Nikolajevska crkva u Novom Sadu

Nikolajevska crkva u Novom Sadu
Nikolajevska crkva u Novom Sadu
	Nikolajevska crkva u Novom Sadu
Opšte informacije
Mesto	Novi Sad
Opština	Novi Sad
Država	Srbija
Vreme nastanka	18. vek
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od velikog značaja
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada
	www.novisadbastina.rs

Nikolajevska crkva, zvanično Crkva prenosa moštiju Svetog Nikole,^[1] je najmanja pravoslavna bogomolja u Novom Sadu. Nalazi se na adresi Nikole Pašića bb, na mestu gde se ulica Nikole Pašića uliva u Trg Marije Trandafil.^[2] Crkva potiče iz tridesetih godina 18. veka i dugo je u narodu bila znana kao Nedeljkova crkva po Nedeljku Bogdanoviću koji ju je podigao. Crkva se ubraja u spomenike kulture u kategoriji nepokretnih kulturnih dobara od velikog značaja.

Danas Nikolajevska crkva pleni svojom lepotom koja se naročito ogleda u njene dve pozlaćene kupole na krovu. Kupole u ruskom carskom stilu neodoljivo podsećaju na kijevske i petrogradske hramove.

Istorija

O istorijatu crkve se malo zna jer su sve crkvene knjige izgorele tokom mađarskog bombardovanja Novog Sada 1849. godine kada je i sam hram gotovo uništen. Nakon rušenja, upućen je poziv za obnovu hrama i među prvima se na poziv javljaju čuveni novosadski dobrotvori Jovan i Marija Trandafil (1860)^[3], a potom i Jovan Polit i Ananije Dera (poreklom Grci; inače ova crkva je jedno vreme služila kao molitveni hram Grcima i Cincarima). Novca međutim nije bilo dovoljno za uređenje njene unutrašnjosti, te je crkva sve do 1854. godine korištena kao vojno skladište. Opravka Nikolajevske crkve je krenula 1860. godine. Hram je pretrpeo i velike štete tokom bombardovanja grada 6. aprila 1941. godine.^[4]

Izgled crkve

Nadgrobna ploča na kojoj se prvi put pominje ime grada Novog Sada

U samom hramu leže pokopani sa svojim porodicama ktitori Nedeljko Bogdanović i Jovan Trandafil.^[5] Tu je sahranjena i velika srpska dobrotvorka udova Marija Trandafil rođ. Popović. Po drugom testamentu iz 1878. godine udova Marija je osnovala naročiti "Zaveštaj Marije Trandafil hramu Sv. Nikolaja u Novom Sadu". Tu fondaciju je snadbela prihodom od svoje kuće zvane "Sa ikonom" u Ćurčinskoj ulici, i oraće zemlje u Mrtvaljošu (8 jutara) i Kamendinu (73 jutra). Trećinu čistog prihoda od kuće u Osjeku dobio je tadašnji Uboški dom, koji se nalazio u Nikolajevskoj porti, a za potrebe same Nikolajevske crkve poklonjena je „Kuća kod ikone”. Iz ovog fonda Nikolajevske crkve izdržavani su sveštenik, crkvenjak i jedan pojac, dok je za popadiju, u slučaju da ostane udovica, predviđeno doživotno izdržavanje od 200 forinti godišnje.^[6]

Crkva je siromašna, slabo opremljena. Bez ukrasa na zidovima, belina prostora ispunjava hram. Ikonostas je veoma skroman i jednostavan, a lepotom se ističe prestona ikona svetog Nikole kojem je crkva i posvećena (Hram je posvećen Prenosu moštiju Svetog oca Nikolaja, 22. maj). Iza carskih dveri, u oltarskom prostoru, čuva se vredna ikona crne malteške Bogorodice, verovatno poklon nekog grčkog vernika. Ikonostas je rad slikara Pavla Simića i na njemu se zapaža uticaj nazarenskog slikarstva.

Na jednoj nadgrobnoj ploči na spoljnjem zidu crkve, prvi put se u lokalnoj epigrafiji pominje ime Novog Sada.^[7]

Zanimljivosti

Interesantan je podatak da su se u ovom hramu krstila deca čuvenog svetskog naučnika Alberta Ajnštajna čija je prva žena bila Novosađanka Mileva Marić. Mali Švajcarci, Eduard i Albert, kršteni su po pravoslavnom obredu po želji njihovog dede Miloša Marića 20. septembra 1913. godine.