Stari Dojran
Stari Dojran (mkd. Стар Дојран) je naselje u Severnoj Makedoniji, u krajnje jugoistočnom delu države. Stari Dojran je naselje u okviru opštine Dojran.
.JPG) Pogled na Stari Dojran sa jezera | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Severna Makedonija |
| Opština | Dojran |
| Stanovništvo | |
| — (2002) | 363 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 41° 11′ 15″ S; 22° 43′ 15″ I / 41.1875° S; 22.7208° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 157 m |
  Stari Dojran Stari Dojran na karti Severne Makedonije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 1487 |
| Pozivni broj | 034 |
| Registarska oznaka | GE |
| Veb-sajt | www |
Stari Dojran ima veliki značaj za srpsku zajednicu u Severnoj Makedoniji, pošto Srbi čine manjinu u naselju.
Naziv
urediZa razliku od naziva Dojran koji potiče iz vremena turske vlasti, slovenski i grčki izvori beleže i stariji naziv ovog mesta, koji se javlja u različitim oblicima, kao: Polin, Pulin, Polenin, Polean, Poljan, Poljani, Poljanin, Poljanina, Poljanija (i drugi). Poreklo starijeg naziva tumači se dvojako: od grčke reči polis (grad) ili od slovenske reči polje (koje se prostire pored jezera).[1][2]
Geografija
urediStari Dojran je smešten u krajnjem jugoistočnom delu Severne Makedonije, nedaleko od granice sa Grčkom, koja se pruža 2,5 km istočno od naselja. Od najbližeg grada, Đevđelije, naselje je udaljeno 45 km istočno.
Stari Dojran se nalazi u istorijskoj oblasti Dojransko. Selo je smešteno na jugozapadnoj obali Dojranskog jezera, koje Severna Makedonija deli sa Grčkom. Naselje se nalazi na približno 160 metara nadmorske visine, ispod planine Belasice.
Lokalna klima je izmenjena kontinentalna sa značajnim uticajem Egejskog mora (žarka leta).
Prošlost
urediStari, bogati grad Dojran, pod imenom Tauriana postojao je u doba Herodota.[3]
Po zapisu iz crkve Sv. Ilije, pominje se Dojran u srednjem veku. U 17. veku mesto kao kadiluk pripada Đustendilu, a tu se nalaze mala čaršija i jedna džamija. Tu je u 19. veku bilo čak oko 6.000 stanovnika pretežno Srba, uz malo Cincara i Cigana. Meštani su živeli od svilarstva i ribarstva.[4]
Stari Dojran je 1913. gdine nakon pet vekova oslobodio od Turaka, major srpske vojske konjice - Colović. On je ušao sa srpskom zastavom i u Solun, zajedno sa grčkim trupama.[5]
Porušen je Stari Dorjan tokom Prvog svetskog rata, jer su tu okolo bili ukopani nemački vojni položaji. Grad su u stvari rušile bugarske haubice, ciljajući britanske rovove.[6] Dojran je stradao za samo 24 časa neprekidne topovske kanonade.[7] Dotadašnje lepo ribarsko naselje poznato po obešenim ribarskim mrežama duž sokaka, zvano "Mali Solun" na obali istoimenog jezera je nestalo. U Dojranu je pre ratnih dejstava bilo 2500 lepih kuća građenih "na boj" (solunskog tipa), škola, džamija i pravoslavna crkva Sv. Ilije. Srbi su pohađali pravoslavnu patrijaršijsku crkvu Sv. Ilije (1906) koja se nalazila na jednom brežuljku van naselja. Na drugom kraju brega stojala je turska sahat-kula; oštećena, bez sata i krova. Iznad grada na brežuljku su 1931. godine još bile ruševine pomenute pravoslavne crkve Sv. Ilije.
Vodu iz Dojranskog jezera je odvodila rečica Đolaja do niže postavljenog Ardžanskog jezera. Kako se ta rečica nije održavala (nije čišćeno dno), otprilike svake desete godine bi se desila poplava u Starom Dojranu. U okolini Dojranskog jezera dobro su uspevali vinogradi, duvan, pamuk, susam i ofion (afijon). Ima i zasada limuna, pomorandži, maslina i smokvi. Oko jezera su pre Prvog svetskog rata radili kamilari, sa svojim teglećim kamilama. Na kamilama se do Soluna prenosio kavalski duvan. Trgovci ribom zvani "matrapazi" su uzimali sav ulov od dojranskih ribara, i to na "đuture", bez vaganja.[6]
Letopis školski počinje od kraja 19. veka. Dobijena je oktobra 1897. godine dozvola od turske vlasti, za otvaranje šestorazredne srpske osnovne, muške i ženske škole u varoši Dojranu.[8] U školu koju je inače osnovao (i bio vlasnik) mesni trgovac Gligorije Hadži Mitrović, upisalo se u prvi mah 55 đaka. Dobrotvora Srbina, Mitrovića ubili su dve godine kasnije bugarski egzarhisti, u atentatu koji je izvršen 17. novembra 1899. godine.[9] Po molbi učenika, upravitelj škole učitelj Lerničanac je uveo poftornu (nedeljnu i prazničnu) školu, za stariji uzrast. Pri školi je organizovano i radilo humanitarno "Društvo za pripomoć" (siromašne dece). Godine 1900. u mestu je paroh pop Rista Đorđević, a školski upravitelj učitelj Sima Bukvić. Škola je radila u iznajmljenoj, neadekvatnoj zgradi 1904. godine, pa je pokrenuta akcija da se skupe prilozi za gradnju vlastite zgrade. Postojao je 1904. godine "Školski fond" pri srpskoj osnovnoj školi "Dositije Obradović" u Dojranu. U njega su uložili priloge carigradsko Kolo srpskih sestara - 270 groša, priložnici Srbi sa strane, kao i mesni kafedžija Nikola pop Kostov sa 5 groša. Svima se javno zahvalio upravitelj dojranske škole učitelj Spasoje Ilić.[10] U srpskoj šestorazrednoj osnovnoj školi uz koje je zabavište, bilo je početkom 1906. godine ukupno 82 učenika, oba pola.[11]
Bugarski egzarhisti su ometali i napadali viđenije Srbe, nebili ih sprečili u kulturno-prosvetnom radu. Iste, 1899. godine kada su ubili Mitrovića, napali su i na Đorđa Dimitrijevića, i teško ga ranili iz revolvera. Incident se desio jedne večeri aprila 1899. godine, u srpskoj kafani vlasnika Petra Jašmenovića. Ranjenika, uglednom Srbinu kojem su već pretili Bugari zbog njegovog "srbovanja", previo je solunski lekar dr Rade Vukadinović.[9]
U međuratnom periodu sporo se obnavlja to mesto na jugu države. Ministarstvo Agrarne reforme je pokušalo da unapredi opusteli Dojran, naseljavanjem 130 dobrovoljačkih porodica, onih isključivo iz Dalmacije.[7] Nekoliko kilometara severnije od Starog Dorjana niklo je siromašno ribarsko naselje Novi Dorjan. Naseljena je tu i kolonija Sretenovo.[12] Dojran je bio zabačena varošica, sat vremena udaljena od željezničke stanice Udovo. Radio je 1932. godine hotel "Dojran", a željeznička stanica Dojran nalazila se blizu na uzvišenju, ali sa grčke strane granice. Mesto je tada posetio Nemac, Vilhelm Gomol i u Beogradu po povratku održao javno popularno predavanje o dojranskim čarima.[3]
Pred Drugi svetski rat Stari Dojran se lepo razvio. Pravoslavna crkva Sv. Ilije je obnovljena. Radila je dojranska Ribarska zadruga i postojala od 1931. godine ribarska pijaca. Mada ima uslova za turističku delatnost problem su bile i ostale loše saobraćajnice.[4]
Stanovništvo
urediStari Dojran je prema poslednjem popisu iz 2002. godine imao 363 stanovnika.
Većinsko stanovništvo u naselju su etnički Makedonci (70%), a manjina su Srbi (9%) i Turci (16%). Današnje naselje je relativno mlado, pošto je osnovano posle Prvog svetskog rata na mestu dotadašnjeg grada Dojrana koji je u tom ratu potpuno uništen.
Pretežna veroispovest stanovništva ovog naselja je pravoslavlje.
Reference
uredi- ^ Ivanić 1908, str. 214.
- ^ Duško Cvetanov (2020): Dojran-Polin vo srednovekovniot i vo osmanliskiot period, 207-217.
- ^ a b "Vreme", Beograd 1932. godine
- ^ a b "Vreme", Beograd 1940. godine
- ^ "Balkanski rat u slici i reči", Beograd 1913. godine
- ^ a b "Vreme", Beograd 1933. godine
- ^ a b "Vreme", Beograd 1927. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1897. godine
- ^ a b "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1906. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1931. godine
Literatura
uredi- Ivanić, Ivan (1908). Maćedonija i Maćedonci. 2. Novi Sad: Učiteljsko deoničarsko društvo.
- Popis u Makedoniji 2002. - Knjiga 10.
