Polupredsjednički sistem

Polupredsjednički sistem ili sistem polupredsjedničke vlasti je ustavno-politički sistem organizacije vlasti, oblik parlamentarizma poremećene ravnoteže u korist izvršne vlasti. Oblikovao se unutar parlamentarnog sistema. Dok je u čistom parlamentarnom sistemu vlada i šef vlade temeljno, funkcionalno i jedino tijelo izvršne vlasti, pa je ona stvarno monistička, a formalno dualistička, u polupredsjedničkom sistemu oba tijela izvršne vlasti (šef države i vlada) imaju i pravno i istinski ustavna ovlašćenja, pri čemu su ovlašćenja predsjednika republike veća i odlučujuća, uz činjenicu da ga neposredno bira narod, što ga čini i ustavno i politički moćnijim od vlade, pa on de fakto postaje šef izvršne vlasti.

  Predsjedničke republike sa punim predsjedničkim sistemom.
  Države sa polupredsjedničkim sistemom.
  Parlamentarne republike sa izvršnim predsjedništvom biranim u parlamentu.
  Parlamentarna republika sa ceremonijalnim predsjednikom, gdje predsjednik vlade predstavlja izvršnu vlast.
  Ustavne monarhije u kojima izvršnu vlast pripada monarhu, a obično je vrši predsjednik vlade.
  Ustavne monarhije, koje imaju odvojenog šefa vlade ali kraljevska porodica drži političku moć.
  Apsolutne monarhije.
  Jednopartijske države.
  Vojne diktature.

Predsjednik republike imenuje vladu kao i predsjednika vlade te mu je ona politički odgovorna, no istovremeno, vlada je odgovorna i zakonodavnom tijelu. Posredstvom političke odgovornosti vlade i predsjednik je odgovoran zakonodavnom tijelu. Neophodno je postojanje trostrukog političkog konsenzusa; između vlade i većine u parlamentu, zatim između predsjednika republike i vlade, te radi stabilnosti prva dva, konsenzus između predsjednika i većine u parlamentu jer ako predsjednik nema podršku stranke ili stranaka koje imaju većinu u parlamentu, polupredsjednički sistem potrebno je preobraziti u parlamentarni.

Dok je Vajmarska republika (1919–1933) bila primer ranog polupredsedničkog sistema, termin „polupredsednički” uveden je u članku iz 1959. godine novinara Huberta Buve-Merija i popularizovan od u radu političkog naučnika Morisa Djuveržea iz 1978. godine. Obojica su nameravali da opišu Petu francusku republiku (osnovanu 1958).

Teorijska određenja polupredsjedničkog sistema

Benžamen Konstan, francuski ustavnopravni i politički teoretičar, je 1815. godine oblikovao ideju državnog poglavara kao demokratskog arbitra između zakonodavne i izvršne vlasti koji raspolaže samostalnim ustavnim ovlaćenjima, što je danas predsjednik republike u polupredsjedničkom sistemu. Njegova je ideja bila razrađivana kroz orleanski, vajmarski i degolistički parlamentarizam do savremenog modela polupredsjedničkog sistema. Svrha je bila da parlamentarni sistem bude što efikasniji, a da se poštuje načelo podjele vlasti i predstavničke demokratije koja posredstvom naroda ostvaruje svoj suverenitet.

Pojam polupredsjedničkog sistema u političku teoriju je uveo francuski pravnik i politolog Molis Duverger. Duvergerova definicija polupredsjedničkog sistema glasi: "Politički režim smatra se polupredsjedničkim ako ustav koji ga ustanovljuje kombinuje tri elementa: (1) predsjednik republike izabran je opštim pravom glasa; (2) on posjeduje prilično velika ovlašćenja; (3) nasuprot sebi ima međutim premijera i ministre koji posjeduju izvršna i vladavinska ovlašćenja i mogu ostati na položaju samo ako se tome ne protivi parlament". Duverger je utvrdio da je u političkoj istoriji Evrope u 20. vijeku postojalo sedam ustavnih polupredsjedničkih sistema: Vajmarska Republika (1919–1933), Finska, Austrija, Irska, Island, Portugalija i Francuska nakon 1958. kad je usvojen Ustav Pete Republike, odnosno nakon 1962. kad su ustavnim amandmanima ozakonjeni direktni izbori predsjednika države. Na prostoru bivše Jugoslavije su polupredsjednički sistem koristili Hrvatska i Srbija u prvoj deceniji nakon uspostavljanja demokratije, odnosno pod vlašću Franje Tuđmana i Slobodana Miloševića.

U teoriji se često javlja problem imenovanje određenog koncepta. Kao formalna oznaka polupredsjedničkog sistema upotrebljavaju se termini: polupredsjednički sistem, mješoviti sistem, dualistični sistem, hibridni sistem, granični sistem, parlamentarno-predsjednički sistem, dualistični parlamentarizam, ograničeni parlamentarizam, parlamentarni sistem s hegemonijom predsjednika, parlamentarni sistem s dominacijom predsjednika, oblik parlamentarizma s komponentom predsjedničke vlasti, modifikovani parlamentarizam, dualistični parlamentarno-predsjednički sistem, demokratska poluparlamentarna verzija predsjedničkog sistema, predsjednički parlamentarizam, kvazipredsjednički sistem, ograničeni prezidencijalizam, sistem bipolarne egzekutive, sistem dualne egzekutive, dvojno vodstvo, dijarhija, fazni model, alternacijski model itd.

Vidi još

• Predsjednički sistem

Literatura

• Octávio Amorim Neto; Marina Costa Lobo (2010). „Between Constitutional Diffusion and Local Politics: Semi-Presidentialism in Portuguese-Speaking Countries”. Social Science Research Network. Pristupljeno 6. VI 2014. 
• Bahro, Horst; Bayerlein, Bernhard H.; Veser, Ernst (oktobar 1998). „Duverger's concept: Semi–presidential government revisited”. European Journal of Political Research (quarterly). 34 (2): 201—224. doi:10.1111/1475-6765.00405. 
• Beuman, Lydia M. (2016). Political Institutions in East Timor: Semi-Presidentialism and Democratisation. Abingdon, Oxon: Routledge. ISBN 978-1317362128. LCCN 2015036590 — preko Google Books. 
• Canas, Vitalino (2004). „The Semi-Presidential System” (PDF). Zeitschrift für Ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht. 64 (1): 95—124. 
• Duverger, Maurice (1978). Échec au roi. Paris: A. Michel. ISBN 9782226005809. 
• Duverger, Maurice (jun 1980). „A New Political System Model: Semi-Presidential Government”. European Journal of Political Research (quarterly). 8 (2): 165—187. doi:10.1111/j.1475-6765.1980.tb00569.x. 
• Elgie, Robert (2011). Semi-Presidentialism: Sub-Types And Democratic Performance. Comparative Politics. (Oxford Scholarship Online Politics) Oxford University Press Oxford ISBN 9780199585984
• Frye, Timothy (oktobar 1997). „A Politics of Institutional Choice: Post-Communist Presidencies” (PDF). Comparative Political Studies. 30 (5): 523—552. doi:10.1177/0010414097030005001. 
• Goetz, Klaus H. (2006). Heywood, Paul; Jones, Erik; Rhodes, Martin; Sedelmeier, ur. Developments in European politics (PDF). Power at the Centre: The Organization of Democratic Systems. Basingstoke England New York: Palgrave Macmillan. str. 368. ISBN 9780230000414. Arhivirano iz originala (PDF) 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 02. 07. 2019. 
• Lijphart, Arend (1992). Parliamentary versus presidential government. Oxford New York: Oxford University Press. ISBN 9780198780441. 
• Nousiainen, Jaakko (jun 2001). „From Semi-presidentialism to Parliamentary Government: Political and Constitutional Developments in Finland”. Scandinavian Political Studies (quarterly). 24 (2): 95—109. ISSN 0080-6757. OCLC 715091099. doi:10.1111/1467-9477.00048. 
• Passarelli, Gianluca (decembar 2010). „The government in two semi-presidential systems: France and Portugal in a comparative perspective” (PDF). French Politics. 8 (4): 402—428. ISSN 1476-3427. OCLC 300271555. doi:10.1057/fp.2010.21. Arhivirano iz originala (PDF) 02. 10. 2018. g. Pristupljeno 02. 07. 2019. 
• Rhodes, R. A. W. (1995). „From Prime Ministerial power to core executive”. Ur.: Rhodes, R. A. W.; Dunleavy, Patrick. Prime minister, cabinet, and core executive. New York: St. Martin's Press. str. 11—37. ISBN 9780333555286. 
• Roper, Steven D. (april 2002). „Are All Semipresidential Regimes the Same? A Comparison of Premier-Presidential Regimes”. Comparative Politics. 34 (3): 253—272. JSTOR 4146953. doi:10.2307/4146953. 
• Sartori, Giovanni (1997). Comparative constitutional engineering: an inquiry into structures, incentives, and outcomes (2nd izd.). Washington Square, New York: New York University Press. ISBN 9780333675090. 
• Shoesmith, Dennis (March—April 2003). „Timor-Leste: Divided Leadership in a Semi-Presidential System” (PDF). Asian Survey (bimonthly). 43 (2): 231—252. ISSN 0004-4687. OCLC 905451085. doi:10.1525/as.2003.43.2.231. 
• Shugart, Matthew Søberg (septembar 2005). „Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns” (PDF). Graduate School of International Relations and Pacific Studies. United States: University of California, San Diego. Arhivirano iz originala (PDF) 19. 8. 2008. g. 
• Shugart, Matthew Søberg (decembar 2005). „Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns” (PDF). Graduate School of International Relations and Pacific Studies, University of California, San Diego. French Politics. 3 (3): 323—351. ISSN 1476-3427. OCLC 6895745903. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087 . 
• Shugart, Matthew Søberg; Carey, John M. (1992). Presidents and assemblies: constitutional design and electoral dynamics. Cambridge England New York: Cambridge University Press. ISBN 9780521429900. 
• Veser, Ernst (1997). „Semi-Presidentialism-Duverger's concept: A New Political System Model” (PDF). Journal for Humanities and Social Sciences. 11 (1): 39—60. Arhivirano iz originala (PDF) 08. 02. 2017. g. Pristupljeno 02. 07. 2019. 

Spoljašnje veze

• Governing Systems and Executive-Legislative Relations. (Presidential, Parliamentary and Hybrid Systems), United Nations Development Programme (n.d.). Arhivirano 2010-02-10 na sajtu Wayback Machine
• J. Kristiadi (22. 4. 2008). „Indonesia Outlook 2007: Toward strong, democratic governance”. The Jakarta Post. PT Bina Media Tenggara. Arhivirano iz originala 21. 4. 2008. g. 
• The Semi-Presidential One, blog of Robert Elgie
• Presidential Power blog with posts written by several political scientists, including Robert Elgie.