Википедија

Palestinski rat 1947—1949.

Palestinski rat 1947—1949,[a] u Izraelu poznat kao Rat za nezavisnost (hebr. מלחמת העצמאות, Milkhemet Ha'Atzma'ut), a među Arapima kao Katastrofa (arap. النكبة‎, al-Nakba),[13][14] bio je oružani sukob vođe na teritorije Palestine pod britanskim mandatom. Prvi je u izraelsko-palestinskom sukobu i širem izraelskom-arapsko sukobu. Tokom ovog rata, Britanska imperija se povukla iz Mandatske Palestine, koja je bila pokrajina (ejalet) Osmanskog carstva prije britanske okupacije 1917. godine. Rat je kulminirao osnivanje Države Izrael od strane Jevreja i doveo je do potpune demografske transformacije Palestine, sa preseljenjem oko 700.000 palestinskih Arapa i potpunog uništenja njihovih sela i gradova.[15][16] Palestinski Arapi su ostali bez državljanstva, raseljeni da li na palestinske teritorije koje su zauzeli Egipat i Transjordan ili u okolne arapske države; mnogi od njih, kao i njihovi potomci, ostaju bez državljanstva i život nastavljaju u izbjegličkim kampovima. Teritorija, koja je bila pod britanskom upravom prije rata podijeljena je između Izraela, koji je zauzeo oko 78% cjelokupne teritorije, Transjordana koji je zauzeo i kasnije pripojio područje koja će postati poznato kao Zapadna obala i Egipta, koji je zauzeo Pojas Gaze, teritoriju na obali Sredozemnog mora, u kojoj je uspostavljena Svepalestinska vlada.

Palestinski rat 1947—1949.
Dio Arapsko-izraelskog sukoba
Vrijeme30. novembar 1947. — 20. jul 1949.
(1 godina, 7 meseci, 2 sedmice i 6 dana)
Mjesto
Bivša Mandatna Palestina, Sinajsko poluostrvo, južni Liban
UzrokGlasanje OUN za podjelu Palestine
Ishod
Teritorijalne
promjene

Sporazumi o primirju 1949:

  • Uspostavljanje Države Izrael izvan granica predloženig planom o podjeli
  • Uspostavljanje Svepalestinske vlade u Pojasu Gaze pod egipatskim patronatom
  • Jordanska vlast u Zapadnoj obali i Istočnom Jerusalimu
  • Sirijsko uporište sjeverno i južno od Galilejskog jezera
Sukobljene strane

Prije 26. maja 1948.
Izrael Jišuv
Paravojske skupine:

Poslije 26. maja 1948:
Izrael Izrael
Izraelske odbrambene snage

Strani dobrovoljci:
Mahal

Arapska oslobodilačka armija
Armija Svetog rata
El Nadžada

Armija Svetog rata
(prije 15. maja 1948)
Egipat Egipat
Jordan Transjordan
Irak Irak
Sirija Sirija
Liban Liban
(poslije 15. maj 1948)

Strani dobrovoljci:
Jemen Jemen[3]
Maroko Maroko[3]
Saudijska Arabija Saudijska Arabija[3]
Sudan[3]
 Pakistan[4]
Komandanti i vođe
Izrael David Ben-Gurion
Izrael Haim Vajcman
Izrael Jigael Jadin
Izrael Jakov Dori
Izrael David Šaltiel
Izrael Moše Dajan
Izrael Jisrael Galili
Izrael Jigal Alon
Izrael Jicak Rabin
Izrael Moše Kamel		 Jordan Džon Bagot Glab
Jordan Habis Madžali
Abd el Kadir el Husejni †
Hasan Salama †
Arapska liga Favzi el Kavukdži
Muhamed Amin el Huseini
Egipat Faruk I Egipatski
Egipat Ahmed Ali el Mvavi
Egipat Muhamad Nagib
Arapska liga Abdul Rahman Hasan Azam
Jačina
Izrael: oko 10.000 prvobitno, do 115.000 u martu 1949. Arapi: oko 2.000 prvobitno, do 70.000, od čega:
Egipat: 10.000 prvobitno, do 20.000
Irak: 3.000 prvobitno, do 15.000—18.000
Sirija: 2.500—5.000
Transjordan: 8.000—12.000
Liban: 1.000[7][8]
Saudijska Arabija: 800—1.200
Arapska oslobodilačka armija: 3.500—6.000
Žrtve i gubici
6.080 ubijenih (oko 4.074 vojnika i 2.000 civila)[9] Između +5.000[9] i 20.000 (uključujući civile)[10] među kojima je oko 4.000 vojnika iz Egipta, Transjordana i Sirije[11]

Rat je podijeljen u dvije glavne faze. Prva faza je Građanski rat u Mandatnoj Palestini 1947—1948. Počeo je 30. novembra 1947. godine,[17] dan nakon što je Generalna skupština OUN-a glasala za podjelu teritorije Palestine na jevrejsku i arapsku suverenu državu i međunarodni Jerusalim (rezolucija 181). Jevrejsko rukovodstvo je prihvatilo plan, ali palestinske arapske vođe su, kao i arapske države, jednoglasno se tome usprotivile i ubrzo je počeo sukob.[18] Ova fazu rata istoričari opisuju kao „građanski”, „etnički” ili „unutrašnji” rat, pošto se sukob uglavnom vodio između jevrejski i palestinskih arapski milicija, koje je podržavala Arapska oslobodilačka armija i okolne arapske države. Okarakterisan gerilskim ratovanjem i terorizmom, ova faza je eskalirala krajem marta 1948. kada su Jevreji krenuli u ofanzivu i zaključena je porazom palestinskih Arapa u velikim kampanjama i bitkama, uspostavljanjem jasne linije fronta. Tokom ovog perioda, Britanci su i dalje održavali sve slabiju vlast nad Palestinom i povremeno intervenisali u sukobima.[19][20]

Britanska imperija je odredila svoje povlačenje i odbacinje svih pretenzija na Palestinu 14. maja 1948. godine. Toga dana, kada su posljednje preostale britanske snage i osoblje napuštale grad Haifu, jevrejsko rukovodstvo u Palestini proglasilo je uspostavljanje Države Izrael. Nakon proglašenja usljedila je neposredna invazija arapskih armija i ekspedicionih snaga u Palestinu, kako bi se spriječilo uspostavljanje Izraela i pomoglo palestinskim Arapima, koji su u tom trenutku bili na gubitničkoj strani, a veliki dio njihovog stanovništva je već bježao ili je bio protjeran od jevrejskih milicija. Invazija je označila početak druge faze rata, Arapsko-izraelski rat 1948. godine. Egipćani su napredovali na južnom priobalnom pojasu i zaustavljeni su u blizini Ašdoda, jordanska Arapska legija i iračke snage zauzele su središnju visoravan Palestine. Sirija i Liban su vodile nekoliko sukoba sa izraelskim snagama na sjeveru. Jevrejske milicija, koje su bile organizovane u Izraelske odbrambene snage (IOS), uspjele su da zaustave arapske snage. Narednih mjeseci vodile su se žestoke borbe između IOS i arapskih armija, koje su polako gurane nazad. Jordanske i iračke snage uspjele su da zadrže kontrolu nad većim dijelom središnje palestinske visoravni i da zauzmu Istočni Jerusalim, uključujući Stari grad. Egipatska okupaciona zona ograničena je na Pojas Gaze i male džepove okružene izraelskim snagama kod Faludže. U oktobru i decembru 1948. godine, izraelske snage su prešle na libansku teritoriju i prodrle do egipatskog Sinajskog poluostrva, ostavljajući u okruženju egipatske snage u Pojasu Gaze. Posljednja vojna aktivnost dogodila se u martu 1949. godine, kada su izraelske snage zauzele pustinju Negev i stigle do Crvenog mora. Izraiel je 1949. godine potpisao zasebna primirja sa Egiptom (24. februar), Libanom (23. mart), Transjordanijom (3. april) i Sirijom (20. jul). Tokom ovog perioda nastavljeno je iseljivanje i protjerivanje palestinskih Arapa.

U naredne tri godine poslije rata, oko 700.000 Jevreja se iselilo iz Evrope i arapskih zemalja i imigriralo u Izrael, od čega je jedna trećina napustila ili je bila protjerana iz svojih prethodnih prebivališta na Bliskom istoku.[21][22][23] Ove jevrejske izbjeglice su apsorbovane u Izrael kroz Plan jedan milion.[24][25][26][27]

Pozadina uredi

Palestinski rat je rezultat više od 60 godina trvenja između Jevreja i Arapa koji su naseljavali područje između Sredozemnog mora i rijeke Jordan. Jevreji su za to područje koristili naziv Zemlja Izrael (hebr. אֶרֶץ יִשְׂרָאֵל, Eretz Yisrael), a Arapi Palestina (arap. فلسطين, Filasṭīn). To je mjesto rođenja jevrejskog naroda i njihove religije. Područje se nalazilo pod vlašću mnogih stranih sila, sa istoka, zapada i jugo, koje su okupirale jevrejsku domovinu. Jedna od tih sila je Rimskog carstvo, koje je slomilo jevrejski ustanak tokom 2. vijeka i opustošilo Jerusalim, što je dovelo do stvaranja jevrejske dijaspore. Rimljani su promijenili ime zemlje iz Judeje u Palestina, što znači „zemlja Filistejaca”, drevnog naroda koji je u drevna vremena nastaljivao južnu obalu zemlje. Ime se zadržalo među nejevrejima i postao je uobičajeno ime za to područje.

Nakon Rimljana, došli su Vizantijci, rani arapski kalifati, krstaši, muslimanski Mameluci i Osmanlije. U zemlji je uvijek postojalo malo jevrejsko prisustvo. Do 1881. godine, zemlja je bila podijeljena između sandžaka Nablus i Akra i mutasarifata Jerusalim. Područje je imalo stanovništvo 450.000 arapskih govornika, od čega su 90% bili muslimani, a ostatak hrišćani i druzi. Oko 80% Arapa je živjelo u 700 do 800 sela, a ostali u desetak gradova. Bilo je i oko 25.000 Jevreja koji su čili „Stari Jišuv” (hebr. היישוב הישן, haYishuv haYashanl; yishuv znači „naselje”, ali se odnosi na jevrejske stanovnike Zemlje Izrael). Većina njih je živjela u Jerusalima i uglavnom su bili ultraortodoksni i siromašni. Nisu imali nacionalističke poglede.[28]

Jevrejska imigracija u Palestinu uredi

Glavni članak: Cionizam

Cionizam je osnovan u Evropi kao nacionalni pokret Jevreja. Težio je ponovnom uspostavljanju jevrejske državnosti u drevnoj domovini. Prvi talas cionističke imigracije, nazvan Prva alija, odvijao se između 1882. i 1903. godine. Oko 30.000 Jevreja uglavnom iz Rusije došlo je u Palestinu. Oni su bili vođeni cionističkom idejom, ali i talasom antisemitizma u Evropi, naročito u Rusiji, koji su iskazani u obliku surovnih pogroma. Željeli su da osnuju jevrejska poljoprivrednička naselja i postave osnovu za jevrejsku većinu u zemlji koja će im omogućiti uspostavljanje državnosti. Zemljište na kojem su se naselili stečeno je kupovinom. Naselili su se u uglavnom slabo naseljenim nizijama, koje su bile pune močvara i izložene beduinskim pljačkama.[29]

Arapsko stanovništvo Palestine pored kojih su se cionistički Jevreji naseljavali nije imalo nacionalnu svijest. Oni su sebe smatrali podanicima Osmanskog carstva, pripadnicima islamske zajednice i Arapima, geografski, jezički i kulturno. Najjaču pripadnost su iskazivali svom klanu, porodici, selu ili plemenu. Nije postojao arapski, niti palestinski arapski, nacionalistički pokret. U prve dvije decenije cionističke imigracije, većinsko protivljenje je došlo od bogatih zemljoposjednika i plemstva koji se plašili da će se ubuduće morati boriti protiv Jevreja za zemlju.[30]

Do 1914. godine broj Jevreja u Palestini narastao je između 60.000 i 85.000, od čega su dvije trećine bili pripadnici cionističkog pokreta i pretežno su živjelu u oko 40 novih naselja. Naišli su na veoma malo nasilja, u vidu svađa i sukoba oko zemlji i resursa sa arapskim susjedima ili kriminalnim aktivnosti. Između 1909. i 1914. godine to se promijenilo, kada su Arapi ubili 12 jevrejski čuvara naselja, a primjećen i rast arapskog nacionalizma kao suprotnost cionističkom poduhvatu. U jednom slučaju, Arapi su pokušali da spriječe osnivanje jevrejskog naselja u Izraelskoj dolini 1911. godine, a spor je rezultovao smrću jednog Arapa i jevrejskog čuvara. Arapi su Jevreje smatrali „novim krstašima”, a među Arapima je cvjetala anticionistička retorika.[31] Tenzije između Arapa i Jevreja dovele su do nasilnih izgreda u nekoliko prilika, naročito 1920, 1921, 1929. i 1936—1939. godine.

Prvi svjetski rat uredi

Glavni članak: Sinajska i palestinska kampanja

Tokom Velikog rata, Palestina je služila kao linija fronta između Osmanskog carstva i Britanske imperije u Egiptu. Rat je nakratko zaustavio jevrejsko-arapska trvenja. Britanci su izvršili invaziju na zemlju 1915. i 1916. godine, nakon dva bezuspješna osmanska napada na Sinaj. Britancima su pomagala arapska plemena iz Hidžaza, predvodili su ih Hešemiti i obećavali su im suverenitet nad arapskim oblastima Osmanskog carstva. Palestina je izostavljena iz obećanja, prvo je planirano da postane zajednički britansko-francuski domen i nakon Balforove deklaracije u novembru 1917. postala je „nacionalni dom jevrejskog naroda”. Odluka da se podrži cionizam bila je vođena cionističkim lobiranjem, koji je predvodio Haim Vajcman. Mnogi britanski zvaničnici koji su podržavali odluke, podržali su cionizma iz religijskih i humanitarnih razloga. Vjerovali su i da će država sa britanskom podrškom pomoći u odbrani Sueckog kanala.[32]

Arapske države uredi

Nakon Velikog rata, okolne arapske države su napuštale mandatornu vlast. Transjordan, pod hešemitskim vladarem Abdulahom I, stekao je nezavisnost od Britanije 1946. i promijenio ime u Jordan, ali je ostao pod jakim britanskim uticajem. Egipat je stekao nominalnu nezavisnost 1922. godine, ali je Britanija nastavila da vrši jak uticaj na zemlju do Ango-egipatskog sporazma 1936. godine, kojim je ograničeno britansko prisustvo na vojni garnizon na Sueckom kanalu do 1945. godine. Liban je stekao nezavisnost 1943. godine, ali su francuske snage ostale do 1946, iste godine i kada je Sirija stekla nezavisnost od Francuske.

Na britanski poziv, Egipat, Irak, Liban, Saudijska Arabija, Sirija, Transjordan i Jemen su osnovali Arapsku ligu 1945. godine, sa ciljem koordinacije politike između arapskih država. Irak i Transjordan su usko koordinisali politike, potpisujući sporazume o uzajamnoj odbrani, dok su Egipat, Sirija i Saudijska Arabije iskazivale strah od moguće transjordanske aneksije dijela ili cjelokupne Palestine, koji bi iskoristio za napad ili podrivanje Sirije, Libana i Hidžaza.[33]

Plan podjele Palestine OUN-a 1947. uredi

Glavni članak: Plan podjele Palestine OUN-a
 
Favzi el Kavukdži (3. zdesna) 1936. godine

Dana 29. novembra 1947. godine, Generalna skupština OUN-a usvojila je rezoluciju kojom „preporučuje Ujedinjenom Kraljevstvu, kao mandatornoj sili za Palestinu, i svim ostalim članica [[OUN-a usvajanje i sprovođenje, u pogledu buduće vlade Palestine, polan podjele sa ekonomskom unijom”, rezoluciju 181 (II) Generalne skupštine OUN-a.[34] Bio je to pokušaj da se riješi arapsko-jevrejski sukob podjelom Palestine na „nezavisnu Arapsku i Jevrejsku državu i Posebni međunarodni režim za Grad Jerusalim. Svaka država bi se sastojala od tri glavne sekcije; arapska država bi takođe imala enklavu u Džabi kako bi imala luku na Sredozemlju.

Sa oko 32% stanovništva, Jevrejima je dodjeljeno 56% teritorije. U njoj je bilo 499.000 Jevreja i 438.000 Arapa, a većina je bila u pustinji Negev.[35] Palestinskim Arapima je dodjeljeno 42% zemlje, u kojoj je živjelo 818.000 Arapa i 10.000 Jevreja. S obzirom na njegov religijski značaj, područje Jerusalima, uključujući Vitlejem, sa 100.000 Jevreja i jednakim brojem palestinskih Arapa, trebalo je da postavi corpus separatum, kojim bi upravljala OUN.[36] Stanovnici teritorije pod upravom OUN dobili bi pravo izbora državljanstva bilo koje od novih država.[37]

Jevrejsko rukovodstvo je prihvatilo plan podjele kao „neophodan minimum”,[38] sa srećom što su stekli međunarodno priznanje, ali sa žalošću što nisu dobili više.[39] Predstanici palestinskih Arapa i Arapske lige odlučno su se suprotstavili akciji OUN-a i odbacili nadležnost organizacije u tom pitanju, tvrdeći da je plan podjele bio nepraveden prema Arapima zbog tadašnje ravnoteže stanovništva.[40] Arapi su odbacili podjelu, ne zbog toga što je navodno bila nepravedna, nego zato što bilo koji oblik podjele[41][42] nije bio prihvatljiv za arapske vođe. Smatrali su „da vladavina nad Palestinom treba da se vrati na njene stanovnike, u skladu sa odredbama... Povelje Organizacije ujedinjenih nacija”.[43] Prema članu 74b Povelje, OUN treba da razvije samoupravu naroda na teritoriji pod njenom upravom.

Neposredno nakon odobrenje plana podjele OUN-a, eksplozija radosti među jevrejskom zajednom bile su izbalansirane izrazom nezadovoljstva arapske zajednice. Nedugo zatim, nasilje je izbilo i postalo je sve učestalije. Ubistva, represalije i kontrarepresalije brzo su nailazile jedna na drugu, usljed čega su obje strane imale desetine žrtava. Ubistva su nastavljena, jer nijedna strana nije intervenisala kako bi zauzstavila eskalirajuće nasilje.

Građanski rat u Mandatnoj Palestini 1947—1948. uredi

Glavni članak: Građanski rat u Mandatnoj Palestini 1947—1948.

Ovaj period predstavlja prvu fazu rata, koja se odvijala od glasanja Generalne skupštine OUN-a o planu podjele Palestine 29. novembra 1947. godine, do predstanka britanskog mandata i proglašenja nezavisnosti Izraela 14. maja 1948. godine.[34] Tokom ovog perioda sukobile su se jevrejske i arapske zajednice britanskog mandata, dok su Britanci organizovali povlačenje i intervenisali samo povremeno. U prva dva mjeseca građanskog rata, ubijeno je oko 1.000 ljudi i 2.000 je ranjeno, do kraja marta, brojka se popela na 2.000 mrtvih i 4.000 ranjenih.[44] Ove brojke odgovaraju prosjeku više od 100 smrtnih slučajeva i 200 žrtava nedjeljno u populaciji od 2.000.000.

Od januara pa nadalje, operacije su postale sve militantnije. Brojni pukovi Arapske oslobodilačke armije infiltrirali su se u Palestinu, a svaki je djelova u različitim sektorima širom različitih primorskih gradova. Učvrstili su svoje prisustvo u Galileji i Samariji.[45] Armija Svetog rata, pod zapovjedništvom Abda el Kadira el Husajnija, došla je iz Egipta sa nekoliko stotina ljudi. Regrutujući nekoliko hiljada dobrovoljaca, Husajni je organizovao blokadu 100.000 jevrejskih stanovnika Jerusalima.[46]

Kao odgovor na to, vlasti Jišuva su pokušale snadbjeti grad konvojem od 100 oklopnih vozila, ali je operacije postajala sve nepraktičnija povećanjem broja žrtava u konvojima za pomoć. Do marta, Husajnijeva taktika se isplatila. Uništena su skoro sva Haganova oklopna vozila, blokada je bila potpuna, a stotina pripadnika Hagana koji su pokušali uvesti zalihe u grad su ubijeni.[47] Situacija za one koji su boravili u jevrejskim naseljima u izuzetno izolovovanom Negevu i sjeverno od Galileje bila je sve kritičnija.

Situacija je uzrokovala time da su Sjedinjene Američke Države povukle svoju podršku planu podjele, a Arapska liga je počela vjerovati da bi palestinski Arapi, ojačani Arapskom oslobilačkom armijom, mogli da stanu na kraju podjeli. Britanci su odlučili 7. februara 1948. godine da podrže aneksiju arapskog dijela Palestine Transjordanu.[48]

Dok je jevrejskom stanovništvu naređeno da drže položaje po svaku cijenu,[49] arapsko stanovništvo poremetili su opšti uslovi nesigurnosti kojima je ta zemlja bila izložena. Do 100.000 Arapa, iz gradske visoke i srednje klase u Hajfi, Jafi i Jerusalimu, ili iz pretežno jevrejskih oblasti, evakuisalo se u inostranstvo ili u arapska središta na istoku.[50]

David Ben-Gurion je naredio Jigaelu Jadinu da isplanira pripremu za najavljenu intervenciju arapskih država. Rezultat njegove analize bio je plan Dalet, koji je napravljen od početka aprila pa nadalje.

Plan Dalet i druga faza uredi

Glavni članak: Plan Dalet

Usvajanje plana Dalet obilježio je drugu fazu rata, u kojoj je Hagana preuzela ofanzivn ulogu.

Prva operacija, pod nazivom Nahšon, bila je usmjerenja na proboj blokade Jerusalima.[51] Posljednje sedmice marta, 136 kamiona sa namirnicima je pokušalo stići do Jerusalima; samo 41 je to i uspio. Arapski napadi na komunikacije i puteve su se pojačali. Neuspjeh konvoja i gubitak jevrejskih oklopnih vozila poljuljali su samopouzdanje čelnika Jišuva.

1500 ljudi iz Haganove Givati brigade i Palmahove Harel brigade sproveli su borbe za oslobođenje puta do grada između 5. i 20. aprila. Operacija je bila uspješna, a dovoljno hrane za posljednja 2 mjeseca je prevezeno u Jerusalim za jevrejsko stanovništvo.[52] Uspjehu operacija doprinijela je i smrt Husajnija u borbi.

Za to vrijeme, nezavisno od Hagane ili okvira plana Dalet,[traži se izvor] neregularna snage iz Irgun i Lehi formacija masakrirale su 107 Arapa u Dejr Jasinu. Događaj koji su jevrejske vlasti javno osudile i kritikovale imao je dubok uticaj na moral arapskog stanovništva. U isto vrijeme, prva[traži se izvor] veća operacija Arapska oslobodilačka armije završila se debaklom, pošto su pretrpjeli težak poraz kod Mišmar ha Emeka.[53] Njihovu saveznici Druzi napustili su ih zbog poraza.[54]

U okviru stvaranje jevrejskog teritorijalnog kontinuiteta prema planu Dalet, snage Hagane, Palmaha i Irguna namjeravale su osvojiti područja za mješovitim stanovništvom. Tiberijada, Hajfa, Safed, Bejsan i Jafa zauzeti su prije kraja mandata, a Akra je pala ubrzo zatim. Više od 250.000 palestinskih Arapa je izbjeglo iz ovih mjesta.[55]

Britanci su u osnovi povukli svoje snage. Situacija je natjerala vođe susjednih arapskih država da intervenišu, ali njihova priprema nije završena i nisu mogli da okupe dovoljno snaga da preokrenu tok rata. Većina palestinskih Arapa je polagala nadu u Arapske legiju transjordanskog monarha, kralja Abdulaha I. On nije imao namjeru da stvori palestinski državu kojom bi upravljali Arapi, pošto se nadao da će anektirati veći dio teritorije britanske mandatne Palestine. Igrajući dvostruku igru, bio je u kontaktu i sa jevrejskim vlastima, kao i sa Arapskom ligom.

Pripremajući se za arapsku intervenciju iz okolnih država, Hagana je uspješno pokrenula operacija Jiftah[56] i Ben-Ami,[57] kako bi osigurala jevrejska nselja u Galileji i operaciju Kilšon. Time je stvoren front pod jevrejskom kontrolom kod Jerusalima. Neodlučan sastank Golde Meir i Abdulaha I, nakon čega je uslijedio masakr u Kfar Ecionu 13. maja od strane Arapske legije, doveo je do predviđanja da će bitka za Jerusalim biti nemilosrdna.

Arapsko-izraelski rat 1948. uredi

Glavni članak: Arapsko-izraelski rat 1948.

Arapska invazija uredi

Dana 14. maja 1948. godine, dan prije isteka britanskog mandata, David Ben-Gurion proglasio je uspostavljanje jevrejske države u Zemlji Izrael, koja će biti poznata kao Država Izrael.[58] Obojica vođa tadašnjih supersila, predsjednik SAD Hari Truman (defaktor) i predsjedavajući Savjeta ministara SSSR-a Josif Staljin, odmah su priznali novu državu, dok je Arapska liga odbila prihvatili prijedlog podjele OUN-a, proglasivši da Arapi imaju pravo na samoopredjeljenje na cijeloj teritoriji Palestine i utvrdili su da zbog nepostojanja zakonskih ovlašćenja bilo potrebno intervenisati radi zaštite života i imovine Arapa.[59]

U narednih nekoliko dana, kontigenti četiri od sedam tadašnjih članica Arapske lige — Egipat, Irak, Transjordan i Sirija — izvršili su invaziju na teritoriju bivše britanske Mandatne Palestine i počeli borbu protiv Izraelaca. Podržala ih je Arapska oslobodilačka armija i korpus dobrovoljaca iz Saudijske Arabije, Libana i Jemena. Arapske armije su pokrenule istovremenu ofanzivu na svim frontovima, egipatska snage sa juga, transjordanske i iračke snage sa istoka i sirijske snage sa sjevera. Saradnja između različitih sirijskih armija je bila loša.

Prvo primirje: 11. jun — 8. jul 1948. uredi

 
Volonteri evakuišu ranjenika tokom egipatskog bombardovanja Tel Aviva

OUN je proglasila primirje 29. maja, koje je trajalo od 11. juna i trajalo je 28 dana. Predik vatre je nadgledao posrednika OUN-a Folke Bernadot i tim posmatrača OUN-a, vojni oficiri iz Belgije, SAD, Švedske i Francuske.[60] Bernadota je izglasala Generalna skupština OUN-a kako bi „osigurao bezbjednost svih svetih mjesta, zaštiti dobrobit stanovništva i promoviše mirno prilagođavanje budućem stanju u Palestini”.[61] Bernadot je dogovorio o „miru do Božića”, ali uvidio da je arapski svijet i dalje odbacivao postojanje jevrejske države, bez obzira na njene granice.[62]

Proglašen je embargo na oružje s namjerom da nijedna strana ne postigne nikakvu prednost tokom primirja. Nijedna strana nije poštovala primirje i obje su pronašle način da zaobiđu ograničenja. I Izraelci i Arapi iskoristili su ovaj period da poboljšaju svoje položaje, što je bilo neposredno kršenje uslova primirja.

Arapi su krišili primirje ojačavajući svoje linije svježim jedinicama (uključujući šest četa sudanskih vojnika,[62] sudijski bataljon[63] i kontigente iz Maroka, Jemena[64]) i sprečavanjem da namirnice stignu do izolovanih izraelskih naselja; povremeno su otvarali vatru duž linije fronta.[61] Izraelska odbrambene snage prekršile su primirje nabavljanjem oružja iz Čehoslovačke i unapređenjem obuke i reorganizacijom vojske za to vrijeme. Jicak Rabin, zapovjednik IOS u to vrijeme i kasnije peti premijer, izjavio je da bi bez oružja iz Čehoslovačke bilo veoma upitno da li bi uspješno vodili rat.[65] Osim kršenja embarga na oružje i ljudstvo, obje strane su na ratište dovele nove snage. IOS je tokom primirja povećao svoje ljudstvo sa 30.000—35.000 na oko 65.000.[traži se izvor] Povećali su snadbevanje oružjem na više od 25.000 pušaka, 5.000 mitraljeza i više do 50.000.000 metaka.[61]

 
Vazduška isporuka namirnica u opkoljenom Jehijamu 1948.

Kako je primirje počelo, britanski oficir stacionirani u Haifi rekao je da će četvoronedjeljno primirje „Jevreji sigurno iskoristiti za nastavak borbe i reogranizaciju, dok će Arapi ga protraćiti svađajući se oko budućih podjela plijena”.[61] Dana 7. jula, dan pred istek primirja, egipatske snage pod generalom Mohamedom Nagibom obnovili su rat napadom na Negbu.[66]

Druga faza: 8—18. jul 1948. uredi

IOS su pokrenule istovremeno ofanzivu na sva tri ratišta: Dani, Dekel i Kedem. U borbama je dominirala razmjerna izraelska ofanziva i defanzivno arapsko držanje. Borbe su trajale oko deset dana dok Savjet bezbjednosti OUN-a 18. jula nije objavio drugo primirje.[61]

Izraelska operacija Dani rezultovala je egzodusom iz Lide i Ramle oko 60.000 palestinskih izbjeglica. Prema Beniju Morisu, po viđenju Ben-Guriona, Rimla i Lida su predstavljale posebnu opasnost jer je njihova blizina mogla postaći kooperacija sa egipatskom vojskom, koja je počela svoj napad na kibuc Negba kod Ramle,[traži se izvor] i Arapsku legiju, koja je zauzela policiju stanicu u Lidu. Tokom ovih operacija desile su se obimne pljačke. Prema Morisu, u ovoj fazi je 100.000 Palestinaca izbjeglo.[67] U operaciji Dekel, zauzet je Nazaret 16. jula. U operaciji Broš, Izraelci su pokušali ali nisu uspjeli da izbace sirijsku vojsku iz istočne Galileje. U vrijeme stupnja drugog primirja na snagu u 19:00 18. jula, Izrael je zauzeo donju Galileju od Haifskog zaliva do Galilejskog jezera.

18. jul 1948. — 10. mart 1949. uredi

U 19:00 18. jula, na snagu je stupilo drugo primirje nakon intezivnih diplomatskih napora OUN-a. Dana 16. septembra, predložena je nova podjela Palestine, koju su obje strane odbile.

Tokom primirja, Egipćani su dejstvom vatre prekinuli kretanje konvoja za snadbjevanje do opkoljenih naselja na sjeveru Negeva, suprotno odredbama primirja. Dana 15. oktobra, Epipćani su napali još jedan konvoj snadbjevanja i pokrenuta je već planirana operacija Joav. Cilj operacije je bio da razdvoji egipatske snage duž obale i puta Biršeba—Hebron—Jerusalim i otvorio put ka naseljima Negeva u okruženju. Operacijom Joav je rukovodio zapovjednik južnog ratišta Jigal Alon. Operacije je bila uspješna, razbijajući egipatske snage i prisiljavajući ih da se povuku iz sjevernog Negeva, Biršeba i Ašhoda. U međuvrenu, 19. oktobra, operacijom Ha-Har započete su aktivnosti u jerusalimskom koridoru.

Treće primirje je na snagu stupilo 22. oktobra. Prije zore 22. oktobra, uprkos nalogu Savjeta bezbjednosti OUN-a o primirju, jedinice AOA napale su položaj IBS kod Šeik Abda, iznad Kibuca Manara. Kibuc se našao pod opsadom. Ben-Gurion je u početku odbacio zahtjeve Mošea Karmela za pokretanje velike kontraofanzive. Bio je oprezan, iako se nalazio pred samim prekidom premirja po nalogu OUN-a. Od 24. do 25. oktobra, snage AOA snajperovale su po Manari i po saobraćaju duž glavnog puta. Preko posmatrača OUN-a, Favzi el Kavukdži je zatražio da Izrael evakuiše obližnji kibuc Jiftah i onda će povući svoje snage kod Manare. IBS je tražio povlačenje AOA-a sa zauzetih područja, a nakon što je Kavukdži to odbio, Izrael je obavijestio OUN da ih primirje više ne obavezuje.

Napomene uredi

  1. ^ Izraelci za sukob koriste naziv Rat za nezavisnost ili Oslobodilački rat, jer je savremena Država Izrael nastala od Jišuva (preddržavna jevrejska zajednica u Palestini) proglasila svoju nezavisnost od britanskog mandata 1948. godine. Palestinci za sukob koriste naziv Katastrofa, zbog zemlje koju su izgubili (oko 6—8 miliona dunuma, ne uključujući komunalno zemljište koje se obrađuje po selima i državno zemljište),[12] neuspjeha u stvaranju palestinske arapske države i palestinskog egzodusa 1948. godine.

Reference uredi

  1. ^ Dison, Gene (12. 8. 1948). „Israel's Beduin Warriors”. Palestine Post (na jeziku: engleski): 4. Pristupljeno 27. 10. 2019. 
  2. ^ AFP (24. 4. 2013). „Bedouin army trackers scale Israel social ladder”. Al Arabiya. Pristupljeno 7. 5. 2015. 
  3. ^ a b v g Morris 2008, Chapter 5.
  4. ^ Yegar, Moshe (25. 10. 2007). „Pakistan and Israel”. Jerusalem Center for Public Affairs (na jeziku: engleski). Pristupljeno 27. 10. 2019. 
  5. ^ Shapira 2005, str. 91–96.
  6. ^ Morris 2008, str. 419.
  7. ^ Pollack 2004.
  8. ^ Sadeh 1997.
  9. ^ a b Sandler 2002, str. 160.
  10. ^ Esber 2008, str. 28.
  11. ^ „Military Casualties in Arab-Israeli Wars”. www.jewishvirtuallibrary.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 27. 10. 2019. 
  12. ^ Mattar 2005, ch. Al-Nakba.
  13. ^ Firestone 2012, str. 10, cf.p.296, To Jews, the Jewish-Arab war of 1947–1948 is the War of Independence (milchemet ha'atzma'ut). To Arabs, and especially Palestinians, it is the nakba or calamity. I therefore refrain from assigning names to wars. I refer to the wars between the State of Israel and its Arab and Palestinian neighbors according to their dates: 1948, 1956, 1967, 1973, and 1982..
  14. ^ Caplan 2011, str. 17, Perhaps the most famous case of differences over the naming of events is the 1948 war (more accurately, the fighting from December 1947 through January 1949). For Israel it is their “War of Liberation” or “War of Independence” (in Hebrew, milhemet ha-atzama’ut) full of the joys and overtones of deliverance and redemption. For Palestinians, it is Al-Nakba, translated as “The Catastrophe” and including in its scope the destruction of their society and the expulsion and flight of some 700,000 refugees... Although some historians would cite 14 May 1948 as the start of the war known variously as the Israeli War of Independence, an-Nakba (the (Palestinian) Catastrophe), or the first Palestine war, it would be more accurate to consider that war as beginning on 30 November 1947..
  15. ^ Morris 2004, str. 602–604, It is impossible to arrive at a definite persuasive estimate. My predilection would be to opt for the loose contemporary British formula, that of 'between 600,000 and 760,000' refugees; but, if pressed, 700,000 is probably a fair estimate.
  16. ^ — Memo US Department of State, 4 May 1949, FRUS, 1949, p. 973.: "One of the most important problems which must be cleared up before a lasting peace can be established in Palestine is the question of the more than 700,000 Arab refugees who during the Palestine conflict fled from their homes in what is now Israeli occupied territory and are at present living as refugees in Arab Palestine and the neighbouring Arab states.";
    — Memorandum on the Palestine Refugee Problem, 4 May 1949, FRUS, 1949, p. 984.: "Approximately 700,000 refugees from the Palestine hostilities, now located principally in Arab Palestine, Transjordan, Lebanon and Syria, will require repatriation to Israel or resettlement in the Arab states."
  17. ^ Morris 2008, str. 77.
  18. ^ Morris 2008, str. 63–65.
  19. ^ Morris 2008, str. 77–79.
  20. ^ Tal 2004, str. 41.
  21. ^ Hacohen 2003, str. 267.
  22. ^ „Displaced Persons”. encyclopedia.ushmm.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 26. 10. 2019. 
  23. ^ Segev & Weinstein 1998, str. 96.
  24. ^ Morris 1999, ch. VI.
  25. ^ Axelrod 2014.
  26. ^ Morris 1999, chap. VI.
  27. ^ „Jewish Refugees of the Israeli-Palestinian Conflict”. www.mideastweb.org. Pristupljeno 26. 10. 2019. 
  28. ^ Morris 2008, str. 7.
  29. ^ Morris 2008, str. 2.
  30. ^ Morris 2008, str. 6–7.
  31. ^ Morris 2008, str. 7–8.
  32. ^ Morris 2008, str. 9–10.
  33. ^ Morris 2008, str. 66–69.
  34. ^ a b „A/RES/181(II) of 29 November 1947”. unispal.un.org (na jeziku: engleski). General Assembly. 29. 11. 1947. Arhivirano iz originala 10. 10. 2017. g. Pristupljeno 28. 10. 2019. 
  35. ^ Morris 2008, str. 47.
  36. ^ Pappe 2007, str. 35.
  37. ^ Karsh 2008, str. 7.
  38. ^ El-Nawawy 2002, str. 3.
  39. ^ Morris 1999, str. 190.
  40. ^ Gold 2007, str. 134.
  41. ^ „A/AC.25/W/19 of 30 July 1949”. unispal.un.org (na jeziku: engleski). UNITED NATIONS CONCILIATION COMMISSION FOR PALESTINE. 30. 7. 1949. Arhivirano iz originala 02. 10. 2013. g. Pristupljeno 28. 10. 2019. 
  42. ^ Morris 2008, str. 67, The League’s Political Committee met in Sofar, Lebanon, on 16–19 September, and urged the Palestine Arabs to fight partition, which it called “aggression,” “without mercy"'; p. 70, '"On 24 November the head of the Egyptian delegation to the General Assembly, Muhammad Hussein Heykal, said that “the lives of 1,000,000 Jews in Moslem countries would be jeopardized by the establishment of a Jewish state.".
  43. ^ „Arab League Declarationon the Invasion of Palestine (May 1948)”. www.jewishvirtuallibrary.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 28. 10. 2019. 
  44. ^ Gelber 2006, str. 85.
  45. ^ Gelber 2006, str. 51-56.
  46. ^ Collins & Lapierre 1972, str. 131-153.
  47. ^ Morris 2003, str. 163.
  48. ^ Laurens 2005, str. 83.
  49. ^ Collins & Lapierre 1972, str. 163.
  50. ^ Morris 2003, str. 67.
  51. ^ Morris 2008, str. 116, At the time, Ben-Gurion and the HGS believed that they had initiated a one-shot affair, albeit with the implication of a change of tactics and strategy on the Jerusalem front. In fact, they had set in motion a strategic transformation of Haganah policy. Nahshon heralded a shift from the defensive to the offensive and marked the beginning of the implementation of tochnit dalet (Plan D)—without Ben-Gurion or the HGS ever taking an in principle decision to embark on its implementation..
  52. ^ Collins & Lapierre 1972, str. 369-381.
  53. ^ Morris 2003, str. 242-243.
  54. ^ Morris 2003, str. 242.
  55. ^ Laurens 2005, str. 85–86.
  56. ^ Morris 2003, str. 248–252.
  57. ^ Morris 2003, str. 252–254.
  58. ^ „Declaration of Establishment of State of Israel”. mfa.gov.il (na jeziku: engleski). 14. 5. 1948. Pristupljeno 30. 10. 2019. 
  59. ^ Shveitser, Vladimir. „Part II (1947-1977)”. Question of Palestine (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 10. 2019. 
  60. ^ „The First Truce (1948)”. www.jewishvirtuallibrary.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 30. 10. 2019. 
  61. ^ a b v g d Morris 2008.
  62. ^ a b Morris 2008, str. 269.
  63. ^ Morris 2008, str. 322.
  64. ^ Morris 2008, str. 205.
  65. ^ Bregman, Ahron; El-Tahri, Jihan (1999). The Fifty Years' War: Israel and the Arabs (na jeziku: engleski). TV Books. ISBN 9781575000572. Pristupljeno 16. 11. 2019. 
  66. ^ Sachar, Howard Morley (1976). A History of Israel: From the rise of Zionism to our time (na jeziku: engleski). Knopf. str. 330. ISBN 9780394485645. Pristupljeno 16. 11. 2019. 
  67. ^ Morris 2004, str. 448.

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Палестински_рат_1947—1949.&oldid=26969133”