Poslastičarnica „Pelivan” (Beograd)
Poslastičarnica „Pelivan” je poslastičarnica orijentalnog stila u Beogradu, glavnom gradu Srbije. Jedna od najpoznatijih beogradskih poslastičarnica, nekada je snabdevala Kraljevski dvor Srbije pecivom. O njoj je pisao srpski nobelovac Ivo Andrić. Osnovana je 24. maja 1851. i najstarija je poslastičarnica u gradu koja još radi i to pod istim imenom i u vlasništvu iste porodice od osnivanja.[1][2] Uz Kafanu „Znak pitanja”, jedna je od najstarijih mesta za pružanje ugostiteljskih usluga u gradu.[3]
Radnja je postala sinonim za vrhunsko pecivo Beograda, a posebno sladoled, koji se u Beogradu često opisuje najboljim — „zašto kažete Pelivan kada mislite na sladoled”. Nazvana je jednom od retkih preostalih „istorijskih niti” koja povezuje moderni grad sa periodom ustavobranitelja (1842—1858) i „tradicijom koja je nadživela dve kraljevske dinastije, komunizam i nekoliko država”.[2][3][4]
Lokacija uredi
Objekat je postrojen na adresi Bulevar kralja Aleksandra br. 20. Nalazi se u blizini raskrsnice ulica Bulevar, Takovska i Kneza Miloša, tačno preko puta palate Glavne pošte i Ustavnog suda Srbije. Sama radnja graniči se s novom, napuštenom zgradom s desne strane i ambasadom Češke Republike s leve strane. Prazna zgrada bila je lokacija nekada čuvene beogradske kafane „Tri lista duvana”. Preko puta, na severoistoku, nalaze se crkva Svetog Marka i park Tašmajdan. U blizini su i Pionirski park i Dom Narodne skupštine Republike Srbije.[5][6][7]
Istorija uredi
Poreklo i osnivanje uredi
.jpg)
Mustafa Pelivan, osnivač radnje, bio je Goranac, poreklom iz sela Zli Potok u blizini gradskog naselja Dragaš u Gori, južno od Prizrena. U Beograd je stigao kao ulični prodavac boze i sladoleda, ali je bio nadaren i za rvanje,što je u to vreme bio popularan sport u Osmanskom carstvu. Mustafa je početni kapital stekao pobedama na takmičenjima u rvanju. Proglašen je za „najboljeg rvača u Srbiji” nakon pobede nad tadašnjim prvakom Osmanskog carstva i tada je uzeo Pelivan kao porodičmo prezime,što u prevodu sa Turskog znači rvač. Tom pobedom je stekao početni kapital koji je uložio u poslastičarnicu.[1][8] Tada je rvanje značilo da će učesnici „obući kožne gaće, podmazati se uljem i boriti se”.[3][9] Goranci, islamizovano slovensko stanovništvo, poznati su kao izvrsni kuvari peciva i poslastica. Otvorena 24. maja 1851, radnja je bila jedna od retkih u Beogradu.[4] Mustafa je mešao sladoled u kofi napunjenoj ledom.[2]
Stara radnja (1851—1941) uredi
Radnja se u početku nalazila u blizini Stambol-kapije. Tada je kvart bio poznat pod imenom Zerek ili gornji deo četvrti Dorćol.[4] Objekat je bio smešten na mestu današnjeg savremenog tržnog centra Staklenac, na platou dr Zorana Điniđića na Trgu Republike u centru grada. Godine 1868, 17 godina kasnije, monumentalni objekat Narodnog pozorišta u Beogradu sagrađen je skoro preko puta lokala. Trgovina je porasla, pa su otvorene još dve poslastičarnice.[3] Mustafu je nasledio sin Mehmed Pelivanović, a zatim unuk Malić Pelivanović. Mesto je s vremenom postalo prilično poznato. Radnja je snabdevala Kraljevski dvor Karađorđevića alvom i nagrađena je Kraljevskom potvrdom Jugoslavije 1936. Porodica je stekla ugled, pa je Malić Pelivanović izabran za poslanika u Skupštini Jugoslavije posle Prvog svetskog rata.[1][2]
Sadašnja radnja (1941—danas) uredi
Malića je nasledio rođak Azir Pelivanović (preminuo 24. maja 1994). Beogradska poslastičara počela je da služi sladoled u kuglama. Stara radnja uništena je tokom nemačkog bombardovanja Beograda 6. aprila 1941. Azir je odlučio da počne ispočetka. Dana 22. avgusta 1941. otvorio je novu radnju na trenutnoj lokaciji. Proizvodnja je potpuno obnovljena do kraja 1941. Po završetku rata, Azir je uspeo da nabavi najnovije mašine za sladoled iz Italije i smislio je recept. Plašio se da bi nove komunističke vlasti mogle da mu oduzmu radnju u masovnom talasu nacionalizacije imovine koju su sprovodile. Oduzeli su mu vlasništvo nad zemljom u Slaviji i zadržali ga u pritvoru neko vreme. Na parceli u Slaviji nalazila se kuća koju je Azir planirao da koristi kao drugu radnju. Vlasti su zaustavili dalje širenje poslovanja, ali s vremenom članovi nove komunističke elite, ne samo lokalni iz Beograda, već i iz Hrvatske i Slovenije, postali su redovne mušterije. Azir se posvetio i obrazovanju pokolenja poslastičara koji su kasnije počeli da osnivaju preduzeća širom Srbije i Jugoslavije.[1][2][3][4][9]
Navali narode, evo boza, limunada, sladoled, baklava, ima još, ko da groš, dušu sladi, umor vadi!
— stari komercijalni slogan[2][10]
Novo zlatno doba „Pelivana” bilo je u periodu od 1950-ih do početka 1980-ih.[3] Do 1980. objekat je prodavao 250 kilograma sladoleda i 600 litra boze dnevno.[2][4] Kafana „Tri lista duvana” koja se nalazila pored lokala, srušena je krajem 1980-ih kako bi se ustupilo mesto novom hotelu Hilton, ali zbog ratova koji su usledili, projekat je odbačen. Pre nego što se 2000-ih nije sagradila nova, savremena zgrada (koja je ostala prazna), na tom mestu nalazilo se montirano parkiralište. Zbog ekonomskog kolapsa države, prodavnica je bila u teškoj finansijskoj situaciji krajem 1980-ih i 1990-ih. Budući da je stopa kriminala porasla, kao i na brojnim drugim mestima, prodavnica je postala plen reketaša. Azirina ćerka Seija i njen suprug Ahmad al Šukeir (koji se iz Sirije preselio u Beograd 1980. da bi studirao medicinu) vodili su prodavnicu u ovom razdoblju.[1]
Političkim promenama 2000-ih počeo je period tranzicije koji je mnogim ljudima oduzeo radna mesta i prihode, pa je posao ostao nepredvidiv, ali je postepeno počeo da se poboljšava. Tokom 2010-ih posao je preuzela najmlađa generacija, Suhaib al Šukeir (rođen 1982) i braća Bara i Musab, sinovi preminule Seije, i Ahmad koji se vratio u Damask.[1][2][3][9]
Delokrug uredi
Sladoled „Pelivana” često se naziva najboljim u Beogradu.[4] Radnja je poznata po besplatnom davanju sladoleda na određene datume, obeležavanju godišnjica ili komemorisanju datuma iz života prethodnih vlasnika.[1][8]
Srpski književnik Ivo Andrić pisao je o poslastičarnci u svom delu Znakovi pored puta. Opisao ju je „obaveznom stanicom” u Beogradu. Postala je omiljena poslastičarnica brojnih glumaca, političara (s obzirom na to da je Narodna skupština blizu), pisaca i turista, kao što su Danilo Bata Stojković, Nikola Simić i Predrag Ejdus. Stojković ju je posećivao skoro svaki dan i bio je poznat po tome što je uveo red koji se u to vreme protezao do ulice Kneza Miloša.[1][2][3][8] Lokal se, sa starim komercijalnim sloganom, pominje u osnovnoškolskom udžbeniku Stari zanati.
Recept čuvenog sladoleda u „Pelivanu” koji je osmislio Azir Pelivanović još uvek je tajna. Prenosio se s generacije na generaciju. Samo su tadašnji vlasnici upoznati s njim i lično pripremaju smesu od koje se pravi sladoled. Do devedesetih godina prošlog veka u radnji su bili zaposleni samo rođaci.[1][2][8][9] Otkriveno je da se početkom 21. veka pravljenje sladoleda uglavnom prebacilo na nove tehnike (italijanski stil) i sastojke zbog kojih sladoled izgleda i ima ukus kao pasta, ali je „Pelivan” zadržao originalni recept s mlekom i jajima.[3]
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e ž z Nikola Belić, "Pelivanove" poslastice – jače od okupacije, reketaša i tranzicije
- ^ a b v g d đ e ž z i Milenko Kovačević (16. 10. 2013). „Tajna pravljenja sladoleda stara 162 godine”. Večernje Novosti.
- ^ a b v g d đ e ž z Milorad Vesić (24. 5. 2018). „Zašto kažeš Pelivan, a misliš na sladoled?”. Al Jazeera.
- ^ a b v g d đ „Poslastičarnica „Pelivan” - mesto na kome caruju vrhunske poslastice Beograda”. 011Info.com. 2018.
- ^ Tamara Marinković-Radošević (2007). Beograd – plan i vodič. Belgrade: Geokarta. ISBN 86-459-0006-8.
- ^ Beograd – plan grada. Smedrevska Palanka: M@gic M@p. 2006. ISBN 86-83501-53-1.
- ^ Goran Vesić (14. 9. 2018). „Prva evropska kafana - u Beogradu”. Politika. str. 12.
- ^ a b v g Marija Antonijević (24. 5. 2017). „Ni zbog penzije, ni zbog računa: Ogroman red u centru Beograda imao je sladak razlog”. Blic.
- ^ a b v g Milka Domanović (17. 11. 2012). „Sirijac, Goranac, Beograđanin, Jugosloven”. Deutsche Welle.
- ^ „Poslastičarnica „Pelivan” proslavila 167. rođendan: Kugla sladoleda, za lavinu dobrih dela!”. BKTV. 24. maj 2018. Arhivirano iz originala 10. 11. 2018. g. Pristupljeno 29. 02. 2020.