Paštunski jezik
Paštunski (puštunski, patanski, paštu, puštu, pašto; پښتو [paʂto]),[4][5][6][7] poznat i kao avganski,[8] je indoevropski jezik koji se govori u Avganistanu i zapadnom Pakistanu[9]. Paštunski jezik pripada grupi indo-iranskih jezika[10]. Ovaj jezik govori oko 38 do 42 miliona ljudi u svetu[1]. Paštunski jezik je zvanični i nacionalni jezik Avganistana.[11]
| paštunski | |
|---|---|
| پښتو | |
 Reč pašto na paštunskom jeziku | |
| Govori se u |  Avganistan, Pakistan (neke provincije) |
Broj govornika | oko 40-60 miliona[1] (2007-2009) |
| arapsko pismo (paštunski alfabet) | |
| Zvanični status | |
Službeni jezik u | Avganistan |
Priznati manjinski jezik u | |
| Reguliše | Akademija nauka Avganistana |
| Jezički kodovi | |
| ISO 639-1 | ps |
| ISO 639-2 | pus |
| ISO 639-3 | pus |
Kao maternji jezik uglavnom ga govore etnički Paštuni. On je jedan je od dva zvanična jezika Avganistana pored darija,[12][13][14] i drugi je po veličini provincijalni jezik Pakistana, koji se uglavnom govori u Hajber Pahtunvi i severnoj oblasti Beludžistana.[15] Isto tako, to je primarni jezik paštunske dijaspore širom sveta. Ukupan broj govornika paštunskog jezika je najmanje 40 miliona, mada neke procene navode i do 60 miliona.[16] Paštu je „jedan od primarnih markera etničkog identiteta” među Paštunima.[17]
Dijalekti uredi
Kao posledica planinskog terena na kome žive Paštuni, jezik ima mnoge akcente ili dijalekte. Dva glavna dijalekta su meki ili južni dijalekat i tvrdi ili severni dijalekat. Glavne razlike između dijalekata su varijacije u izgovoru sledećih 5 suglasnika:
| jugozapadni | [ʂ] | [ʐ] | [ts] | [dz] | [ʒ] |
|---|---|---|---|---|---|
| jugoistočni | [ʃ] | [ʒ] | [ts] | [dz] | [ʒ] |
| centralni | [ç] | [g]/[ʝ] | [ts] | [z] | [ʒ] |
| severoistočni | [x] | [ɡ] | [s] | [z] | [dʒ] |
Razlike između južnih i severnih dijalekata su uglavnom fonološke.
Rasprostranjenost uredi
Paštunski jezik govori oko 27 miliona ljudi u Pakistanu (zapadne provincije Hajber-Pahtunva i Beludžistan) gde ga govori oko 20% stanovništva[18] i još 11 miliona ljudi u Avganistanu, što čini oko 35% stanovništva Avganistana[19]. Pored Pakistana i Avganistana, značajan broj govornika ovog jezika postoji i u Iranu.
Zvanični status uredi
Paštunski je nacionalni i zvanični jezik Avganistana. Ovaj jezik koristi avganistanska administracija, obrazovne institucije, televizija i verske institucije.
Paštunski alfabet uredi
Slova paštunskog alfabeta su:[20][21]
ا ب پ ت ټ ث ج ځ چ څ ح خ د ډ ذ ر ړ ز ژ ږ س ش ښ ص ض ط ظ ع غ ف ق ک ګ ل م ن ڼ ه و ى ئ ي ې ۍ
Slova karakteristična za paštunski uredi
Sledeća slova su karakteristična samo za paštunski jezik:
ټ، ځ، څ، ډ، ړ، ږ، ښ، ګ، ڼ، ې ،ۍ
Fonologija uredi
Samoglasnici uredi
| Prednji | Srednji | Zadnji | |
|---|---|---|---|
| Zatvoreni | i | u | |
| Srednji | e | ə | o |
| Otvoreni | a | ɑ |
Pored ovih samoglasnika, postoje i diftonzi: /ai/, /əi/, /ae/, /ɑw/, /aw/.
Suglasnici uredi
| Labijalni | Dentalni | Alveolarni | Retrofleksivni | Postalveolarno | Nepčani | Velarni | Uvularni | Glotalni | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosni | m | n | ɳ | ||||||
| Plozivni | p b | t d | ʈ ɖ | k g | (q) | ʔ | |||
| Frikativni | (f) v | (θ) (ð) | s z | ʂ ʐ | ʃ ʒ | x ɣ | h | ||
| Afrikativni | ts dz | tʃ dʒ | |||||||
| Aproksimantni | l | j | w | ||||||
| Vevni | r | 𝼈 |
/f/, /θ/, /ð/, /q/ se javljaju samo u stranim rečima.
Fond reči uredi
Najveći broj reči potiče iz samog paštunskog jezika. Pozajmljenice su najčešće uzimane iz arapskog i persijskog jezika.
Reference uredi
- ^ a b Ethnologue reports Ethnic population: 49,529,000 possibly total Pashto in all countries. "Ethnologue report for Pakistan", but most estimates are lower.
- ^ David P. Brown: Top 100 Languages by Population, Pristupljeno 23. 4. 2013.
- ^ Concise Encyclopedia of Languages of the World. Elsevier. 6. 4. 2010. str. 845—. ISBN 978-0-08-087775-4.
- ^ „Pashto (less commonly Pushtu)”. Merriam-Webster Dictionary. Merriam-Webster, Incorporated. Pristupljeno 18. 7. 2016.
- ^ „Pashto (also Pushtu)”. American Heritage Dictionary. Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company. Pristupljeno 18. 7. 2016.
- ^ „Pashto (also Pushtu)”. Oxford Online Dictionaries, UK English. Oxford University Press. Arhivirano iz originala 1. 12. 2015. g.
- ^ „Pashto (also Pushto or Pushtu)”. Oxford Online Dictionaries, US English. Oxford University Press. Arhivirano iz originala 20. 9. 2015. g.
- ^ The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition. Houghton Mifflin Company, 2004. 03 Jan. 2008. <Dictionary.com http://dictionary.reference.com/browse/afghani>.
- ^ UCLA Language Materials Project: Language Profile Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. januar 2009), Pristupljeno 23. 4. 2013.
- ^ Pashto language, in Encyclopaedia Iranica, Online Edition, 2008
- ^ John Leyden, Esq. M.D.; William Erskine, Esq., ur. (1921). „Events Of The Year 910 (1525)”. Memoirs of Babur. Packard Humanities Institute. str. 5. Arhivirano iz originala 14. 11. 2012. g. Pristupljeno 10. 1. 2012. „To the south is Afghanistān. There are ten or eleven different languages spoken in Kābul: Arabic, Persian, Tūrki, Moghuli, Afghani, Pashāi, Parāchi, Geberi, Bereki, Dari and Lamghāni.”
- ^ „Article Sixteen of the 2004 Constitution of Afghanistan”. 2004. Arhivirano iz originala 07. 10. 2015. g. Pristupljeno 13. 6. 2012. „From among the languages of Pashto, Dari, Uzbeki, Turkmani, Baluchi, Pashai, Nuristani, Pamiri (alsana), Arab and other languages spoken in the country, Pashto and Dari are the official languages of the state.”
- ^ Constitution of Afghanistan – Chapter 1 The State, Article 16 (Languages) and Article 20 (Anthem)
- ^ Banting, Erinn (2003). Afghanistan: The land (na jeziku: engleski). Crabtree Publishing Company. str. 4. ISBN 0-7787-9335-4. Pristupljeno 22. 8. 2010.
- ^ Population by Mother Tongue, Population Census – Pakistan Bureau of Statistics, Government of Pakistan
- ^ Penzl, Herbert; Ismail Sloan (2009). A Grammar of Pashto a Descriptive Study of the Dialect of Kandahar, Afghanistan (na jeziku: engleski). Ishi Press International. str. 210. ISBN 978-0-923891-72-5. „Estimates of the number of Pashto speakers range from 40 million to 60 million...”
- ^ Hakala, Walter (2011-12-09). Language Policy and Language Conflict in Afghanistan and Its Neighbors: The Changing Politics of Language Choice (na jeziku: engleski). Brill. str. 55. ISBN 978-90-04-21765-2. „"As is well known, the Pashtun people place a great deal of pride upon their language as an identifier of their distinct ethnic and historical identity. While it is clear that not all those who self-identify as ethnically Pashtun themselves use Pashto as their primary language, language does seem to be one of the primary markers of ethnic identity in contemporary Afghanistan."”
- ^ Government of Pakistan: Population by Mother Tongue Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. februar 2006), Pristupljeno 23. 4. 2013.
- ^ CIA World Factbook Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. septembar 2017), Pristupljeno 23. 4. 2013.
- ^ Pashto Alphabet Table Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. januar 2012), Pristupljeno 23. 4. 2013.
- ^ Pashto Alphabet Table Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. septembar 2008), Pristupljeno 23. 4. 2013.
Literatura uredi
- Schmidt, Rüdiger (1989). Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden: Reichert. ISBN 978-3-88226-413-5.
- Gusain, Lakhan (2008?) A Grammar of Pashto. Ann Arbor, MI: Northside Publishers.
- Georg Morgenstierne. Report on a Linguistic Mission to Afghanistan. Instituttet for Sammenlignende Kulturforskning, Serie C I-2. Oslo. 1926. ISBN 978-0-923891-09-1.
- Daniel G. Hallberg. Pashto, Waneci, Ormuri (Sociolinguistic Survey of Northern Pakistan, 4). National Institute of Pakistani Studies, 176 pp. 1992. ISBN 978-969-8023-14-0..
- Herbert Penzl (2009). A Grammar of Pashto: A Descriptive Study of the Dialect of Kandahar, Afghanistan. Ishi Press. ISBN 978-0-923891-72-5.
- Herbert Penzl (2009). A Reader of Pashto. Ishi Press International. ISBN 978-0-923891-71-8.
- Morgenstierne, Georg. „The Place of Pashto among the Iranic Languages and the Problem of the Constitution of Pashtun Linguistic and Ethnic Unity.”. Paṣto Quarterly. 1 (4): 43—55. 1978..
- Baart, Joan L. G. (2003). Sustainable Development and the Maintenance of Pakistan's Indigenous Languages. Islamabad.
- Eberhard, David M; Simons, Gary F.; Fennig, Charles D., ur. (2022). „Pakistan”. Ethnologue: Languages of the World (25 izd.). Dallas, Texas: SIL International.
- Lothers, Michael; Lothers, Laura (2010). Pahari and Pothwari: A Sociolinguistic Survey (Izveštaj). SIL Electronic Survey Reports. 2010-012.
- Rahman, Tariq (1996) Language and Politics of Pakistan Karachi: Oxford University Press. New Delhi: Orient Blackswan, 2007.
- Rahman, Tariq (2002) Language, Ideology and Power: Language-learning among the Muslims of Pakistan and North India Karachi: Oxford University Press. Rev.ed. New Delhi: Orient Blackswan, 2008.
- Rahman, Tariq (2011) From Hindi to Urdu: A Social and Political History Karachi: Oxford University Press.
- Simons, Gary F.; Fennig, Charles D., ur. (2017). „Pahari-Potwari”. Ethnologue (20 izd.). (access limited).
- Rahman, Tariq (1995). „The Siraiki Movement in Pakistan”. Language Problems & Language Planning. 19 (1): 1—25. doi:10.1075/lplp.19.1.01rah.
- —— (2014b). „Siraiki language”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 2016-10-18.
- —— (1977). „Siraiki: A Language Movement in Pakistan”. Modern Asian Studies. 11 (3): 379—403. ISSN 0026-749X. JSTOR 311504. S2CID 144829301. doi:10.1017/s0026749x00014190.
- Rahman, Tariq (1996). Language and politics in Pakistan. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-577692-8.
- Shackle, Christopher (1979). „Problems of classification in Pakistan Panjab”. Transactions of the Philological Society. 77 (1): 191—210. ISSN 0079-1636. doi:10.1111/j.1467-968X.1979.tb00857.x.
- Shackle, Christopher (1980). „Hindko in Kohat and Peshawar”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 43 (3): 482—510. ISSN 0041-977X. S2CID 129436200. doi:10.1017/S0041977X00137401.
- Rensch, Calvin R. (1992). „The Language Environment of Hindko-Speaking People”. Ur.: O'Leary, Clare F.; Rensch, Calvin R.; Hallberg, Calinda E. Hindko and Gujari. Sociolinguistic Survey of Northern Pakistan. Islamabad: National Institute of Pakistan Studies, Quaid-i-Azam University and Summer Institute of Linguistics. ISBN 969-8023-13-5.
- Parkin, Robert (1989). „Some comments on Brahui kinship terminology”. Indo-Iranian Journal. 32 (1): 37—43. JSTOR 24654607. S2CID 161638780. doi:10.1163/000000089790082944.
Spoljašnje veze uredi
- Rečnik paštunskog jezika
- Etnolog izveštaj o paštunskom jeziku
- Pashto Dictionary with Phonetic Keyboard & Auto-Suggestion
- Pashto Phonetic Keyboard
- Pashto Language & Identity Formation in Pakistan
- Indo-Aryan identity of Pashto
- D. N. MacKenzie, "A Standard Pashto" Архивирано на сајту Wayback Machine (1. март 2021), Khyber.org
- Freeware Online Pashto Dictionaries
- A Pashto Word List
- Origins of Pashto
- Resources for the Study of the Pashto Language
- Hindus of India who speak the Pashto Language as their mother tongue