Mučenica Ketevan
Mučenica Ketevan (gruz. ქეთევან წამებული, ketevan tsamebuli) (oko 1560 – 13. septembar 1624) bila je kraljica Kahetije, kraljevine u istočnoj Gruziji. Bila je regent Kahetija tokom maloletstva svog sina Tejmuraza I od Kahetije od 1605. do 1614. godine. Ubijena je u Širazu, u Iranu, nakon dugotrajnog mučenja od strane safavidskih vladara Kahetije zbog odbijanja da se odrekne hrišćanske vere i pređe na islam. Ketevan je Gruzijska pravoslavna crkva proglasila za sveticu.
Mučenica Ketevan | |
|---|---|
.jpg) Mučenica Ketevan | |
| Datum rođenja | 1565. |
| Datum smrti | 13. septembar 1624. (58/59 god.) |
| Mesto smrti | Širaz, Iran |
| Supružnik | David I of Kakheti |
| Roditelji | Ashotan I, Prince of Mukhrani |
Život
urediKetevanin otac je bio princ Ašotan od Muhranija (Bagrationi) i udala se za princa Davida od Kahetija, budućeg Davida I, kralja Kahetije od 1601. do 1602. godine.
Nakon Davidove smrti, bavila se izgradnjom verskih objekata i dobrotvornim radom. Međutim, kada je Davidov brat Konstantin I ubio svog oca vladara Aleksandra II i uzurpirao krunu uz podršku Safavidskog Irana 1605. godine, Ketevan je okupila kahetijske plemiće protiv očeoubistva i razbila Konstantinove lojalne snage. Uzurpator je poginuo u borbi. Prema safavidskom zvaničniku i hroničaru, Fazli Kuzani, Ketevan je pokazala karakterističnu milost prema Konstantinovim preživelim pristalicama i njegovim Kizilbaškim oficirima. Naredila je da se prema ranjenim neprijateljskim vojnicima postupa na odgovarajući način i da se prime u službu ako to žele. Muslimanski trgovci, koji su stradali u ratu, obeštećeni su i oslobođeni. Ketevan je preuzela Konstantinovo telo i poslala u Ardabil.
Posle ustanka pregovarala je sa iranskim šahom Abasom I, koji je bio suveren nad Gruzijom, da potvrdi njenog maloletnog sina Tejmuraza I za kralja Kahetije, dok je ona preuzela funkciju regenta.
Godine 1614, kada je Tejmuraz poslao Ketevan kao pregovarača Šahu Abasu, ona se predala kao počasni talac u neuspelom pokušaju da spreči napad iranske vojske na Kahetiju. Držana je u Širazu nekoliko godina sve dok Abas I, u činu osvete zbog Tejmurazove neposlušnosti, nije naredio kraljici da se odrekne hrišćanstva, a nakon njenog odbijanja, 1624. je mučena do smrti.
Delove njenih moštiju tajno su odneli portugalski katolički misionari Svetog Avgustina, očevici njenog mučeništva, u Gruziju, gde su sahranjeni u manastiru Alaverdi.[1] Pričalo se da su ostaci njenih mošti sahranjeni u crkvi Svetog Avgustina u Goi, Indija. Posle nekoliko ekspedicija u Gou u 21. veku u potrazi za ostacima, veruje se da su pronađeni krajem 2013.[2][3][4]
Svetost
urediKraljicu Ketevan je kanonizovao patrijarh Gruzijski Zaharije (1613–1630), a 13. septembar (što odgovara 26. septembru po savremenom gregorijanskom kalendaru) je Gruzijska pravoslavna crkva ustanovila kao dan njenog pomena.[traži se izvor]
Ketevanino mučeništvo prema očevicima misionarima je iskoristio njen sin, Tejmuraz, u svojoj pesmi, Knjiga i strast kraljice Ketevan (წიგნი და წამებან წა წეთევან და წედევან დედეთევევან დ, ts'igni da ts'ameba ketevan dedoplisa; 1625) kao i nemački autor Andreas Grifijus u svojoj klasičnoj tragediji Katharina von Georgien (1657).[5] Gruzijski monah Grigol Dodorkeli - Vahvahišvili iz manastira David Garedža bio je još jedan autor čiji se spisi, skoro istovremeni, hagiografsko delo, kao i nekoliko himni, fokusiraju na Ketevanin život i mučeništvo. Škotski pesnik Vilijam Forsajt komponovao je pesmu The Martyrdom of Kelavane (1861), zasnovanu na izveštaju Žana Šardena o Ketevaninoj smrti.[6]
Relikvije i arheološki nalazi
uredi
Portugalija
urediGodine 2008. otkriveno je da manastir Graca u Lisabonu u Portugaliji sadrži ranije nepoznati, veliki panoramski azulejo koji prikazuje mučeništvo kraljice Ketavan u Persiji. Scene su zasnovane na izveštajima portugalskih avgustinskih misionara o njenoj smrti koji su bili svedoci njene smrti. Panoramske pločice bile su u lošem stanju, a Gruzija je ponudila hiljade evra za popravke.[7]
2017. godine, puna replika portugalskog prikaza Ketevanovog mučeništva je otkrivena u Gruziji i izložena u Zamku Mukhrani.[8]
U oktobru 2017, predsednik Gruzije Giorgi Margvelašvili posetio je mural kraljice Ketevan u manastiru Graca tokom svog zvaničnog putovanja u Portugaliju. Radovi na restauraciji su nastavljeni i potpisan je sporazum između manastira i Nacionalne agencije za očuvanje kulturnog nasleđa Ministarstva kulture Gruzije.[9]
Indija (Goa)
urediZnačaj kraljice Ketevan za gruzijski narod doveo je do „lova“ na relikvije tokom poslednjih decenija, posebno u Goi. Od 1989. godine, razne delegacije koje su dolazile iz Gruzije su radile zajedno sa Arheološkim istraživanjem Indije da pokušaju da lociraju Ketevanin grob unutar ruševina avgustinskog samostana Gospe od Milosti, u Staroj Goi. Ovi napori su bili osujećeni jer timovi nisu bili u stanju da pravilno protumače portugalske dokumente koji su davali tragove o mestu Ketevaninog sahranjivanja.
Ovi istorijski izvori navode da su fragmenti kostiju Ketevanine šake i ruke čuvani u kamenoj urni ispod određenog prozora u kapeli Avgustinskog manastira. U maju 2004. kapela i prozor koji se pominju u izvorima pronađeni su tokom saradnje između portugalskog i prekomorskog državljanina Indije arhitekte Sidha Losa Mendirate i Arheološkog istraživanja Indije. Iako je sama kamena urna nedostajala, njen kamen za pokrivanje i određeni broj fragmenata kostiju pronađeni su blizu prozora koji se pominje u portugalskim izvorima.[10]
Dr Niraj Raj, Manvendra Sing i dr Gianešver Čaubej iz CSIR - Centra za ćelijsku i molekularnu biologiju, Hajderabad, Indija i Estonski biocentar, Estonija, sproveli su DNK analizu ovih ljudskih kostiju iskopanih iz manastira Svetog Avgustina sekvenciranjem i genotipizacijom mitohondrijalne DNK. Istraživanja ostataka otkrila su neobičnu mtDNK haplogrupu U1b, koja je odsutna u Indiji, ali je prisutna u Gruziji i okolnim regionima. Pošto genetska analiza potvrđuje arheološke i književne dokaze, verovatno je da je iskopana kost pripadala kraljici Ketevan od Gruzije.[11] Međutim, važno je imati na umu da su fragmenti kostiju Ketevanine šake i ruke čuvani u istoj urni kao i kompletni ostaci dvojice evropskih misionara, fratra Jeronima da Kruza i fratra Giljermea de Santo Agostinja. Zbog toga bi bilo ključno odrediti pol i vrstu kosti testiranih fragmenata kako bi se dobili konačni rezultati. Prema navodima u indijskim novinama Mint on Sunday, „dodatni testovi su potvrdili da kost U1b potiče od žene. Tako je 2013. godine ustanovljeno da je kost pronađena u dva dela 2005. godine u skladu sa tim da je od žene iz Gruzije“.[12]
2017. godine, proslavljajući dvadeset pet godina diplomatskih odnosa između Indije i Gruzije, mošti su poslate u Gruziju na period od šest meseci tokom kojih su organizovani i verski i naučni događaji.[13]
Indijska vlada ponudila je Gruziji neke delove svetih moštiju iz Goe. 9. jula 2021. godine mošti je predao indijski ministar spoljnih poslova S. Džajšankar vladi Gruzije i katolikosu-patrijarhu Gruzije Iliji II.[14]
Reference
uredi- Opšti izvori
Mediji vezani za članak Mučenica Ketevan na Vikimedijinoj ostavi- Lang, David Marshall (1976). Lives and Legends of the Georgian Saints. New York: Crestwood. (Excerpt "The Passion of Queen Ketevan")
- Napomene
- ^ Suny, Ronald Grigor (1994), The Making of the Georgian Nation: 2nd edition, pp. 50-51.
- ^ Georgians seek buried bones of martyred queen.
- ^ Georgia - Basic facts.
- ^ It is Confirmed, Relic Found in Goa is of a Georgian Queen Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. decembar 2013).
- ^ Rayfield, Donald (2000), The Literature of Georgia: A History, pp. 105-106.
- ^ Forsyth, William (1861), The Martydom of Kelavane, p. iii.
- ^ Mártir da Geórgia "vive" escondida no Convento da Graça, Publico, 22 de Setembro de 2008
- ^ Chateau Mukhrani Mural Tells the Story of Queen Ketevan Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. decembar 2019), Georgia Today, 26 September 2019
- ^ President of Georgia visited the Convent of Graça, Embassy of Georgia to the Republic of Portugal, 2017
- ^ This archaeological work was featured in an episode of the documentary program "Schliemans's Erben", aired by the German channel ZDF, at 20:00 on March 16, 2008.
- ^ Niraj Rai et al., Relic excavated in western India is probably of Georgian Queen Ketevan, Mitochondrion, Available online 16 December 2013
- ^ The Traveling Hand - Mint on Sunday[mrtva veza]
- ^ Monteiro, Lisa (18. 10. 2018). „St Ketevan's relics return after Georgia visit”. The Times of India (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-11-06.
- ^ „"Bonds Of Friendship": India Gifts Relic Of 17th Century Queen To Georgia”. The Economics Times. Pristupljeno 9. 7. 2021.