Nalazište „Gradina“ u Grabu

Nalazište „Gradina“ u Grabu je arheološki lokalitet i nepokretno kulturno dobro koje se prostire na Jeljenu, jednom od najviših planinskih vrhova planine Jelice, u Grabu, opština Lučani, čiji je period nastanka i dalovanja VI, IX, X vek.

Nalazište „Gradina“ u Grabu
Nalazište Gradina
Opšte informacije
Mesto	Grab
Opština	Lučani
Država	Srbija
Vrsta spomenika	arheološko nalazište nepokretno kulturno dobro
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo
www.kulturnonasledje.com

Registar nepokretnih kulturnih dobara

Nalazište „Gradina“ u Grabu je upisan u registar Nepokretnih kulturnih dobara na teritoriji opštine Lučani na osnovu Odluke SO Lučani broj 03-191 i 192/87-02 od 26.10.1987. godine. Redni broj u lokalnom registru je AN 20, u centralnom registru AN 91. Datum upisa u centralni registar je 29. oktobar 1990, a datum upisa u registar Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kraljevo je 5. februar 1990.

Opis lokaliteta i pronađenih nalaza

Arheološko nalazište Gradina nalazi se na planini Jelici, 8 km jugozapadno od Čačka, u selu Grab, i na 15 km udaljenosti od Guče. Sa temelja crkve koja se nalazi na dominantnom mestu, na samom vrhu nekadašnjeg grada, pogled ka severu dopire do grada Čačka, na istoku se u daljini vidi Zapadna Morava, na jugu pogled zahvata Guču.

Arheološka istraživanja su počela 1984. godine. Lokalitet je ranovizantijski grad koji se sa neposrednom okolinom prostirao na površini od oko 20 ha. Smatra se da je grad podignut za vreme vladavine cara Justinijana i predstavljao je privredni, vojni i administrativni centar ovog regiona.

Grad se sastojao od nekoliko posebno branjenih četvrti: gornji grad, severno podgrađe, južno podgrađe. Na lokalitetu su otkriveni ostaci pet crkava, od kojih su dve bile ukrašene živopisom, a jedna je imala krstionicu. U gradu su se nalazile stambene zgrade, radionice i drugi objekti.

Tokom istraživanja otkrivena je trobrodna bazilika koja je označena kao Bazilika „A“, i veći broj grobova. Zapadno od bazilike „A“ je crkva sa nekropolom, koja je označena kao bazilika „B“ sa narteksom i polukružnom apsidom. Otkriven je 31 grob. Bazilika označena kao Bazilika „C“ se nalazi na severozapadnoj strani Gradine. U severozapadnom delu bazilike su sačuvani ostaci fresko slikarstva, zidovi baptisterijuma su bili ukrašeni freskama. Oko crkve i oko nje su otkriveni grobovi. Na zapadnoj padini Gradine delimično su istraženi ostaci bazilike „D“.

Na lokalitetu je pronađeno i obilje pokretnih nalaza: ulomci keramičkog posuđa, staklenog posuđa i prozorskog stakla, alat, ključevi, brave, kuhinjski noževi, češljevi, metalni delovi odeće (kopče, fibule, ukrasne igle), nakit, oružje, novac.

Grad je na početku VII veka stradao u požaru.Požar je verovatno bio posledica avarskih ili slovenskih napada tokom naseljavanja Balkanskog poluostrva. Ubrzo posle spaljivanja grad je ponovo naseljen. Nova populacija boravila je u njemu sve do početka IX veka. Na Gradini se tada se život prekida.

50-tih godina XX veka lokalitet je pretrpeo najveće razaranje kada je sa Gradine korišćen kamen za nasipanje puta Čačak- Goračići. Veruje se da je tada razbijena i odneta ploča na kojoj se nalazio naziv utvrđenog grada.

Vidi još

• Spisak arheoloških nalazišta u Srbiji
• Lučani
• Jelica (planina)

Spoljašnje veze

• Odluka o proglašenju Gradina u Gradu na Jelici za AN, SO Lučani br. 06-191 i 192_87-01 od 26.10.1987, Službeni glasnik opštine Lučani br. 4_1987.pdf
• GRADINA NA JELICI - GRAD NEPOZNATOG IMENA
• GRADINA NA JELICI - UTVRĐENI CENTAR U ILIRIKU VI VEKA I VIŠESLOJNO ARHEOLOŠKO NALAZIŠTE - GRADINA ON Mt JELICA A FORTIFIED CENTRE IN 6th CENTURY ILLYRICUM AND A MULTILAYERED ARCHAEOLOGICAL SITE - Uredio Mihailo Milinković
• Dejan BULIĆ, Istorijski institut, Beograd - TRAGOVI SREDNjEVEKOVNE MATERIJALNE KULTURE SA LOKALITETA GRADINA NA JELICI