Stari grad Bar

Bar ili Stari Bar (lat. Antibaris) je stari utvrđeni grad u zaleđu današnjeg grada Bara, koja je više vekova bila njegov centar, sve dok se grad nije preselio niže, u polje ka moru. Danas je napušten i nalazi se u ruševinama.

Položaj uredi

Stari Grad Bar se nalazi u podnožju planine Rumije, na jugoistočnom delu Jadranske obale. Od mora je udaljen oko 4 km. Nalazi se na površini od 4 hektara, a prirodnu osnovu čini stenovit masiv pa je grad nepristupačan sa istočne i južne strane. Grad ima odličan vidik na pristanište i na Barsko polje. Dobar geostrateški položaj omogućio je razvitak grada.

Prošlost Bara uredi

Tokom 4 veka pre nove ere Grčka je započela kolonizaciju jadranske obale. Kolonije su održavale kontakte i sa lokalnim ilirskim stanovništvom. Po maslini koja se nalazi u naselju Mirovica u blizini Starog grada i koja je prema procenama stara 2.000 godina, pretpostavlja se da je lokalno stanovništvo od Grka primilo kulturu masline. Rimljani su 229. g.p.n.e zaratili protiv ilirske kraljice Teute zbog gusarstva Ilira i nakon dva rata 168. p. n. e. Ilirsko kraljevstvo je ukinuto. Nijedan antički pisac ne navodi koje bi se mesto moglo nalaziti na prostoru današnjeg grada, ali je prnađen veliki broj lokaliteta u blizini grada koji datiraju vremenski od I veka p. n. e.do IV veka n.e.

Postoje indicije da začeci urbanizma potiču iz 6. veka kada je Bar bio razvijeno mesto. Na to navode ostaci najstarije bazilike u gradu posvećene Svetom Teodoru Ratniku. Kanije će na njenom mestu biti podignuta veća crkva posvećena Svetom Đorđu. Takođe su u citadeli grada otkriveni ostaci kuće koje je izgorela u požaru. Pretpostavka je da je to posledica najezde Avara koji su krajem VI i početkom VII veka opustošili Dalmaciju. Otkrivena je i kaldrma iz V ili VI veka koja se nalazi ispred današnje crkve Svetog Jovana. Etnička slika Bara je počela da se menja početkom VII veka naseljavanjem Slovena. Pokrštavanje Slovena je završeno polovinom IX veka, pa se u ovom periodu obnavljaju mnoge vizantijske crkve, među njima i crkva Svetog Teodora.

Srednjovjekovni Bar uredi

Po Konstantinu Porfirogenitu, Avari su „uništili“ Romane (iliro-romanske starojedioce; „Grke“ i „Rimljane“ iz narodne tradicije) koji su živjeli u ravnicama, tako da su potražili spas u utvrđenim primorskim gradovima (Ulcinju, Budvi, posebno u Kotoru). Pretpostavlja se da je ovako naseljeno stanovništvo iz osnova podiglo i grad Bar. Tokom XI veka on postaje prestonica slobodne srpske države u Zeti pod Stefanom Vojislavom i Mihajlom, da bi krajem istog vijeka postao sedište samostalne crkvene organizacije u okviru katoličke crkve znane kao Barska nadbiskupija. Ondašnji Bar, koji je vjekovima bio dobro utvrđen grad, sa podgrađem (danas Stari Bar) od obale Jadranskog mora je bio udaljen oko pet kilometara i koristio je pristanište, sa trgom Pristanom. U Baru se tokom srednjeg vijeka kovao bakarni novac, folar, a za vrijeme Balšića i srebrni dinar. Grad je imao i svoj statut, koji se pominje 1330. godine, ali isti nije sačuvan. Podaci iz 1247. godine nam govore da se na čelu svih građana (lat. seniores et populus) nalazio knez (lat. comes) a postavljao ga je nosilac suvereniteta nad gradom. Sredinom XIV vijeka jasno se razlikuju staleži: pučani i patriciji (54 porodice, sa oko 400 članova, na početku XV vijeka). U XIV vijeku je nastalo Veliko vijeće (lat. Maius et generale consilium) a osnivanjem Malog vijeća, 1372. još je više učvršćena vlast aristokratije. Bar je često mijenjao gospodare. Najprije je u rukama Vizantije, države Duklje, pa opet vizantijski, do 1183. godine, kada ulazi u sastav srednjovjekovne države, Srbije Nemanjića. U rukama je gospodara ZeteBalšića (do 1405. i 1412-1421) kada gradom upravljaju vojvode i kefalije (djeleći vlast i posjede sa samoupravnim gradskim organima). Pod Venecijom je (1405-1412. kao i 1421). Za vlade Mletaka, najveći gradski funkcioner je potestas (podest). U okviru Srpske despotovine je od 1421. do 1441. Kratko je u rukama velikog bosanskog vojvode Stefana Vukčića Kosače (1441. i 1442-1443). Bar je ostao pod Mletačkom republikom od 1443. do osvajanja od strane Osmanlija, 1571. godine. Po sporazumu Osmanlija i Mlečana o predaji grada, utvrđene su za Bar određene privilegije, koje je potvrdio sultan Murat III, 1575. godine (uneseno u defter iz 1583. godine).

Utvrđenje uredi

Utvrđenje IX-XIII vek uredi

Utvrđivanje Bara počinje u VIII ili početkom IX veka kada je postao pogranični kaštel teme Drač. Grad je bio i sedište episkopa pa je njegova odbrana morala biti jaka i stabilna. Polukružne kule su branile kapiju, a utvrđenje je bilo smešteno u trouglu između citadele grada, kapije i donje kapije, a sastojalo se od vertikalnih zidova koji su se završavali zupcima. Zupci su štitili branioce od strela, a do njih se stizalo stazom od drveta. Zidovi na istočnoj strani su bili manji nego na severozapadnoj odakle je pretila najveća opasnost. Ispred bedema su najverovatnije bili rovovi napunjeni vodom.

Bar je u XI veku bio politički i kulturni centar pa je moralo da usledi i proširenje bedema. U tom periodu nije postojala citadela kao u kasnijem periodu, već se na tom prostoru nalazila donžon kula. Kula je srušena u XIV veku kada je promenjen odbrambeni sistem. Bar naročito počinje da se razvija krajem XIII i početkom XIV veka jačanjem feudalnog sloja i izdvajanjem plemstva kao nosioca moći u gradu. Za vreme kraljice Jelene Anžujske, žene srpskog vladara Stefana Uroša I grad počinje da se širi i da poprima nov izgled. Glavna kapija dobija novo ruho, a sagrađena je i crkva iznad prolaza koja je imala svečani karakter prilikom ulaska vladara i arhiepiskopa.

Podgrađe je počelo da se utvrđuje najkasnije u XIV veku, a bedemi su se završavali zupcima koji su u mletačko i tursko vreme uklonjeni. Iz podgrađa se kroz Donju gradsku kapiju išlo ka reci i istočnoj i jigoistočnoj strani grada. To je omogućavalo komunikaciju sa posedima u polju.

Citadela je sagrađena krajem XIII veka i imala je jednostavan pravougaoni oblik, a unutrašnjosti se nalazila romanička crkva od koje su danas ostali samo ostaci. Sredinom XV veka uz bedem je na mestu gde se nekada nalazila polukružna kapija sazidana kula. prilagođena je odbrani vatrenim oružjem i imala je otvore za muskete i topove. Kula je postojala i u zapadnom delu grada i na potezu između citadele i Londže. U XV veku je sagrađena druga unutrašnja kapija.

Upotreba baruta i topova krajem XV i početkom XVI veka uslovila je da se izgled grada bitno promenio. Počele su da se grade šire i masivnije kule koje su uglavnom bile kružne osnove kao i niži i deblji zidovi.

Galerija uredi

Osvajanje Bara i stanje posjeda 1441. godine (po prodoru S. V. Kosače u Zetu).
Pokušaj osvajanja Bara od strane vojvoda Đurđa Brankovića: Altomana i Stefanice Crnojevića, 1448.

Literatura uredi

Deroko, Aleksandar (1950). Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji. Beograd: Prosveta.