Slavonski sabor
Slavonski sabor, odnosno Sabor Kraljevine Slavonije (lat. Congregatio generalis Regni Sclavoniae) je bio najviše zemaljsko i političko telo u srednjovekovnoj Slavoniji. Kao predstavničko telo, sabor je odražavao feudalnu strukturu tadašnjeg društva, a činili su ga predstavnici plemstva i sveštenstva sa područja slavonskih županija. Pošto se Slavonija nalazila u sastavu Ugarske, slavonski sabor se po pravilu bavio rešavanjem lokalnih pitanja, dok su opštedržavna pitanja rešavana u Državnom saboru Kraljevine Ugarske. Slavonski sabor je po pravilu sazivan u ime kralja ili uz njegovu saglasnost. Najveći uticaj na rad sabora imali su slavonski banovi i podbanovi (kao predstavnici kraljevske vlasti) i zagrebački biskupi (kao najviši predstavnici crkvene vlasti). Veliki uticaj su takođe ostvarivali i predstavnici najmoćnijih slavonskih feudalnih porodica.
Istorija uredi
Zasedanja Slavonskog sabora su održavana u raznim mestima, kao što su Koprivnica, Križevci ili Zagreb.[1] Prva saborska zasedanja, koja su zabeležena u istorijiskim izvorima, održana su tokom 13. veka. Najviši stepen samostalnosti u radu Slavonskog sabora ostvaren je u kratkom razdoblju tokom 1526. i 1527. godine, kada je usled vanrednih prilika nakon Mohačke bitke i opšteg rasula u Ugarskoj došlo do privremene dezitegracije centralnih organa državne vlasti. U razdoblju od 1527. do 1531. godine, za vreme rata između pristalica Ferdinanda Habzburškog i Jovana Zapolje, slavonski velikaši su se podelili na dve suprotstavljene stranke, od kojih je svaka održavala sopstvene sabore.[2]
Tokom 16. veka, povremena zajednička zasedanja Slavonskog sabora i Dalmatinsko-hrvatskog sabora dovela su do postepenog institucionalnog objedinjavanja i stvaranja jedinstvenog sabora, čime je Slavonski sabor prestao da postoji kao posebno političko telo. Poslednje zasedanje posebnog Slavonskog sabora održano je u jesen 1557. godine u Varaždinu,[3] a zasedanje koje je planirano za narednu 1558. godinu naknadno je prošireno u zajednički sabor.
Gašenje Slavonskog sabora kao posebnog političkog tela znatno je doprinelo postepenoj hrvatizaciji Slavonije. Sredinom 18. veka, u vreme rasprava o uređenju državne uprave u Donjoj Slavoniji, pokrenuto je i pitanje o obnovi i preuređenju svih tradicionalnih organa zemaljske uprave (županije, sabor), ali tom prilikom je izvršena samo obnova lokalne županijske uprave (1745), dok obnova rada posebnog Slavonskog sabora nije sprovedena. Pojedinačni zahtevi za obnovu ovog tela su se javljali i tokom 19. veka, u sklopu tadašnjih hrvatsko-mađarskih sporova oko političke pripadnosti slavonskih županija.[4]
Nakon stvaranja Kraljevine SHS (1918) obnovljene su rasprave o upravnom uređenju Slavonije. Tim povodom se javila i zamisao o stvaranju posebne slavonske upravne oblasti, sa sopstvenim oblasnim saborom i Osijekom kao glavnim gradom. Ova zamisao je delimično sprovedena u sklopu velikog preuređenja državne uprave, kada je čitava Kraljevina SHS podeljena na upravne oblasti,[5] a tom prilikom je stvorena i posebna Osječka oblast, koja je obuhvatala čitavu savremenu Slavoniju. Najviše upravno telo ove administrativne jedinice bila je Skupština Osječke oblasti, koja je u kolokvijalnom smislu nazivana i slavonskim saborom. Nakon ukidanja Osječke oblasti (1929), raspušteno je i ovo telo.
Za vreme NOB-a (1941-1945), postojala je zamisao da se u okviru buduće fedralne jedinice Hrvatske stvori i posebna autonomna jedinica Slavonija, sa sopstvenim pokrajinskim organima, te je stoga 1943. godine osnovan Oblasni narodnooslobodilački odbor Slavonije.[6] Međutim, ovo telo je ukinuto 1945. godine, pošto je zamisao o autonomiji Slavonije suzbijena od strane pobornika unitarnog uređenja novostvorene Narodne Republike Hrvatske. Obnova oblasne samouprave u Slavoniji je izvršena 1949. godine, kada je stvorena posebna Osječka oblast, poznata i kao Slavonska oblast,[7] ali ova teritorijalna jedinica je bila kratkog veka, pošto je ukinuta već tokom 1951. godine, kada su raspušteni i njeni organi.[8]
Nakon stvaranja nezavisne Hrvatske (1991-1992), pojedini lokalni pokreti i stranke (Hrvatski demokratski sabor Slavonije i Baranje) su se u sklopu planova o regionalizaciji državne uprave zalagali za stvaranje Slavonije kao posebne jedinice sa svojim oblasnim saborom,[9] ali ove zamisli su odbačene, pošto je slavonsko autonomaštvo označeno kao opasno po očuvanje državnog jedinstva Hrvatske.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Blagec 2012, str. 365-373.
- ^ Blagec 2012, str. 371-372.
- ^ Pálffy 2005, str. 57.
- ^ Fine 2005.
- ^ Dimić 2001.
- ^ Oblasni narodnooslobodilački odbor Slavonije
- ^ Petranović 1998, str. 230.
- ^ Narodni odbor oblasti Osijek
- ^ Hrvatski demokratski savez Slavonije i Baranje
Literatura uredi
- Blagec, Ozren (2012). „Slavonski i hrvatski sabori u Križevcima”. Cris: Časopis Povijesnog društva Križevci. 14: 365—373.
- Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Pálffy, Gezá (2005). „Jedan od temeljnih izvora hrvatske povijesti: Pozivnica zajedničkog hrvatsko-slavonskog sabora iz 1558. godine”. Zbornik Odsjeka za povijesne znanosti Zavoda za povijesne i društvene znanosti HAZU. 23: 47—61.
- Petranović, Branko (1998). Istoriografske kontroverze. Beograd: Službeni list SRJ.
- Petrić, Hrvoje (2007). „Tko su "Slovenci" ili Slavonci u Hrvatsko-slavonskoj Vojnoj krajini tijekom 17. stoljeća”. Radovi Zavoda za hrvatsku povijest. 39: 23—38.
- Petrić, Hrvoje (2009). „O Kranjcima i "Slovencima" ili Slavoncima (Slovincima) u Križevačkoj županiji te Varaždinskom generalatu od kraja 16. do početka 18. stoljeća”. Cris: Časopis Povijesnog društva Križevci. 11: 30—47.
- Szoldos, Attila (1998). „Hrvatska i Slavonija u kraljevstvu Arpadovića”. Povijesni prilozi. 17: 287—296.
- Fine, John Van Antwerp Jr. (2005). When Ethnicity did not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.