Википедија

Stare kineske kovanice

Drevni kineski novac jedan je od najstarijih oblika kovanog novca na svetu. Okrugle kovanice sa četvrtastom rupom bile su u opticaju više od 2000 godina i uveliko uticale na pojedine države i područja u Aziji. Tako se razvio novčani sistem „orijentalnih“ obeležja.[1]

Stare kineske kovanice

Razvoj novca u Kini ima par glavnih faza. Prvo je period pre dinastije Ćin, potom period od dinastije Ćin do dinastije Tang i od dinastije Tang do dinastije Ćing.[2] Pre pojave novca ljudi su trgovali razmenom robe, na primer, jedna ovca menjala se za vreću pirinča.

Novac bez natpisa korišćen za trampu uredi

 
Školjke korišćene kao novac

Poreklo kineskog novca je školjka. Pre 3-4 hiljade godina drevni Kinezi su koristili skupocene morske školjke umesto novca.[3] Najranije školjke nisu bile novac, već vrsta ukrasa, kao što su danas ogrlice ili narukvice. No, zbog veličine i finog izgleda, svetle boje, fine teksture, čvrstine, male težine i pošto su bile pogodne za nošenje i brojanje, školjke su bile korišćene kao novac i pri kraju neolita.[3] Novac od školjki je vrsta robnog novca koji je trajao najduže. Jedinica je „peng“ (na kineskom jeziku 朋 znači prijatelj). Oblik ovog kineskog znaka su dva grozda školjki.

Na kraju dinastije Šang (od 1675. do 1029. p. n. e.), kako se trgovina sve više razvijala, ponestalo je školjki pa tako su se pojavili i drugi oblici novca koji su mogli biti izrađeni od keramike, kamena, kosti, žada itd. Na kraju dinastije Šang, novac se počeo praviti od bakra. Time je došla faza pre perioda Proleća i jeseni.[3]

 
Novac u obliku lopatice i noža

Primitivni metalni „novac“ za trampu na prostoru drevne Kine nije imao natpise i služio je kao neka vrsta ukrasa. Prema istorijskim zapisima, ovaj novac bio je okruglog oblika, ali u vidu narukvica ili prstenja. On je preteča okruglih kovanica sa rupom u sredini.

U periodu Proleća i jeseni, pojavile su se bronzane kovanice u obliku lopatice, noža i kruga, što su bili tadašnji poljoprivredni alati.[4] Istovremeno, bilo je i nekoliko oblika tih kovanica jer je tada u Kini postojalo nekoliko država, a među kojima su često izbijali ratovi. Dakle, objekti koji su korišćeni za trampu su, na prvom mestu, bile lopatice i noževi, a zatim i zvona, tablice, glave strela itd. Lopatice i noževi bili su značajni za stanovništvo zbog njihove upotrebne vrednosti — za obrađivanje zemlje, za lov, za urezivanje natpisa. Vremenom, ovim objektima priznata je vrednost za trampu. Lopatice i noževi su se koristili u periodu dinastije Džou, do otprilike 256. godine p. n. e.[4]

Novac sa natpisom uredi

Početak proizvodnje okruglih kovanica sa natpisom vezuje se za kraj dinastije Džou, od III veka p. n. e.[5] Ove kovanice bile su pravljene od bakra i bronze, male, i imale su okrugle ili kvadratne rupe u sredini (da se nanižu na konac i tako nose). Stariji primerci imali su okrugle rupe. Svi novčići izrađivani su pomoću kalupa.[5]

Kada je car Ćin Ši Huang ujedinio Kinu (221. p. n. e.), on nije samo ujedinio kineski jezik, nego i pojednostavljeni novac.[6] Okrugle kovanice sa četvrtastom rupom, koje su se do tada koristile u državi Ćin, počele su se upotrebljavati u celoj Kini. Kovanice su nosile naziv ban liang (ban liang), što znači „pola lianga“ (Kineski:半兩; pinjin: bàn liǎng). Liang je stara kineska mera. Bilo je zabranjeno koristiti bilo koji novac osim ban liang-a, koji je predstavljao standardni novac novonastalog carstva Ćin. Ispisani znakovi na njima danas imaju veliku arheološku vrednost.

Dinastija Ćin trajala je od 221. do 206. p. n. e. Nakon ove dinastije na vlast dolazi dinastija Han.[7] U doba dinastije Zapadni Han novčani sistem bio je veoma razvijen. Vladari su dali dozvolu da stanovnici sami mogu da prave novac. Međutim, nije bilo standarda, pa su tako nastale kovanice različite veličine i težine. Bilo je pokušaja da se naprave i stave u opticaj nove kovanice koje je trebalo da postanu standardne, ali bez uspeha. Zatim je kovanje novca bilo u nadležnosti privatnih preduzeća, ali se i to moralo zabraniti jer je bilo dosta krivotvorenja.

 
Prednja strana Vang Mangove kovanice u obliku noža
 
Zadnja strana

Ctvoren je 118. p. n. e. wu zhu (vu džu) novac, koji postaje standardni novac dinastije Han.[7] Nakon toga vu džu nije zamenjivan, iako se i dalje u velikoj meri krivotvorio novac. Posle dinastije Han, natpis za vu džu i dalje ostaje u opticaju u novim državama, do otprilike 618. godine n. e. Vu džu kovanice imale su natpis samo na prednjoj strani. Bukvalno značenje je „pet džua“ (Kineski: 五銖; pinjin: wǔ zhū).

Godine 9. n. e, presto je uzurpirao Vang Mang i osnovao dinastiju Sjin. Ovaj vladar uveo je reforme u novčani sictem: zadržao je vu džu i oživeo stare kovanice u obliku noževa (u pogodnijem obliku od zastarelih). Drška noža bila je u obliku standardne okrugle kovanice, a oštrica je bila spojena sa drškom. Na prednjoj strani bili su natpisi „pet stotina“ (Kineski: 契刀五百; pinjin: qì dāo wǔbǎi) i „jednak prema pet hiljada“ (Kineski: 一刀平五千; pinjin: yīdāo píng wǔqiān). Te kovanice su bile jednostavnog i lepog izgleda, ali su kratko potrajale.

Krajem dinastije Han, 25-220. n. e. i tokom perioda Tri kraljevstva, do otprilike 262. n. e. koristile su se kovanice slične vu džuu.[8] Postojalo je nekoliko varijanti kovanica, ali za sve je bilo karakteristično to da su imale natpis samo na prednjoj strani.

U periodu Južnih i Severnih dinastija doneta je odluka da se na obe strane kovanica stavi natpis. Ovo je trajalo od 454. do 500. godine, kada je ta praksa ukinuta zbog velikog broja krivotvorina i onda su vraćene kovanice sa natpisom na samo jednoj strani.[9]

Što se vu džu novca tiče, ostao je u upotrebi do kraja dinastije Suej[10] i početka dinastije Tang, 618. godine.[11]

Car Gaozu iz dinastije Tang ukinuo je 621. godine kovanice vu džu i naredio da se prave nove kovanice, tzv. kai juen tong bao (Kineski: 開元通寶; pinjin: kāiyuán tōng bǎo). Natpis na ovim kovanicama bio je urađen u modernim kockastim karakterima, nasuprot drevnom pismu na prethodnim verzijama kovanica. U periodu dinastije Tang na novac se dodaje i ime vladajućeg cara. Varijacije tong bao novca su se koristile do kraja dinastije Ćing.

Propadanje starih kovanica uredi

Početak proizvodnje novih kovanica počinje 1890. u Kantonu (provincija Guangdong), i to srebrnog novca, a 1900. i bakarnog. Nisu se više koristili kalupi već moderna mašinerija. Početkom 20. veka pojava modernih kovanica bez rupe potisnula je iz upotrebe stari novac. Postojeće zalihe nisu se zvanično koristile ni obnavljale. Tokom Prvog svetskog rata porasla je cena bakra na tržištu, što je dovelo do toga da se u Kini sakupljaju i tope stari bakarni novčići.

Značaj starih kovanica uredi

Okrugle kovanice sa četvrtastom rupom su se upotrebljavale u celoj Kini oko dve hiljade godina (od 221. god. p. n. e. do 1912. godine), od dinastije Ćin sve do poslednje feudalne dinastije u Kini, odnosno dinastije Ćing.[2] Ovaj oblik i danas predstavlja simbol sreće i bogatstva, i često se vidi na pločama banaka u Kini. Oblik ove kovanice je okrugao s četvrtastom rupom unutar, što se odražava stari kineski pogled na svet u kojem je nebo okruglo, a zemlja četvrtasta. S druge strane, ovaj oblik odražava vladajuću filozofiju kineskih careva. Krug predstavlja toleranciju, dok kvadrat unutar predstavlja pravilo. Zajedno, ovaj oblik znači da vladar naroda mora imati dobre namere, a istovremeno ojačati centralizovani politički sistem. Ova filozofija u svakodnevnom životu znači: „Budite strogi prema sebi, a tolerantni prema drugima“.

Na novcu svake dinastije nalaze se jedinstvene karakteristike, koje nam daju informacije o umetnosti, kulturi, društvenom i političkom uređenju određenog perioda, pa stoga danas drevni kineski novac dostiže visoku vrednost među kolekcionarima.

Stare kineske kovanice su korišćene i kao amajlije. Zanimljiva je amajlija u obliku mača od novčića. Oko jedne ili dve gvozdene šipke su se pričvršćivali novčići pomoću konca, kanapa ili žice. Za mač je na nezategnutom kanapu bilo pričvršćeno još nekoliko novčića. Kada se stavi iznad kolevke novorođenčeta, mač ima za cilj da štiti dete od zlih duhova, touzigui.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Pergament, Wesley (2017-10-07). „The History of Ancient Chinese Coins”. The Daily China (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-10-04. 
  2. ^ a b Ament, W. S. (1888). „The Ancient Coinage of China”. The American Journal of Archaeology and of the History of the Fine Arts. 4 (3): 284—290. ISSN 1540-5079. doi:10.2307/495874. 
  3. ^ a b v „Chinese Coins”. primaltrek.com. Pristupljeno 2020-10-04. 
  4. ^ a b „History of Chinese coins and paper money”. www.chinasage.info. Pristupljeno 2020-10-04. 
  5. ^ a b „Ancient Chinese Coinage Web Site”. www.charm.ru. Pristupljeno 2020-10-04. 
  6. ^ Ch'ien, Ssu-Ma (2006). The Grand Scribe's Records, Volume V. 1: The Hereditary Houses of Pre-Han China, Part I (na jeziku: engleski). Indiana University Press. ISBN 978-0-253-34025-2. 
  7. ^ a b „Han”. web.archive.org. 2009-02-15. Arhivirano iz originala 15. 02. 2009. g. Pristupljeno 2020-10-04. 
  8. ^ Theobald, Ulrich. „Three Kingdoms 三國, 220~280 CE (www.chinaknowledge.de)”. www.chinaknowledge.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-10-04. 
  9. ^ „Dynasties of the North and South”. web.archive.org. 2010-06-04. Arhivirano iz originala 04. 06. 2010. g. Pristupljeno 2020-10-04. 
  10. ^ Centre, UNESCO World Heritage. „Complex of Koguryo Tombs”. UNESCO World Heritage Centre (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-10-04. 
  11. ^ Skaff, Jonathan Karam (2012-07-06). Sui-Tang China and Its Turko-Mongol Neighbors: Culture, Power, and Connections, 580-800 (na jeziku: engleski). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-987590-0. 

Literatura uredi

  1. Kann, Eduard. The currencies of China; an investigation of silver & gold transactions affecting China. With a section on copper. Shanghai: Kelly & Walsh, 1927.
  2. Chalfant, Frank Herring. Ancient Chinese coinage. Shanghai: T. Leslie, C. L. S. Book Depot, 1913.
  3. Bartholomew, John George. A Literary & Historical Atlas of Asia. London: Dent, 1912.
  4. Christie, Anthony. Kineska mitologija. Ljubljana: „Otokar Keršovani", 1987.
  5. Horesh, Niv. Chinese Money in Global Context: Historic Junctures Between 600 BCE and 2012. California: Stanford University Press, 2013.

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Старе_кинеске_кованице&oldid=27016260”