Mileusnić(1947-2005), istoričar umetnosti, upravnik Muzeja Srpske pravoslavne crkve u "Vodiču kroz manastire u Srbiji" iz 1995. godine, piše: "O prošlosti ovog manastira sa crkvom Svetog Pantelejmona malo se zna. Obnovljen je 1852. godine." U šematizmu Pravoslavne eparhije vranjske za 2000. godinu, stoji: "Hram Svetog velikomučenika Pantelejmona (iz srednjeg veka, obnovljen između 1905-1910)."

Dr Miroslav Timotijević i dr Nenad Makuljević profesori Filozofskog fakulteta u Beogradu, u knjizi "Ikonostas Vranjske eparhije", Beograd-Vranje, 2005. godine, najstudioznije do sada bave se manastirom Svetog Pantelejmona. Oni su u maju 2002. godine sa grupom studenata istorije umetnosti beogradskog Filozofskog fakulteta izveli desetodnevnu praksu u Vranjskoj eparhiji. U knjizi pišu da se ovaj manastir spominje još u Pčinjskom pomeniku kao metoh manastira Svetog Prohora Pčinjskog. Manastirska crkva je podignuta za vreme turske vlasti, a obnovljena je u 19. veku. Crkva je obnavljana 1846. godine, o čemu svedoči jedan kamen iz prethodne građevine sa datumom 8.7.1885. godine.

Manastirska slava

Manastir Svetog Pantelejmona u Lepčincu 9. avgusta svake godine slavi svoju slavu. To je dan proslavljenja svetitelja velikomučenika i iscelitelja Pantelejmona kome je manastir posvećen. Toga dana u manastiru se održava sveta arhijerejska liturgija, obavlja eventualno zamonašenje, pričešćuju vernici, litija oko manastirske crkve, reže slavski kolač, priređuje trpeza ljubavi za sve prisutne i prigodan kulturno-umetnički program. Posle Drugog svetskog rata iz godine u godinu smanjivao se broj prisutnih na manastirskoj slavi. Od početka 21. veka raste broj prisutnog naroda manastirskoj slavi. Tako je 2011. godine manastirskoj slavi prisustvovalo preko 500 ljudi. Do Drugog svetskog rata na sabor je dolazilo mnogo ljudi, tako da se nisu mogli smestiti u manastirskoj porti, zato su noć provodili na brdu oko manastira, ložeći vatru.

Manastirska slava o Svetom Pantelejmonu ujedno je i slava sela Lepčince. Na dan slave priređuje se i sabor. Nekada je trajao dva dana i jednu noć. Još od 19. veka bio je nadaleko poznat sabor u Lepčincu, pored sabora u manastiru Svetog Prohora Pčinjskog i u Gornjem Žapskom. Sabori su posebno bili značajni za srpski narod u tursko doba. U porti manastira narod se osećao slobodnije. Dolazio je u manastir da se pomoli Bogu i nađe duhovnu utehu. Omladina je igrala u kolu i upoznavala se, viđali su se rođaci i prijatelji, sklapali se razni poslovi. Gosti na saboru dolazili su iz Vranjskog Pomoravlja, Pčinje i drugih krajeva.

U vreme kada su sabori trajali dva dana i jednu noć, osmog avgusta (dan uoči sabora devetog avgusta), okupljao bi se narod iz dalje i bliže okoline. Sve zavetovani ovom manastiru okupljali su se ispred manastirske crkve, a sveštenik je do pred veče sekao kolače. Uveče je počinjala igranka. Narod koji nije mogao da se smesti u manastirskoj porti, noć je provodio na uzvišici iznad manastira, ložeći vatru i pripremajući hranu. Na tom mestu igrala su se kola celu noć iz sviranje poznatih gajdaša (gajdardžija) iz okolnih sela, a posebno iz sela Koćure.

Selo Lepčince

Glavni članak: Lepčince

Sadašnje Lepčince je mlado selo nastalo oko 1800. godine kada su se naselila tri brata, Jerci iz Hercegovine. Smešteno je između Marganske, Tetinske i Lepčinske reke (potoka). Najstarije mahale su: Belčinska, Vučinska i Stanojinska. Seoske kuće su na dvema kosama. Manastir Svetog Pantelejmona je na kosi Trešteno drvo.

Staro selo Lepčince pretpostavlja se da je u 16. veku ležalo na potezu Selo, što se pominje i u Pčinjskom pomeniku.

Po legendi selo je ime dobilo tako što je "u selu bilo mnogo šume, paše, livada, a zemlja je bila rodna da je berićet sela bio "lep", nadaleko pročujen te je i selo prozvano Lepčince." Lepčince je 1890. godine imalo 448 stanovnika, 1930-543, 1948-430, 1961-368, 1971-267 i 2002. godine 125 stanovnika.

Sveti velikomučenik i isceljitelj Pantelejmon

Glavni članak: Sveti Pantelejmon

Rođen je u Nikomidiji. Izučavao je lekarske nauke i lečio narod. Poznat je bio po tome da je nalazio leka i za bolesti koje drugi lekari nisu lečili. Zavidni lekari ga optuže kao hrišćanina i Pantelejmona izvedu pred carski sud. Stavljen je i na muke, ali mu se Gospod Bog javio u snu i izbavio ga iz zatvora. Nakon toga, Pantelejmon je osuđen na smrt. Kad je kazna trebalo da se izvrši dželat ga je mačem udario po vratu, ali se mač prebio kao da je od voska. Dželat ga nije posekao dok Pantelejmon (svemilostivi) nije završio molitvu. Nastradao je 304. godine. Sveti Pantelejmon priziva se u molitvama pri vodoosvećenju (što je jedna od sedam svetih tajni u crkvenobogosluženju) i jeleosvećenju (premazivanje bolesnika posebno pripremljenim jelejem-uljem).

Galerija

• 
  Manastir Sv. Pantelejmon na mapi
• 
  Manastir Sv. Pantelejmona zimi
• 
  Manastirska crkva, zapadna strana
• 
  Manastirska crkva, istočna strana
• 
  Manastirska crkva, severna strana
• 
  Manastirska crkva, južna strana
• 
  Mati Božja, manastirska ikona
• 
  Ikona Sv. Pantelejmona
• 
  Zvonik
• 
  Monaški konak
• 
  Gostinski konak
• 
  Ikonostas

Vidi još

• Spisak spomenika kulture u Pčinjskom okrugu
• Spisak spomenika kulture od izuzetnog značaja

Spoljašnje veze

• Sveti Pantelejmon Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. septembar 2015)
• Dan Svetog Pantelejmona Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. септембар 2015)
• Sveti velikomučenik i iscelitelj Pantelejmon Архивирано на сајту Wayback Machine (24. septembar 2015)
• Manastir Sveti Pantelejmon-ćirilica
• [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. jun 2016)
• [2] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. mart 2017)