Srpska napredna stranka (Kraljevina Srbija)
Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
Srpska napredna stranka (skraćeno SNS) je bila jedna od četiri najvažnije političke stranke u Kraljevini Srbiji pre Prvog svetskog rata. Stranka je postojala od 1881. do 1896, potom ponovo od 1906. do 1919. godine. Delovala je i u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca od 1920. do 1925. godine. Ona je osnovana od strane tzv. mladokonzervativaca 1881. godine i bila prva politička stranka u Srbiji. Bila je dvorska činovnička stranka, koje je u svom drugom periodu u svojoj nepokolebljivoj podršci kruni pokazivala i pomalo kontroverzne i autoritarne. Zahtevala je jačanje narodne skupštine, kako bi ona imala budžetsko pravo, ministarsku odgovornost, decentralizaciju kroz opštinsku samoupravu, slobodu štampe, sudsku nezavisnost, građanska prava i slobode, prosvjetne i ekonomske reforme i narodnu vojsku. U spoljnoj politici je zahtevla saradnju sa Srbima u dijaspori i svim slovenskim narodima. U svojem prvom periodu na vlasti osigurala je slobodu štampe, osnivanja udruženja i zbora, po prvi put dovodi slobodne izbore u Srbiju i zasniva parlamentarizam i radi na amnestiranju svih političkih osuđenika. Druga faza naprednjaka koja je suprotnost ideji liberalizma se završava raspuštanjem stranke od strane dvora 1896. godine. Pojedinci iz njenog članstva je ponovo osnivaju 1906. godine i vraćaju je originalnim liberalnim idejama. SNS ostaje manja opoziciona partija umerenog liberalnog konzervativizma sve do ujedinjenja u Demokratsku stranku.
Srpska napredna stranka | |
|---|---|
| Skraćenica | SNS |
| Lideri | Milan Piroćanac, Milutin Garašanin, Stojan Novaković, Čedomilj Mijatović. |
| Osnovana | 1881. (obnovljena 1906. i 1920) |
| Raspuštena | 1925. (prvi put 1896, pa 1919) |
| Naslednik | Demokratska stranka |
| Ideologija | konzervativni liberalizam Austrofilstvo |
| Politička pozicija | centar |
Istorija uredi
Kraljevina Srbija uredi
Osnovana je u januaru 1881. godine oko grupe mladokonzervativaca okupljenih oko lista „Videlo“. Prvaci Napredne stranke su bili Milan Piroćanac (prvi predsednik, do 1886), Milutin Garašanin (drugi predsednik, do 1898), Stojan Novaković (predsednik posle obnove 1906) i Čedomilj Mijatović. Obično se smatraju nastavljačima grupe starih konzervativaca (Ilija Garašanin, Jovan Marinović, Danilo Stefanović, Nikola i Filip Hristić, Đorđe Cenić, Kosta Cukić), ali su vođe naprednjaka od njih daleko liberalniji i moderniji.
SNS je došla na vlast podržana od strane kneza Milana Obrenovića i sprovodila je liberalne reforme, uverena da je to jedini put stvarnog osamostaljenja i napretka Srbije. U prvo vreme bili su u savezništvu sa radikalima ali su brzo ušli u sukob i oko vlasti i oko političkih načela. Donela je prve i napredne zakone o prosveti, sudovima, političkim strankama, Narodnoj banci i stajaćoj vojsci. Nakon Timočke bune 1883. i Srpsko-bugarskog rata 1885. postaje zavisna od kralja Milana, ali i nepopularna u narodu. Posle 1887. godine nalazi se u opoziciji, da bi oko 140 naprednjaka bilo iz osvete pobijeno 1889. godine, kada su radikali formirali vladu. Predstavnici naprednjaka i kasnije učestvuju u neradikalskim ili neutralnim vladama.
Godine 1895. vladu formira Stojan Novaković, a krajem 1896. se stranka, po padu sa vlasti, samo raspušta. Deo naprednjaka, pod ocem i sinovima Marinković, učestvuje u tzv. fuzionašoj vladi sa radikalima Nikole Pašića 1901-1902. godine. Dana 30. januara 1906. stranka je obnovljena pod vođstvom Novakovića (Garašanin je umro 1898. godine). Tada je i osnovan Napredni klub. Do 1919. u skupštini ima po nekoliko poslanika i nalazi se u opoziciji izuzev 1909. godine kada je Novaković, u vreme aneksije Bosne i Hercegovine, sastavio vladu uz podršku svih stranaka. Godine 1914. pod vođstvom Živojina Perića odvaja se manji broj naprednjaka i osniva Konzervativnu stranku.
Posle Prvog svetskog rata uredi
Posle Prvog svetskog rata, naprednjaci zajedno sa samostalcima, liberalima, jednim delom radikalskih prvaka i većim delom srpskog i manjim hrvatskog krila Hrvatsko-srpske koalicije učestvuju u stvaranju Demokratske stranke Ljubomira Davidovića.
Program uredi
U programu Napredne stranke iz 1889. godine stoji: članovi ove stranke ostaju i dalje verni načelu napretka srpskog, usvajajući načelo da radnja i borba za srpski narod znači da se radi za samostalnost, uskrs i jedinstvo Srba. Da se za samostalnost Srba ne može raditi uspešnije nego u punoj slozi sa prosvetom i obrazovanošću svetskom, a pazeći uvek narodne potrebe i na velike interese budućnosti srpske. Da Napredna stranka, ostajući verna načelu napretka u narodnom i državnom životu, nastavi svoj rad na tome: da se ustavnost istinski razvija za sve i svakoga, da zakon i red postanu svetinja u zemlji, da se suzbija nasilje i ozgo i ozdo, da se rodoljublje srpsko oličava u stvarnome radu, da u srpskom državnom životu izvojuju pobedu znanje i poštenje, da se istinita prosveta kreće uporedo sa prosvetom naprednih naroda i da se suzbija polutanstvo, da se privredno stanje Srba unapređuje i da se Srbija približava ekonomskoj nezavisnosti svojoj, da, poštujući samostalnost i pravedne aspiracije drugih naroda, radi na tome da se poštuje samostalnost i da se ostvaruju pravedne aspiracije naroda srpskog i da u pogledu Balkanskog poluostrva za Naprednu stranku vredi i dalje načelo: Istok istočnim narodima.
Istaknuti članovi uredi
Naprednjačkoj orijentaciji pripadali su, kraće ili duže vreme, i mnogi drugi značajni ljudi Srbije svoga doba — predsednici vlade Ljubomir Kaljević, Vladan Đorđević, Svetomir Nikolajević, Lazar Dokić, Aleksa Jovanović, Milan Đ. Milićević, Vukašin Petrović, Đura Horvatović, Dragutin Franasović, Milan Kujundžić, Andra Đorđević, Ljubomir Kovačević, Mita Rakić, Aranđel Marinković i drugi.
Reference uredi
Literatura uredi
- Stokes, Gale (1990). Politics as Development: The Emergence of Political Parties in Nineteenth Century Serbia. Duke University Press.
- Popović-Obradović, Olga (2008). Kakva ili kolika država?: Ogledi o političkoj i društvenoj istoriji Srbije XIX–XXI veka. Helsinški odbor za ljudska prava. ISBN 9788672081558.
