Milorad Radević
Milorad Radević (Lijeva Rijeka kod Podgorice, 21. novembar 1921 – Mojkovac, 21. novembar 1990) bio je politički komesar za vreme Drugog svetskog rata, u kome je tri puta ranjen, a po završetku rata major jugoslovenske UDBE.
| Milorad Radević | |
|---|---|
 Milorad Radević | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 21. novembar 1921. |
| Mesto rođenja | Lijeva Rijeka, kod Podgorice,  Kraljevina SHS |
| Datum smrti | 21. novembar 1990. (69 god.) |
| Mesto smrti | Mojkovac,  SR Crna Gora,  SFRJ |
| Obrazovanje | Pravni fakultet u Beogradu |
| Profesija | vojno lice |
| Vojna karijera | |
| Služba | Uprava državne bezbednosti |
| Vojska | NOV i PO Jugoslavije |
| Čin | Major |
| Učešće u ratovima | Aprilski rat Narodnooslobodilačka borba |
Biografija
urediMilorad Radević rođen je u Lijevoj Rijeci, opština Podgorica, 21. novembra 1921. godine. Bio je predratni pravnik, kao i učesnik Narodnooslobodilačke borbe Jugoslavije, od 1941. do 1945. Za vreme Drugog svetskog rata bio je politički komesar, a po završetku rata - major jugoslovenske UDBE. Uhapšen je 1949. u Kotoru, kao šef Udbe u Crnoj Gori, jer je odbio da hapsi i likvidira svoje ratne drugove i prijatelje koji su „podržavali’’ prorusku struju, koja je planirala bekstva preko granice, a to je jugoslovenski politički vrh protumačio kao podršku beguncima. Opšte je poznato i to da je Radević bio bliski prijatelj sa Arsom Jovanovićem, koji se posle donošenja Rezolucije Informbiroa, 1948. godine, izjasnio za Rezoluciju i zajedno sa pukovnikom Vladom Dapčevićem i generalom Brankom Petričevićem rešio da pobegne u NR Rumuniju. Pod izgovorom da idu u lov, uveče 11. avgusta 1948. godine, pokušali su da prebegnu preko jugoslovensko-rumunske granice, ali je bekstvo osujećeno nailaskom na graničnu patrolu. Tom prilikom su poginuli Arso Jovanović i njihov vodič, upravnik državnog poljoprivrednog dobra Svetolik Arbajac. General Petričević se vratio u Beograd, gde je probao da predstavi događaj kao lovački izlet, ali je ubrzo uhapšen.[1]
Milorad Radević je, kao šef UDBE, posumnjao u plasiranu priču, znao je da su Arsa Jovanovića likvidirali najbliži prijatelji, što ga je razočaralo i nagnalo da traži pravdu. Tako se i zamerio jednom od najbližih prijatelja, Savu Joksimoviću, i svom bratu Radu Radeviću, koji je bio pukovnik UDBE i čovek od poverenja Aleksandra Rankovića, zadužen za specijalne operacije. Znajući da je Milorad jako strog i prek oficir koji nije hteo da savije glavu, dogovor na državnom nivou je bio "da ga se reše". Tom dogovoru prisustvovao je i njegov stariji brat Rade Radević. (Savo i Rade su skupa završili prava u Beogradu, a poreklo im je isto, pleme Vasojevići). Savo Joksimović od Tita je zadužen da se oštro obračuna sa informbirovskim elementima u Crnoj Gori. Hapšenje Milorada Radevića upravo organizuje on, dojučerašnji ratni drug i saborac, "general u crvenim čizmama", bivši ministar pravosuđa a tadašnji ministar unutrašnjih poslova. Radević je "označen" kao državni neprijatelj i osuđen na 18 godina stroge robije na Golom otoku, gde mu je upravnik bio niko drugi već njegov brat Rade Radević.(Zatvor Goli otok/Upravnici Golog otoka) Na Golom otoku su Milorada Radevića teško zlostavljali, bio je često na "prevaspitavanju" u Petrovoj rupi, najvećem mučilištu na ostrvu, ali izašao je kao "nepopravljiv". Zato je i kažnjen sa pet godina gubitka građanskih prava.[2]
Sukob zbog podrške Informbirou
urediJanuara 1949, desile su se svirepe likvidacije pripadnika grupe odmetnutih rusofila iz Bijelog Polja zbog podrške Informbirou. O ovim događajima gotovo da nema pisanog traga, jedino su stariji ljudi iz tog kraja sačuvali sećanje na strašan zločin. Svedočenje o tome ipak je zapisano – u beleškama Milorada Radevića, majora Udbe koji je i sam završio na Golom otoku. Malo je poznato da je upravnik tog zloglasnog logora u to vreme bio njegov brat, Rade Radević.[3]
U doba izbijanja sukoba sa Informbiroom, partijskim komitetom u Bijelom Polju rukovodio je ugledni revolucionar Ilija Bulatović, a situacija je bila ista kao i u drugim mestima na severu Crne Gore, gde je narod bio rusofilski nastrojen.
Rano ujutro, na Badnji dan 1949. godine, grupa od 18 Bjelopoljaca, šefova policije, Udbe i Sreskog komiteta KP, na čelu sa Bulatovićem, odmetnula se u šumu, pošto im je pretilo hapšenje zbog podrške Informbirou. Beže najpre u selo Čeoče, odakle su se podelili u nekoliko grupa i raštrkali po okolnim selima i planinama.
Sa njim su se odmetnuli: Radomir Rakočević, šef bjelopoljske Udbe, Radivoje Bogavac, komandir bjelopoljske milicije, Miloš Radonjić, organizacioni sekretar Sreskog komiteta, Rade Vojinović, predsjednik Sreskog odbora, Radovan i Vuksan Jelić, članovi Sreskog komiteta KP, milicioneri Jovan Bubalja i Živko Spičanović, i još desetak članova bjelopoljskog partijskog komiteta.
Za njihovo bekstvo odmah se čulo i istog dana u Bijelo Polje, sa grupom oficira Udbe, stiže Savo Joksimović, ministar unutrašnjih poslova Crne Gore, od Tita zadužen da se oštro obračuna sa informbirovskim elementima u Crnoj Gori. Usledila je hajka u kojoj je učestvovalo preko 1.000 vojnika i policajaca. Preživela su samo šestorica odmetnutih i odvedeni su na Goli otok, dok su ostali likvidirani po kratkom postupku. Opkoljavali su ih, prema raspoloživim podacima, jednog po jednog. Nijedan od njih nije hteo da puca na svoje dojučerašnje drugove, te su se predavali. Međutim, Joksimovićevi agenti su ih noću krišom dovodili u Bijelo Polje na saslušanja, a zatim odvodili kraj Lima i ubijali. Joksimović je, pak, lansirao priču da su hteli da pređu Lim i beže za Albaniju, pa su ih agenti Ozne sustigli, a pošto su se suprotstavili, morali su, navodno, da ih ubiju.
Robijanje na Golom otoku
urediBudući da je Milorad Radević, kao šef Udbe i bliski prijatelj Sava Joksimovića, odbio da ide u poteru za najbližim saradnicima i drugovima iz Bijelog Polja, taj čin je protumačen kao podrška beguncima. Uhapšen je i sproveden na dugogodišnju robiju i mučenje, preko zatvora u Bileći, vojnog zatvora u Sarajevu, ostrva Sveti Grgur i Golog otoka.[4]
Bio je osuđen na 18 godina zatvora, odležao je osam, i to na Golom otoku. Milorada Radevića su na Golom otoku zlostavljali, bio je često u ozloglašenoj „Petrovoj rupi“, tamo gde su mučili najtvrđe logoraše, kao što je Mirko Marković, španski borac i politički organizator jugoslovenske dijaspore. Milorad Radević će ostati sa Markovićem prijatelj do njegove smrti 1988. godine. Po sećanju nekih od "golootočana", najviše su zlostavljani Vlado Dapčević, Mileta Perović i Milorad Radević, na kojima su se uvežbavali modeli golootočkog mučenja. Sa Golog otoka je Radević izašao kao "nepopravljiv", zbog čega je i kažnjen sa pet godina gubitka građanskih prava.
Za tih osam godina provedenih na Golom otoku, Radeviću je dve i po godine upravnik logora bio brat Rade, koji je pre toga bio Rankovićev zamenik. Nijednom se nisu sreli tamo.
Kasnije su braća Milorad i Rade živeli u Beogradu, ali se ni tu nikada nisu sreli. Godine 1990. umro je Rade, a Milorad mu nije došao na sahranu, već je poslao sina Milića i na taj način stavio tačku na bratsku ljubav, koja u Crnoj Gori ima posebnu dimenziju.[2]
Mnogo godina kasnije, u knjizi „Druženje s Titom“, Milovan Đilas je o surovim likvidacijama bijelopoljskih odmetnika – rusofila napisao: „Razočarani i rastureni odmetnici su se jedan za drugim predavali bez borbe, ali nijedan nije stigao do grada, svi su usput poubijani… Bjelopoljski slučaj nije tipičan za obračunavanje sa prosovjetskim komunistima, ali je možda najdrastičniji.“[5]
Za ovaj „podvig“, pukovnik Ozne (Udbe) Savo Joksimović unapređen je u čin generala. U svirepoj akciji Ozne posebno se istakao Veselin Bulatović, Đilasov rođak, koji će kasnije biti postavljen za upravnika Golog otoka.
Delo
urediMilorad Radević je autor dragocenog svedočanstva o likvidacijama grupe odmetnutih rusofila u Crnoj Gori zbog podrške Informbirou 1949. godine.
Koautor je knjige "Studenti beogradskog univerziteta 1838-1941 - Hronologija političkog života", koja je objavljena 1971. godine u Beogradu.[6]
Reference
uredi- ^ Đilas, Milovan (1991). Vlast i pobuna. Beograd: Književne novine.
- ^ a b Krvavi badnjaci: Kako je Savo Joksimović ubio 12 uglednih Bjelopoljaca!, 31.12. 2019. Pristupljeno 22.2.2022.
- ^ Braća koju je razdvojio Goli otok – jedan zarobljenik, a drugi upravnik!,Srpska istorija, 4.1.2021. Pristupljeno 23.2.2022.
- ^ Robijao kod svog brata, 23.2. 2021. Pristupljeno 22.2.2022.
- ^ Đilas, Milovan (1990). Druženje s Titom. Beograd: Milovan Đilas, Momčilo Đorgović.
- ^ Studenti beogradskog univerziteta 1838-1944 - Hronologija političkog života