Википедија

Napad NOVJ na Gojlo 1942.

Napad na naftne izvore u Gojlu je bila partizanska diverzantska akcija u toku Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, izvedena 6. septembra 1942. godine.

Napad NOVJ na Gojlo 1942.
Deo Drugog svetskog rata u Jugoslaviji

Izvori nafte u plamenu posle uspešno izvedenog napada NOVJ na Gojlo, 6. septembra 1942. godine.
Vreme6. septembar 1942.
Mesto
Gojlo, kod Kutine
Ishod Partizani savladali nemačko–domobransku posadu u Gojlu i zapalili naftne izvore
Sukobljene strane
Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija NOVJ  Nacistička Nemačka
Nezavisna Država Hrvatska Domobrani

Akciju su izvele jedinice Sedme hrvatske NO brigade, Banijske proleterske čete i Moslavačkog partizanskog bataljona i delovi Prvog slavonskog NOP odreda i ostaci Krajiškog proleterskog bataljona.«[1] Najveći teret borbe u samom mjestu je ponela prva Slavonska udarna četa i Banijska proleterska četa.[2]

Uništenjem postrojenja u Gojlu, izvesno vreme je obustavljena proizvodnja nafte koja je prerađivana za potrebe Vermahta u rafinerijama kod Siska i u Bosanskom Brodu. Tako je eksploatacija nafte iz Gojla iznosila samo 9.605 tona u 1942. godini, za razliku od regularne eksploatacije u 1943. godini, koja je iznosila 21.582 t.[3]

Pripreme uredi

Ovom pothvatu velikih razmera je prethodila pomna obaveštajna priprema. Nakon što je Štab 3. operativne zone NOV i PO Hrvatske donio odluku o napadu na Gojlo, iz Slavonije s dva pratioca upućen zamjenik komandanta Zone Bogdan Crnobrnja sa zadatkom da izvrši sveobuhvatne pripreme za tu akciju, a zatim da komanduje svim jedinicama koje bi učestvovale u akciji. Bogdan Crnobrnja se toga priseća:

"Krenuli smo iz s. Zaile gde se nalazio Štab zone. Išli smo noću i predanili u s. Janja Lipa, na cesti Daruvar-Gojlo. Jedan član Partije iz tog sela pratio nas je zatim do s. Stupovače i povezao nas s tamošnjom partijskom organizacijom. Tu sam, slučajno, naišao na Zvonka Brkića, tada terenskog partijskog radnika. Kada sam mu rekao zašto sam došao odgovorio mi je da podatke o neprijatelju u Gojlu neće biti teško pribaviti jer i tamo postoji partijska organizacija. Sutradan, nekoliko članova Partije otišlo je s tim zadatkom iz Stupovače u Gojlo. Na osnovi podataka o neprijateljskom rasporedu i naoružanju koje su oni donijeli, izrađen je plan napada, a neki članovi partijske ćelije Gojla poslužiće nam i kao vodiči u samoj akciji."[2]

Istovremeno, zbog neprijateljske ofanzive na Baniju, banijske su se snage povukle na Kordun, odakle su neki prebačeni u Moslavinu. Po naređenju Glavnog štaba za Hrvatsku, krajem avgusta, u rejon Moslavine prebačena su, preko Save, tri bataljona Banijskog odreda, sa zadatkom da pomognu moslavačkim i slavonskim jedinicama u daljem razvoju borbe u tim krajevima.[4]

 
Nikola Demonja, komandant Banijske proleterske čete.

3-IX-1942 god. Kako još uvek nemamo veza sa partizanima moslavačkim, jer bez veza i obaveštenja ne možemo ništa da učinimo, to krećemo u pravcu njihovog verovatnog boravka... Stvaramo plan o akcijama i tražimo obaveštenja, koja su vrlo oskudna, jer nema obaveštajne službe, nema informativne službe, nema skoro ničega, iako su uslovi za sve to vrlo dobri.[5]

— Izveštaj Operativnog štaba Partizanskog Odreda Banije

Početkom septembra u Moslavinu prebačeni su Sedma banijska brigada, delovi Prvog slavonskog NOP odreda i Krajiškog proleterskog bataljona i Banijska proleterska četa.[6] Dana 2. septembra 1942. godine, po naređenju GŠ NOP odreda za Hrvatsku, od 3, 5. i Udarnog bataljona Banijskog partizanskog odreda formiran je Operativni štab NOP odreda Banije, kasnije Sedma banijska udarna brigada.[7][8] Njena prva veća akcija bio je napad na petrolejske izvore u Gojlu.[9] 4. 9. Banijci su došli u vezu s Moslavačkim bataljonom.

4-IX-1942 god. Dolazi zamenik komesara Druge zone drug Capo (Vlado Janić) i traži da neko iz našeg Štaba ide u jedno selo, pošto su došli drugovi iz Slavonije radi napada na petrolejske izvore kod Gojla. Na pregovore je poslan drug Čizmek i komandant Petog bataljona.[5]

— Izveštaj Operativnog štaba Partizanskog Odreda Banije
 
Vicko Antić, komandant Psunjskog partizanskog odreda.

Zajedno s Slavoncima stvoren je plan za akciju na petrolejske izvore kod Gojla.[10]

5-IX-1942 god. Slavonci su se već prebacili sa 500 partizana, sa njima zamenik komandanta Zone, komandant i komesar I odreda. Ja odlazim sa cijelim Udarnim bataljonom u jedno mesto blizu petrolejskih izvora. Sastajemo se sa drugovima Slavoncima i formiramo privremeni zajednički Operativni štab za izvođenje akcije na petrolejske izvore. Stvoren je plan prema kojem će Gojlo napasti naša Banijska proleterska četa sa Demonjom (o njenoj delatnosti vam pišem na drugom mestu) i jedan njihov bataljon. Moslavački bataljon je išao na osiguranje prema Kutini i Banovoj Jaruzi, a naš Udarni bataljon prema Garešnici.[5]

— Izveštaj Operativnog štaba Partizanskog Odreda Banije

Komandant Psunjskog partizanskog odreda Vicko Antić je nakon rata pisao o napadu na Gojlo. Naglasivši da je taj zadatak Štab 3. operativne zone poverio „Psunjskom NOP odredu i Banijskoj i Bosanskoj proleterskoj četi“, on opisuje njihov prelazak sa sektora Psunja za Moslavinu:

Posle izvršenih vojničkih i političkih priprema jedinice su, u dve kolone krenule u pravcu Moslavine, radi bržeg i lakšeg prebacivanja preko neoslobođene teritorije. Posle dve noći marša obje kolone su stigle na Moslavačku goru, gde su se odmarale pred napad. Uto smo nenadano saznali da su se tih dana na Moslavačku goru iz Banije prebacila tri bataljona Banijskog NOP odreda sa Ninom Marakovićem na čelu, od kojih je kasnije formirana Sedma banijska brigada. Odmah smo sa Banijcima uspostavili vezu i napravili plan da nam i oni pomognu u izvršenju napada na Gojlo.[11]

Bogdan Crnobrnja, koordinator akcije, je nakon rata ovako opisao finalne pripreme:

»Neposredno pred akciju, ili još preciznije, u momentu izdavanja naređenja za napad, u sobu, gde smo izdavali naređenje, su ušla dvojica banijskih partizana, od kojih je jedan bio komandant bataljona (zvao se Živko). Izvestio nas je da se u blizini nalaze tri banijska bataljona, da su saznali za naš dolazak i da žele sa nama učestvovati u napadu na Gojlo. Mi smo pristali. Da ne bismo menjali već izvršen raspored za napad, saglasili smo se sa drugovima iz Banije da drže zasedu na pravcu Garešnica-Vukovije (na njih je naišla manja grupa žandara koju su raspršili). To je bila sva korekcija našega plana za napad. Naša procena je bila da snage koje su došle iz Slavonije, plus Moslavački bataljon mogu uspešno izvršiti akciju.«[2]

— Pismo Bogdana Crnobrnje Pavlu Gregoriću

Narod sela Stupovača dao je sve od sebe u vreme partizanskog napada na Gojlo. U selu je bilo veoma živo. Prvi put se sakupilo na stotine partizana. Bio je tu operativni štab na čelu s Bogdanom Crnobrnjom-Toljom, Štab Prvog slavonskog odreda, Banijskog odreda i Moslavačkog odreda. Bilo je mnogo partizana iz Stupovače koji su bili vodiči jedinicama. Mnogi omladinci bili su angažirani na raznim zadacima.[12]

Izvođenje akcije uredi

U zoru 6. septembra 1942. godine, partizani su izvršili napad na naftne izvore. Napad je počeo u pola pet ujutro. Banijci koji su bili umorni od duga puta dobili su zadatak da sa jednim bataljonom organizuju zasedu prema Garešnici, sa drugim da ruše glavnu prugu Beograd-Zagreb kod Krivaje, a sa trećim da fingiraju napad na neprijateljske posade u Gornjoj Jelenskoj i Garešnici. Moslavački partizanski bataljon je bio u zasedi prema Banovoj Jarugi. Bosanski proleteri su držali zasedu prema Kutini. Neposredan napad na Gojilo izvršile su snage Prvog i Trećeg bataljona Psunjskog partizanskog odreda i Banijska proleterska četa.[11]

Petrolejske izvore je branilo oko 120 domobrana i oko 30-40 nemačkih vojnika.[11] Njih je napadalo do 500 partizana.[2] Iznenadnim naletom savladana je domobransko-nemačka posada u Gojlu kod Kutine (Moslavina), i zapaljeni petrolejski izvori. U napadu su pod privremenim zajedničkim Operativnim štabom učestvovali delovi Prvog slavonskog odreda, Banijska proleterska četa i delovi Krajiškog proleterskog bataljona, dok su delovi Banijskog odreda i Moslavački bataljon obezbeđivali napad prema okolnim neprijateljskim garnizonima, naročito prema Kutini i Garešnici.«[4]

Prema partizanskim izvorima je »zarobljeno 76 domobrana, pobijeno 32 Nemca, zarobljeno 3, ubijen natporučnik domobrana, nemački zapovednik poginuo.« Kod partizana su ostala 4 domobrana, ostali su pušteni.[13]

Izveštaji uredi

U dnevniku Josipa Krajačića Prike, političkog komesara Psunjskog odreda, je zapisano:

»6 IX 1942. Izvršen napad na Gojlo. Napadale su snage našega Prvog i Trećeg bataljona i banijska proleterska četa. Prije samog napada spojili smo se sa moslavačkim bataljonom i sa jednim banijskim koji su prilikom napada bili u zasedi. Akcija je uspela.«[14]

— Dnevnik Josipa Krajačića Prike

U izveštaju Operativnog štaba Partizanskog Odreda Banije stoji:

6-IX-1942 god. Napad je izvršen ujutro u pola pet. U 7 časova i 30 minuta glavna uporišta su bila likvidirana... Naše daljnje kretanje ovisi i o direktivama od vas, od Zone, i od Glavnog Štaba Hrvatske.«[5][15]

— Izveštaj Operativnog štaba Partizanskog Odreda Banije

Istoga dana organi Kotarske oblasti NDH u Kutini obavestili Veliku župu Prigorje, čije je sedište bilo u Zagrebu:

»Danas u jutro oko 4 sata jedna grupa partizana brojčano jaka do 3.000 ljudi napala je na petrolejske izvore na Gojlu... Prema još neproverenim podacima gore pomenuta grupa partizana upustila se u borbu sa satnijom domobrana i jednim vodom nemačkih vojnika, kojima je bilo stavljeno u dužnost osiguranje pomenutih izvora. Nakon podulje borbe bili su domobranski i nemački vojnici svladani, većinom poubijani, dok ih se jedan deo spasio begom, a verovatno jedan deo zarobljen. Pošto su gornje posade bile svladane, partizani su spalili i uništili sve naprave za vađenje nafte kao dvadeset tri tornja, tankove za privremeni smeštaj nafte, ostala strojarska postrojenja, dok je jedino delomice spašena radnička kolonija. Požar je bio ogroman. Širio se velikom brzinom uz strahovitu detonaciju.«[16]

— Izveštaj Kotarske oblasti NDH u Kutini

Deset dana kasnije, 16. septembra, u petnaesto-dnevnom izvještaju »Zapovjedničtva 1. oružničke pukovnije« »Vrhovnom oružničkom zapovjedničtvu« u Zagrebu ponavljaju se uglavnom podaci Kotarske oblasti u Kutini i dodaje:

»6. rujna o.g. u 4.30 sati oko 3.000 partizana napalo je preduzeće Petrolej D. D. Gojilo (7 km. s.i. od Kutine)... U koliko se moglo utvrditi, partizani su odneli oko 135 pušaka i 3 strojopuške. U preduzeću partizani upalili su sve tornjeve (sisaljke) nafte sa 2 tornja plina, koji još i sada gore, te su mnoge osobe našle smrt u vatri. Šteta prema procjeni nemačkih stručnjaka iznosi oko pola milijarde kuna.«[17]

Tito (Valter) je 23. septembra javio Moskvi da naftni izvori još uvek gore:

»Kordunaški partizanski bataljoni napali su početkom septembra izvore nafte u Kutini — Hrvatska. Nemačka i ustaška odbrana je uništena a naftno polje zapaljeno i ono i sada gori. Ovo naftno polje davalo je dnevno 80.000 litara nafte, a eksploatisali su ga Nemci.«[18]

Izvori uredi

  1. ^ Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941 — 1945. (skraćeno: Hronologija), Beograd, 1964. str. 340.
  2. ^ a b v g Slavko Odić, Slavko Komarica: PARTIZANSKA OBAVJEŠTAJNA SLUŽBA, knjiga 2, Pristupljeno 9. 4. 2013.
  3. ^ AVII, NAV-T-77, r. 1318, s. 836—922
  4. ^ a b Oslobodilački rat naroda Jugoslavije, Beograd, I tom, str. 305 (skraćeno: ORNJ).
  5. ^ a b v g Zbornik dokumenata i podataka u NOR-u jugoslovenskih naroda, tom V, knjiga 7, pp. 85
  6. ^ Vojna enciklopedija 5/623.
  7. ^ Hronologija, str. 339.
  8. ^ Zbornik V/7/85.
  9. ^ Vojna enciklopedija (skraćeno: VE) 1/478.
  10. ^ SZH 3/287-288.
  11. ^ a b v Oslobodilački rat naroda Jugoslavije, Beograd, I tom, str. 233
  12. ^ MOSLAVAČKI PARTIZANSKI ODRED Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. maj 2013), Pristupljeno 9. 4. 2013.
  13. ^ SZH 3/227.
  14. ^ Vicko Antić, Psunjski partizanski odred, »1941 — 1942. u svedočenjima učesnika NOB«, VIZ, Beograd, 1975, knjiga 12, str. 140–141. "Slavonija", III/104-105.
  15. ^ SZH 3/234-236.
  16. ^ Sjeverozapadna Hrvatska u NOB i socijalističkoj revoluciji 1941-1945, Grada, knjiga 3 (skraćeno: SZH 3/...), Zagreb, 1984. str. 229
  17. ^ SZH 3/264.
  18. ^ Arhiv CK SKJ CK KPJ - Kl 1942/213.

Literatura uredi

Vidi još uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Напад_НОВЈ_на_Гојло_1942.&oldid=25916383”