Википедија

Sardinci

„Sardi” preusmerava ovde. Za naselje u Italiji pogledajte stranicu Sardi (Venecija).

Sardinci,[13] takođe poznati i kao Sardi[14] (ital. Sardi; sard. Sardos, Sardus; kat. Sards, Sardos), su autohtoni narodi i etnička grupa[15][16] italijanske autonomne regije Sardinije[17][18].

Sardinci
Zastava Sardinije
Regioni sa značajnom populacijom
 Sardinija
1.661.521 (svi stanovnici Sardinije, bez obzira na etničku pripadnost)[1]
Jezici
Italijanski, Sardinski
Religija
Katolicizam[2]
Srodne etničke grupe
Italijani, Španci, Korzikanci[3]
[4][5][6][7][8][9][10]
[11][12]

Demografija uredi

Sa gustinom naseljenosti od 69 km², nešto više od trećine nacionalnog proseka, Sardinija je četvrti najmanje naseljeni region u Italiji. Raspodela stanovništva je neuobičajena u poređenju sa ostalim italijanskim regionima koji se nalaze na moru. Zapravo, suprotno opštem trendu, urbano naselje se nije odvijalo prvenstveno duž obale, već prema centru ostrva. Istorijski razlozi za to uključuju ponovljene Saracenske racije u srednjem veku čineći obalu nebezbednim. Ekspanizijom primorskog turizma, situacije se menja i danas se svi veliki gradovi u Sardiniji nalaze se blizu obale, dok je unutrašnjost ostrva veoma retko naseljena.

Sardinija je regija Italije sa najnižim ukupnim stopom fertiliteta[19][20][21] (1.087 rođenih po ženi) i region sa drugom najnižom stopom nataliteta. Stopa fertiliteta u Sardiniji je zapravo najniža na svetu[22]. Ipak, stanovništvo na Sardiniji se povećalo poslednjih godina zbog masivne imigracije, uglavnom sa italijanskog kopna, ali i iz istočne Evrope (posebno Rumunije), Afrike i Kine.

2013. godine bilo je 42.159 stranih državljana (onih koji se nisu prijavili za državljanstvo Italije)i oni su činili 2,5% ukupnog stanovništva[23].

Prosečni životni vek je nešto više od 82 godine (85 žene i 79,7 muškarci[24]).

Sardinija je prva otkrivena demografska i geografska oblast sveta gde ljudi žive duže od svetskog poreka[25]. Ključni faktori visoke koncentracije stogodišnjaka identifikovani su u genetici Sardinaca[26][27][28], načinu života odnosnoj njihovoj ishrani i socijalnoj strukturi[29].

Demografski pokazatelji uredi

Populacija kroz istoriju uredi

Populacija (ist.)
God.Pop.± %
1485. 157.578—    
1603. 266.676+69,2%
1678. 299.356+12,3%
1688. 229.532−23,3%
1698. 259.157+12,9%
1728. 311.902+20,4%
1751. 360.805+15,7%
1771. 360.785−0,0%
1776. 422.647+17,1%
1781. 431.897+2,2%
1821. 461.931+7,0%
1824. 469.831+1,7%
1838. 525.485+11,8%
1844. 544.253+3,6%
1848. 554.717+1,9%
1857. 573.243+3,3%
1861. 609.000+6,2%
1871. 636.000+4,4%
1881. 680.000+6,9%
1901. 796.000+17,1%
1911. 868.000+9,0%
1921. 885.000+2,0%
1931. 984.000+11,2%
1936. 1.034.000+5,1%
1951. 1.276.000+23,4%
1961. 1.419.000+11,2%
1971. 1.474.000+3,9%
1981. 1.594.000+8,1%
1991. 1.648.000+3,4%
2001. 1.632.000−1,0%
2011. 1.639.362+0,5%
Source: ISTAT 2011, – D.Angioni-S.Loi-G.Puggioni, La popolazione dei comuni sardi dal 1688 al 1991, CUEC, Cagliari, 1997 – F. Corridore, Storia documentata della popolazione di Sardegna, Carlo Clausen, Torino, 1902

Podela prema polu i starosnoj dobi uredi

Ukupna populacija po godinama uredi

Geografska rasprostranjenost uredi

Većina Sardinaca je rođena na ostrvu, ali veliki broj ljudi se naselio izvan Sardinije. Procenjeno je da je između 1955. i 1971. godine 308.000 Sardinaca emigriralo na italijansko kopno[37]. Značajne sardinske zajednice nalaze se u Pijemontu, Liguriji, Lombardiji, Toskani i Laciju. Sardinci i njihovi potomci su takođe brojni u Nemačkoj,Francuskoj, Belgiji i Švajcarskoj. U Severnoj Americi Sardinci su migrirali na južni deo kontinenta, naročito u Argentinu (između 1900. i 1913. godine oko 12.000 Sardinaca živelo je u Buenos Airesu i okolnim naseljima) [38] i u Urugvaju (u Montevideu 1870. godine živelo je 12.500 Sardinaca). Između 1876. i 1903. godine 92% Sardinaca koji su se kretali prema Južnoj Americi naselili su se u Brazilu[39]. Između 1876. i 1925. godine 34.190 Sardinaca je migriralo u Afriku, a naročito prema francuskim kolonijama Alžiru i Tunisu[39]. Male zajednice sa precima sa Sardinije, oko 5000 ljudi, takođe se nalaze u Brazilu (uglavnom u gradovima Belo Horizonte, Rio de Žaneiro i Sao Paulo)[40], a ima ih i u Velikoj Britaniji i Australiji.

Sardinciu Evropi (2008)[41]
Nemačka 27,184
Francuska 23,110
Belgija 12,126
Švajcarska 7,274
Holandija 6,040
Ostale zemlje 17,763
Ukupno 93,497

Za razliku od ostatka italijanske emigracije, u kojoj su migranti bili uglavnom muškarci, između 1953. i 1974. godine jednak broj žena i muškaraca emigrirao je sa Sardinije na italijansko kopno.

Kultura uredi

Jezik uredi

 
Rasprostranjenost tradicionalnih jezika i dijalekata na Sardiniji

Pored italijanskog jezika, koji je prvi put uveden na ostrvu po zakonu u julu 1760. godine[42][43] i postao je službeni jezik Pijemontskog kraljevstva, sardinski jezik[13][44] je drugi najrasprostranjeniji na ostrvu i njime se služe autohotni Sardinijanci[45][46]. Međutim, zbog prilično krutog modela standardizovanog obrazovnog sistema koji obeshrabruje sardinsku omladinu da ne uči i ne govori svoj jezik[47], broj ljudi koji zadržavaju sardinski jezik kao njihov maternji postepeno se smanjuje na ovom ostrvu. Kao rezultat toga, sardinski jezik se trenutno suočava sa sličnim izazovima kao i drugi jezici manjina širom Evrope[48], a dijalekti ovog jezika definisani su kao ugroženi od strane Unesko-a[49]. Svi ostali jezici na Sardiniji, osim italijanskog su ugroženi.

Zastava uredi

Takozvana zastava Četiri Mura je istorijska i zvanična zastava Sardinije. Zastava je sastavljena od krsta Svetog Georgija i četiri Murove glave u beloj bandani u svakoj četvrtini. Njeno poreklo se u osnovi ne zna, ali se pretpostavlja da je ideja za zastavu nastala u Aragonu[50] tokom bitke u Alkorazu.

Nacionalni praznik uredi

Praznik (Sa die de sa Sardigna) je praznik koji se proslavlja svakog 28. aprila u znak obeležavanja pobune koja se desila u periodu od 1794. do 1796. godine, protiv feudalnih povlastica i izvršenja i proterivanja dinastije Savoja iz Sardinije 28. aprila 1794. Pobuna je podstaknuta kraljevim odbijanjem da ostrvu odobri autonomiju koju su lokalni stanovnici tražili[51][52][53]. Praznik je formalno priznat od strane Sardinskog saveta 14. septembra 1993. godine[54]. Nekoliko javnih događaja se godišnje održavaju u znak obeležavanja ovog praznika, dok su škole zatvorene.

Religija uredi

Većina Sardiniaca su rikomatolici, međutim, prisustvo crkve je najmanje u celoj Italiji (21,9%). [96] Gospa od Bonarije je zaštitnica Sardinije[55].

Galerija uredi

 
Sardinci na Vikimedijinoj ostavi.

Reference uredi

  1. ^ Statistiche demografiche ISTAT
  2. ^ Sardinia, Lonely Planet, Damien Simonis
  3. ^ Ancient DNA reveals genetic relationship between today’s Sardinians and Neolithic Europeans, Hudson Alpha Institute for Biotechnology
  4. ^ Keller at al 2011, Nature
  5. ^ Mathieson et al 2015, Nature
  6. ^ supp. info (p.16)
  7. ^ A Common Genetic Origin for Early Farmers from Mediterranean Cardial and Central European LBK Cultures, Olalde et al 2015, Molecular Biology and Evolution
  8. ^ Gamba et al 2014, Genome flux and stasis in a five millennium transect of European prehistory, Nature
  9. ^ Omrak et al 2016, Genomic Evidence Establishes Anatolia as the Source of the European Neolithic Gene Pool, Current Biology, Volume 26, Issue 2, p270–275, 25 January 2016
  10. ^ supp. info (p.120)
  11. ^ G. Vona, P. Moral, M. Memmì, M.E. Ghiani and L. Varesi, Genetic structure and affinities of the Corsican population (France): Classical genetic markers analysis, American Journal of Human Biology; Volume 15, Issue 2, pages 151–163, March/April 2003
  12. ^ Grimaldi MC, Crouau-Roy B, Amoros JP, Cambon-Thomsen A, Carcassi C, Orru S, Viader C, Contu L. - West Mediterranean islands (Corsica, Balearic islands, Sardinia) and the Basque population: contribution of HLA class I molecular markers to their evolutionary history.
  13. ^ a b Sardinians – World Directory of Minorities
  14. ^ Sard. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. jun 2016) Oxford Dictionary.
  15. ^ Danver, Steven L. Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues. str. 370-371
  16. ^ Lang, Peter; Petricioli, Marta. L’Europe Méditerranéenne. str. 201-254,
  17. ^ Edelsward, Lisa-Marlene; Salzman, Philip (1996). Sardinians - Encyclopedia of World Cultures
  18. ^ Cole, Jeffrey. Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia. str. 321-325
  19. ^ Istituto Nazionale di Statistica Numero medio di figli per donna per regione 2002–2005 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. februar 2012)
  20. ^ Solo 1,1 figli per madre, la Sardegna ultima in Italia - La Nuova Sardegna
  21. ^ ISTAT Tassi generici di natalità, mortalità e nuzialità per regione 2002–2005 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. februar 2012)
  22. ^ Fertilità, Sardegna ultima al mondo - Sardinian socio-economic Observatory
  23. ^ „Rapporto Istat – La popolazione straniera residente in Italia al 31º dicembre 2013”. Arhivirano iz originala 30. 07. 2015. g. Pristupljeno 20. 09. 2017. 
  24. ^ ISTAT - INDICATORI DEMOGRAFICI anno 2015- pp. 6.
  25. ^ Sardinia, Italy – Blue Zones
  26. ^ Francesco Cucca: “Caratteri immutati da diecimila anni, ecco perché la Sardegna è speciale” (di Elena Dusi) - Sardegna Soprattutto
  27. ^ Sardinia Exploration Backgrounds – Blue Zones
  28. ^ Polidori MC, Mariani E, Baggio G, et al. (jul 2007). „Different antioxidant profiles in Italian centenarians: the Sardinian peculiarity”. Eur J Clin Nutr. 61 (7): 922—4. PMID 17228351. doi:10.1038/sj.ejcn.1602596. 
  29. ^ Susan Pinker: why face-to-face contact matters in our digital age – The Guardian
  30. ^ a b National Institute of Statistics (Italy) Tassi generici di natalità, mortalità e nuzialità per regione 2002–2005 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. februar 2012)
  31. ^ National Institute of Statistics (Italy)|Numero medio di figli per donna per regione 2002–2005 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. februar 2012)
  32. ^ a b Ministero della Salute Speranza di vita e mortalità Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. oktobar 2009)
  33. ^ Matrimoni, Il processo di secolarizzazione in Sardegna - Sardinian Socio-Economic Observatory
  34. ^ La mortalità per suicidio in Italia
  35. ^ a b Analfabetismo Italia – Censimento 2001
  36. ^ a b Sardegna Statistiche: Analfabeti
  37. ^ Giuseppe Sanna – L'emigrazione della Sardegna (Emigration of Sardinia) (jezik: italijanski)
  38. ^ L'emigrazione sarda tra la fine dell' 800 e i primi del 900
  39. ^ a b http://lipari.istat.it/digibib/Annuari/TO00176482Annuario_statistico_emigrazione_italiana_1876_1925.pdf Commissariato generale dell'emigrazione (a cura di), Annuario statistico della emigrazione italiana dal 1876 al 1925
  40. ^ Il messagero sardo – Una piccola ma attiva colonia di sardi vive nello stato di Bahia (jezik: italijanski)
  41. ^ Museo Nazionale Emigrazione Italiana – 25-03-2012
  42. ^ Roberto Bolognesi, The phonology of Campidanian Sardinian : a unitary account of a self-organizing structure, The Hague : Holland Academic Graphics
  43. ^ Amos Cardia, S'italianu in Sardìnnia, Iskra
  44. ^ Sardinian is generally considered to be the most conservative Romance language, and was also the first language to split off genetically from the rest of the others, possibly as early as the 1st century BC. Most of the academic community usually subdivides Sardinian into two groups: the first one would be Logudorese dialect (Sardu logudoresu) and the second one would be Campidanese dialect (Sardu campidanesu).
  45. ^ Danver, Steven. Native peoples of the world - An Encyclopedia of Groups, Cultures, and Contemporary Issues
  46. ^ Eduardo Blasco Ferrer, ed. 2010. Paleosardo: Le radici linguistiche della Sardegna neolitica (Paleosardo: The Linguistic Roots of Neolithic Sardinian). De Gruyter Mouton
  47. ^ Lavinio 1975, str. 2003.
  48. ^ Sardinia, Lonely Planet, Damien Simonis. str. 44.
  49. ^ UNESCO Interactive Atlas of the World’s Languages in Danger
  50. ^ B. Fois, The crest of the four Moors, brief history of the Sardinian emblem, Carlo Delfino, Sassari 1990
  51. ^ Alberto Loni e Giuliano Carta. Sa die de sa Sardigna - Storia di una giornata gloriosa. Sassari, Isola editrice, 2003.
  52. ^ Massimo Pistis, Rivoluzionari in sottana. Ales sotto il vescovado di mons. Michele Aymerich, Roma, Albatros Il Filo, 2009.
  53. ^ Adriano Bomboi, L'indipendentismo sardo. Le ragioni, la storia, i protagonisti, Cagliari, Condaghes, 2014.
  54. ^ „Sa die de sa Sardigna, Sardegna Cultura”. Arhivirano iz originala 21. 09. 2017. g. Pristupljeno 20. 09. 2017. 
  55. ^ ISTAT

Literatura uredi

  • Historia de la isla de Cerdeña, por el caballero G. de Gregory, traducida al castellano por una sociedad literaria (1840). Barcelona: Imprenta de Guardia Nacional.
  • Gonen, Amiram (1996). Diccionario de los pueblos del mundo. Anaya&Mario Muchnik. 
  • Casula, Francesco Cesare (1994). La Storia di Sardegna. Sassari: Carlo Delfino Editore. 
  • Brigaglia, Manlio; Fois, Giuseppina; Galoppini, Laura; Mastino, Attilio; Mattone, Antonello; Melis, Guido; Sanna, Piero; Tanda, Giuseppe (1995). Storia della Sardegna. Sassari: Soter Editore. 
  • Perra, Mario (1997). ΣΑΡΔΩ, Sardinia, Sardegna (3 Volumes). Oristano: S'Alvure. 
  • Ugas, Giovanni (2006). L'Alba dei Nuraghi. Cagliari: Fabula Editore. ISBN 978-88-89661-00-0. 
  • Cole, Jeffrey (2011). Ethnic Groups of Europe: an Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-302-6. 
  • Danver, Steven Laurence. Native peoples of the world: An Encyclopedia of Groups, Cultures, and Contemporary Issues. Routledge. ISBN 978-0-7656-8222-2. .
  • Contu, Ercole (2014). I sardi sono diversi. Carlo Delfino Editore. 
  • Onnis, Omar (2015). La Sardegna e i sardi nel tempo. Arkadia Editore. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сардинци&oldid=26999403”