Stojan Bošković
Stojan Bošković (Svilajnac, 1833 — Beograd, 21. februar 1908) bio je srpski prosvetni radnik, političar i istoričar.
| Stojan Bošković | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1833. |
| Mesto rođenja | Svilajnac, Kneževina Srbija |
| Datum smrti | 21. februar 1908. (74/75 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, Kraljevina Srbija |
| Naučni rad | |
| Polje | prosveta, istorija, politika |
Biografija uredi
Potiče iz siromašne porodice u Svilajncu i od malih nogu prepušten sam sebi se probijao kroz život. Otac Boško Đorđević[1] bio je siromašni zanatlija - terzija u tom gradu. Deda sa majčine strane, Đurica istakao se tokom Prvog srpskog ustanka. Bio je član Praviteljstvujušćeg sovjeta (1804-1805), a 1809. godine poginuo je slavno u Kamenici kod Niša, zajedno sa resavskim knezom Stevanom Sinđelićem. Školovao se prvo "učeći druge", da bi kasnije je stekao "državno blagodejanije" (stipendiju).[2] Osnovnu školu je završio u rodnom gradu. Pohađao je gimnaziju u Beogradu, a zatim je studirao prava i filozofiju na Liceju 1853. godine. Od rane mladosti je Stojan hronično bolovao od "kostobolje". Godine 1849. je dobio pomenutu državnu stipendiju za stručno usavršavanje u "Germaniji" (Nemačkoj), ali zbog teške bolesti nije mogao da ode. Između 1848. i 1851. godine spada u red najaktivnijih i najdarovitijih članova "Društva Mladeži srpske".[3] On je njegov sekretar i blagajnik. Publicistički rad započinje 1851. godine, sa prilozima u "Srbskim novinama", "Narodnom vjestiku", te "Sedmici" i Šumadinci".
Karijera u prosveti i politici uredi
Karijeru je započeo u Šapcu kao profesor 1853. godine. Radio je u tamošnjoj polugimnaziji, a od 1857. godine bio je njen direktor. Još tada se predano posvećuje književno-publicističkom radu i političkom angažmanu. Prvi njegov publicistički nastup je iz 1857. godine, kada u "Srbskom dnevniku" stručno raspravlja "O preobražaju prosvetne struke" u Srbiji. Iste godine je preveo i Levičnogov roman: Crnogorac ili stradanja Hrišćana u Turskoj. U politički život ulazi on 1859. godine tokom izbora za Narodnu skupštinu. Mada je pobedio i dobio mandat, vlada je poništila taj izbor pod izgovorom da knez Miloš "neće činovnike u skupštini". Iz Šapca prelazi u Beograd zahvaljujući uplivu političkih prijatelja, gde je prvo radio kao profesor gimnazije, a potom je 1859. i 1860. godine bio urednik zvaničnih Srbskih novina. Bošković je bio privržen liberalnim političkim shvatanjima pa je pretrpeo progon za vreme vladavine kneza Mihaila Obrenovića. Premešten je iz prestonice, radio prvo u Negotinu pa Zaječaru, da bio vraćen u prestonicu 1862. godine. Čestiti profesor Bošković je zbog svojih liberalnih političkih uverenja bio gonjen i hapšen, i čak prinuđen na kratkotrajnu emigraciju.
Kao gimnazijski profesor radio je do 1868. godine, a za katedru će stati ponovo 1874. godine. Pokrenuo je 1868. godine politički list Jedinstvo u Beogradu. Postavljen je tada za predavača opšte istorije na beogradskoj Velikoj školi. U međuvremenu je postao najpre sekretar, pa načelnik u Minisarstvu inostranih dela. Od 1868. do 1903. godine (kada je konačno penzionisan), obavljao je više značajnih političkih dužnosti. Bio je ministar prosvete u Kaljevićevoj (1875) i Ristićevoj vladi (1879) i član Državnog saveta 1890. godine. Obavljao je i diplomatsku službu, bio poslanik u Bukureštu (1891), Atini (1900)[4] i Parizu (1903) i Briselu.[5] Predavao je Opštu istoriju na Velikoj školi u Beogradu i kasnije 1877—1879. godine kao redovni, a potom 1883—1887. godine kao honorarni profesor. On je 1878. godine rektor beogradske Velike škole.[6] Bošković se pored ostalog nalazio na mestu predsednika komisije za izradu zakona o univerzitetu u Beogradu. Iako su ga državnički poslovi često odvlačili od rada u Velikoj školi, njegov predavački rad i rad na mestu ministra prosvete u velikoj meri je podigao kvalitet nastave naročito jer je ranije istoriju redavao Panta Srećković, sklon romantičarskoj istoriografiji. Bošković je bio član Srpskog učenog društva, odnosno Srpske kraljevske akademije. Pristupnu akademijsku besedu čitao je na skupu održanom 22. februara 1894. godine.[7] Srpskim Učenim društvom i predsedava godinu dana tokom 1876-1877. godine.
Bošković je uglavnom pisao udžbenike i široko zasnovane sinteze iz opšte istorije, ali se bavio i istraživačkim radom. Objavljivao je radove u različitim oblastima pisanog stvaralaštva — publicistici, beletristici, političkoj književnosti i istoriji. Objavio je dva toma popularno pisane Istorije sveta za narod i školu (1866. i 1872. godine), u kojoj je doveo izlaganje do epohe Krstaških ratova. Sličnog kvaliteta su i udžbenik iz opšte istorije za više razrede srednjih škola (1883), Slike iz vremena reformacije (1877. i 1886) i Antikrist ili car Neron (1882), detaljna studija o socijalnim i političkim prilikama u starom Rimu tokom I veka nove ere. Njegovi kraći radovi objavljeni u različitim periodičnim publikacijama često su bili politički motivisani, bez obzira da li bili političke ili istorijske sadržine, i pisani su oštrim polemičkim stilom. Ti spisi objavljeni su najvećim delom u knjizi Za prosvetu i slobodu (1882). Bošković je posvetio malo pažnje srpskoj istoriji. Jedini značajniji rad iz ove oblasti je studija o caru Stefanu Dušanu pisana na francuskom jeziku (Firenca, 1866). U svoje publicističke i istorijske radove Bošković je često umetao svoje političke ideje, pa oni više predstavljaju svedočanstvo o njegovom vremenu nego značajan istoriografski doprinos.
Stojan je penzionisan 1903. godine. Živeo je ostatak života i umro u Beogradu 1908. godine. Njegov sin je diplomata Mateja Bošković[8] (1864-1950).
Reference uredi
- ^ Radoš Ljušić: "Licej 1838-1863", Beograd 1988.
- ^ "Delo", nekrolog, Beograd 1. januar 1908.
- ^ "Srbadija", Beč 26. septembar 1875.
- ^ "Male novine", Beograd 12. decembar 1902.
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1. januar 1902.
- ^ "Srpska zora", Beč 1878.
- ^ "Delo", Beograd 1. januar 1894.
- ^ "Male novine", Beograd 22. januar 1890.
Literatura uredi
- Bošković, Stojan (Đorđe Bubalo, str. 294), Enciklopedija srpske istoriografije, Beograd 1997.
