Mihalj Karolji
Grof Mihalj Karolji (mađ. Mihály Károlyi; Fot, 4. mart 1875 — Vans, 19. mart 1955) je bio prvi vođa Mađarske Demokratske Republike od 1918. godine do 1919. godine. Služio je kao predsednik vlade između 1. i 16. novembra 1918. i kao predsednik Republike između 16. novembra 1918. i 21. marta 1919. godine.
Mihalj Karolji | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||||||
| Datum rođenja | 4. mart 1875. | ||||||||||||||||||||||
| Mesto rođenja | Fot, Austrougarska | ||||||||||||||||||||||
| Datum smrti | 19. mart 1955. (80 god.) | ||||||||||||||||||||||
| Mesto smrti | Vans, Francuska | ||||||||||||||||||||||
| Politička karijera | |||||||||||||||||||||||
| Politička stranka | Četrdesetosmaška nezavisna stranka | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Biografija uredi
Detinjstvo uredi
Mihalj Karolji je rođen 1875. godine u okolini Pešte, u tadašnjoj Austrougarskoj. Odmah po rođenju imao je fizički poremećaj oko usne koji će mu označiti ovaj period. Majka mu je u međuvremenu umrla od tuberkuloze a otac mu se opet oženio. Najveći deo detinjstva su ga odgajale baka i sestra, jer njegov otac, grof i visoki političar, nije imao puno vremena za njega. Sa 14 godina je bio poslat u Bečku kliniku kako bi prošao kroz uspešnu operaciju usne. Nakon operacije mogao je normalno da priča.
Školovanje uredi
Mihalja nisu mnogo interesovala predavanja na univerzitetu, tako da je uglavnom uspevao da položi testove uz pomoć ličnog učitelja. Međutim, tokom školovanja počeo je razvijati progresivan pogled na svet. Na njegovo razmišljanje su bitno uticali Mađarska revolucija 1848. godine, Francuska enciklopedija i romani Žila Verna. U svojoj 24. godini diplomirao je prava, no odmah nakon diplomiranja počeo je živeti rasipnički život putujući konstantno po Evropi, loveći i igrajući karte. Nakon nekog vremena ozbiljno se posvetio političkom životu.
Politički život uredi
Pre Velikog rata uredi
Mihalj Karolji je ušao u Mađarski Parlament 1910. godine kao konzervativac.[1] Odmah po ulasku u Parlament počeo je naginjati ka levici i počeo je razvijati jedinstvenu politiku. Zalagao se za podelu većih poseda koje su držale moćne porodice, za jednakost svih naroda unutar kako i Mađarske, tako i celokupne Austrougarske i za što veću slobodu. Međutim, u predratnoj konzervativnoj Mađarskoj njegove ideje nisu bile široko prihvaćene jer su bile previše radikalne; imao je jako malo moći i pristalica.
Prvi svetski rat i kraj rata uredi
Tokom Prvog svetskog rata Karolji je napravio malu pacifističku grupu koja se zalagala za mir i takođe se zalagao za veća prava prilikom glasanja, pri čemu je uspeo da dođe u sukob sa tadašnjim premijerom Ištvanom Tisom (mađ. István Tisza). Nakon svađe Mihalj je osnovao nezavisnu partiju "Ujedinjena Partija za Nezavisnost" 1916. godine koja je ubrzo poprimila naziv "Karolji Partija".
Tokom 1918. godine, dok je Austrougarska gubila, u Mađarskoj je Karolji 25. oktobra 1918. godine uspeo obrazovati Mađarsko narodno veće koje je glasalo za otcepljenje Mađarske od ostatka carevine. Međutim, najveći protivnici Mihalju i njegovom veću su bili novi austrougarski car Karlo IV i premijer Šandor Vekerle (mađ. Sándor Wekerle). Međutim, sam narod i ostaci mađarske vojske su ubrzo napravili Astersku revoluciju (mađ. Őszirózsás forradalom) 28. oktobra 1918. godine. Nakon 3 dana, 31. oktobra 1918. godine, Karlo IV je priznao Mađarsku Demokratsku Republiku, Šandor Vekerle je podneo ostavku, a Ištvan Tisa ubijen. Tada je i Karolji zvanično bio priznat za predsednika novonastale republike.
Trijanonski sporazum i kraj života uredi
Nakon predaje Austrougarske 4. novembra 1918. godine, carevina se raspala pri čemu su mnogi narodi dobili nezavisnost, a ubrzo je Austrija 10. septembra sa Antantom potpisala primirje u Sen-Žermenu. Za to vreme, Mihalj Karolji se borio da očuva originalne granice Mađarske. On je vodio mađarsku stranu tokom pregovora, dok je drugu stranu predvodio Franše D'Epere. Zbog nemogućnosti da spasi Mađarsku, Karolji je dao otkaz u julu 1919. godine, a vlast je ostavio komunistima pod Belom Kunom (mađ. Béla Kun) koji je proglasio 21. marta 1919. godine Mađarsku Sovjetsku republiku. Međutim, ta republika je trajala do 6. avgusta 1919. godine, a sa Mađarskom je konačni sporazum bio potpisan u Trijanonu 4. juna 1920. godine, gde je Mađarska izgubila 2/3 svoje prethodne teritorije.[2]
Tokom 1919. godine, Karolji je migrirao u Francusku, a tokom Drugog svetskog rata, boravio je u Engleskoj. Boraveći u inostrantsvu, odbacio je stare ideje i prihvatio komunizam kao novu ideologiju. Nakon završetka rata, 1946. godine, vratio se nazad u svoju zemlju. Služio je kao ambasador u Francuskoj od 1947. godine do 1949. godine, kada je dao otkaz kao protest zbog ubistva Lasla Rajka (mađ. László Rajk). Na kraju je umro u Francuskoj 1955. godine.
