Spasa Garda
Spasa Pavlović Garda (Krivopalanačko selo Stanča, oko 1880 — kod Prilepa, 7. novembar 1912), poznat još i kao Zmaj, bio je srpski četnički vojvoda u Staroj Srbiji iz vremena borbi za Makedoniju početkom 20. veka.[1] Nadimak Garda i Zmaj dobio je zbog svog gorostasnog stasa i hrabrosti.
Spasa Garda | |
|---|---|
 Spasa Garda | |
| Puno ime | Spasa Pavlović |
| Datum rođenja | 1880. |
| Mesto rođenja | Stanča,  Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 7. novembar 1912. (31/32 god.) |
| Mesto smrti | Prilep, Osmansko carstvo |
Biografija uredi
Rodio se u selu Stanča kod Krive Palanke u današnjoj Severnoj Makedoniji. Od 1903. godine je putovođa i jatak srpskih četa a od 1904. godine četnički vojvoda u krivopalanačkom kraju. Sa svojom četom je bio brana četama VMRO da se prebace preko reke Krive u krivopalanačkom kraju u deo koje su kontrolisale srpske čete i gde su sva sela bila patrijaršijska i uključena u srpsku organizaciju. Učestvovao je u velikoj borbi protiv Turaka, kod sela Bajlovca, pod Kozjak planinom 1906. godine. Trčali su tom prilikom on i vojvoda Kosta Pećanac (sa komitama) tri sata, da bi pomogli napadnutoj braći iz drugih četa.[2] Posebno je bila čuvena njegova hrabrost iskazana u borbi na Piklištu ( po staroj transkripciji Paklištu). Nakon Mladoturske revolucije 1908. godine vratio se u Stanču i odao se mirnom životu.
Prvi balkanski rat uredi
Po izbijanju Prvog Balkanskog rata ulazi u četnički odred vojvode Vojina Popovića Vuka, učestvuje u svima borbama od srpske granice do Prilepa. Gine u borbama za Prilep 7. novembra 1912. godine na Alinačkom visu.[3]
Smrt vojvode Spase Garde uredi
Vodile su se borbe za Prilep 1912. godine, na padinama krševitog visa Mukos.[4]. Tu na Mukosu su Turci pružili prvi ozbiljni otpor braneći Prilep.[5] Bilo je užasno hladno i napadao je veliki sneg. Na strani Turaka je bilo 10.000 vojnika i dva topa. Na srpskoj strani je bilo dva bataljona vojske, sa sedam mitraljeza od kojih je samo dva radilo. Pod vođstvom kapetana, sada majora Vojina Popovića bilo je oko 90 četnika, a među njima i vojvoda Spasa Garda. Zbog nadmoćnog neprijatelja regularna vojska je povučena, ali četnici među kojima Spasa su nastavili borbu do sutradan.
| „ | Stajao je na jednoj visokoj steni ne obraćajući pažnju na zujanje metaka oko njega. Odjednom sruši se — kuršum ga je udario posred čela. Ostao je na mestu mrtav.[6] | ” |
Istog dana se povratila srpska vojska i potisnula Turke. Komite nisu htele ostaviti njegov leša u kamenjaru. Nekoliko dana posle junačke smrti vojvode, kada su se vodile žestoke borbe na Bakarnom Gumnu, četnici su na rukama nosili Spasu Garde kroz Prilep, gde su mu upriličili pravi ratnički pogreb uz paljbu pušaka i zvuke trube.[6]
Na Alinačkom visu kod Bakarnog gumna, 1938. je podignuta spomen-piramida sa kapelicom.[7]
Ulica Spase Garde uredi
Ulica u Beogradu, na Opštini Zvezdara, nosi ime po ovom poznatom četničkom vojvodi. Menjala je naziv iz Ulice čika Mitine u Ulica Spase Grade 1930. godine.[8] Ulica Spase Garde se pruža između Hektorovićeve i Bulevara kralja Aleksandra (sada je slepa ulica jer su izgrađeni soliteri na Bulevaru).
Reference uredi
- ^ „Biografije, Matica srpska” (PDF). Stari sajt Matice srpske. Pristupljeno 9. 4. 2018.
- ^ "Srpsko kolo", Zagreb 1906. godine
- ^ „Narodna enciklopedija : srpsko-hrvatsko-slovenačka / Stanoje Stanojević. - Zagreb : Bibliografski zavod. - Knj. 1: A - Z. - 1928. - 852 str.” (PDF). Wikimedia Commons. Pristupljeno 9. 4. 2018.
- ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1939. godine
- ^ "Balkanski rat u slici i reči", Beograd 1913. godine
- ^ a b junačka smrt vojvode Spase Garde. - U: Balkanski ratovi u slici i reči, 3. novembar 1913, str. 2
- ^ "Vreme", 29. jun 1938
- ^ Leko, Milan (2003). Beogradske ulice i trgovi : 1872-2003. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 383.
Literatura uredi
- Leko, Milan (2003). Beogradske ulice i trgovi : 1872-2003. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 383.
- Stari četnici / Miodrag D. Pešić. - Kragujevac : Pogledi, 2000 (Kragujevac : Novi pogledi). - 200 str. : ilustr. ; 21 cm. - (Biblioteka "Ravnogorci' ; knj. 2)COBISS.SR 179822087
- Memoari. Knj. 1, Kazivanja i doživljaji vojvode veleškog : (1898—1912) / vojvoda Vasilije Trbić ; [priredili Aleksandar Drašković, Stojanče Ristevski]. - Beograd : Kultura, 1996 (Beograd : Kultura). - 294 str., [16] str. s tablama : ilustr. ; 24 cm. COBISS.SR 117837831
Spoljašnje veze uredi
