Stara čaršija u Ivanjici
Stara čaršija u Ivanjici je naziv za širu prostorno-ambijentalnu celinu skoncentrisanu oko centra grada, koja je 1987. godine proglašena za nepokretno kulturno dobro kao prostorno-kulturno-istorijska celina od velikog značaja.[1] Strogi centar grada, pre svega glavna ulica Milinka Kušića, zadržao je autentičan izgled iz polovine XIX veka. Većina objekata izgrađena je nakon Velikog požara iz 1846. godine, koji je zahvatio ovu varoš na granici Kneževine Srbije i spalio je gotovo do temelja.[2][3][4]
| Stara čaršija u Ivanjici | |
|---|---|
 Detalj iz čaršije | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Ivanjica |
| Opština | Ivanjica |
| Država |  Srbija |
| Tip kulturnog dobra | prostorno kulturno-istorijska celina od velikog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo |
| www | |
Jeremića kuća uredi
Jedan od najstarijih objekata u Staroj čaršiji je „Jeremića kuća”, jedna od dvanaest zgrada koje su ostale sačuvane posle požara. To je zidana dvospratnica u čijem prizemlju je bila zanatska radnja, a na spratu prostor za stanovanje. Nalazi se na kraju šetališta i predstavlja prepoznatljivi znak Ivanjice.
Crkva Svetog cara Konstatina i carice Jelene uredi
Odmah po osnivanju varoši, oko 1836. godine počela je da se gradi varoška crkva od priloga naroda. U naredne tri godine završena je crkva posvećena Svetom caru Konstantinu i carici Jeleni. Prvu restauraciju imala je već pedesetih godina, a oslikao ju je tada poznati slikar Dimitrije Posniković 1862. godine. Autentični ikonostas i živopis sačuvani su do danas.
Kameni most uredi
Početkom 20. veka, u Ivanjici u centru grada počinje izgradnja jednolučnog mosta, koji je danas poznat po nazivu „Kameni most“. Projekat je potpisao inženjer Milenko Turudić, a izvođenje radova povereno je poznatom Ivanjičaninu Blagoju Lukoviću.
Kamen za gradnju dopreman je iz majdana u Raščićima. Prema pričama meštana, u nedostatku vezivnog materijala, utrošeno je trideset hiljada kokošijih jaja. U to vreme bio je jedini jednolučni most u ovom delu Balkana, rađen sistemom ukrštenih klinova. Dužina luka koji spaja dve obale Moravice je 24 metra. Tokom izgradnje poginula su dva, a povređena četiri radnika. U znak sećanja na njihovu smrt, podignut im je spomenik na Ivanjičkom groblju. Izgradnja mosta završena je 1906. godine.[5]
Kušića han uredi
U okviru Stare čaršije, nalazi se i „Kušića han”. Ovaj objekat predstavlja svojevrstan spomenik narodnog neimarstva Moravičkog kraja. Građen u stilu planinskih kuća od kamena i drveta. Služio je kao konačište kiridžijama, koji su ovuda prolazili idući iz Sandžaka i sa Zlatibora.
Spomenik revoluciji uredi
Prekoputa Kušića hana nalazi se Spomenik revolucije, najveći mozaik na prostoru bivše Jugoslavije, veličine 5 puta 2,4 metra. Autor ovog monumentalnog spomenika je jugoslovenski slikar Đorđe Andrejević Kun, kome su u radu pomagale tada mlade kolege, a kasnije afirmisani umetnici Nada Hude, Miloš Gvozdenović i Ljuba Lah. Zapis o umetnicima ostavljen je na ploči koja se nalazi na severnoj strani spomenika.[6]
Spomenik revolucije je u obliku blago polukružno zakrivljenog obrnutog trapeza. Nalazi se na pravougaonom postamentu načinjenom od ploča belog mermera. Sa prednje strane nalazi se mozaička predstava skupine revolucionara u borbenom jurišu, urađena od sitno glaziranih keramičkih pločica. Sa strane su postavljene mermerne žardinjere. Sam mozaik ne sadrži pisani epitaf, već samo urezan natpis u mermeru 1941-1945. Spomenik revolucije je otkriven 1957. godine.
Hidrocentrala „Moravica” uredi
Deo ove ambijentalne celine predstavlja i Hidrocentrala Moravica podignuta 1911. Puštena je u rad kao sedma hidrocentrala u Srbiji. Hidrocentrala je imala 260 ks i osvetljavala je samo varoš. Simensov generator, koji i danas radi, dovezen je u Ivanjicu na volovskim kolima, jer Ivanjica tada nije imala prugu, kao ni danas. Godine 1936. podignuta je kameno-betonska brana u visini od 9 metara, a širine 16 m.
Građevinskim rešenjem 2011. godine autentičan izgled ove brane je promenjen, kao i pogled na vodopad koji je decenijama privlačio posmatrače u ovaj kraj.
Mali Holivud uredi
Stara čaršija u Ivanjici decenijama unazad je bila kulisa za snimanje filmova i serija u zlatno doba jugoslovenske kinematografije. Promocija Stare čaršije, kao mesta za snimanje filmova, započela je Soja Jovanović snimanjem prve filmske verzije „Sumnjivog lica” Branislava Nušića, pedesetih godina prošlog veka. Potom je tu Zdravko Šotra snimio čuveni serijal „Više od igre”, zatim dolazi film „Sok od šljiva”, „Užička republika” i tako redom. Ovoj takozvanoj filmskoj epohi naročito je pogodovao autentični ambijent varošice iz 19. veka, pa je Ivanjica u jednom periodu imala naziv „mali Holivud“.
Izvori uredi
- ^ „Sajt Opštine Ivanjica”. Pristupljeno 9. maj 2014.
- ^ „Spomenici kulture u Srbiji”. Pristupljeno 9. maj 2014.
- ^ „Spomenici kulture”. Ivanjica-Internet portal. Arhivirano iz originala 13. 11. 2017. g. Pristupljeno 13. 11. 2017.
- ^ „Nepokretna kulturna dobra na tlu Ivanjice”. Info liga. Pristupljeno 13. 11. 2017.
- ^ Ivanjički most od kamena i jaja star 111 godina („Politika”, 29. avgust 2017)
- ^ „Turistička organizacija opštine Ivanjica”. Pristupljeno 9. maj 2014.
