Теразије (roman)
Terazije je roman jugoslovenskog i srpskog pisca Boška Tokina, objavljen 1932. godine u Beogradu. Predstavlja jedno od značajnijih svedočanstava o Beogradu između dva rata i smatra se prvim srpskim modernim romanom. Objavio ga je čuveni srpski knjižar i izdavač tog vremena Geca Kon.[1]
| Terazije | |
|---|---|
.jpg) Naslovna strana originalnog izdanja iz 1932. godine | |
| Nastanak | |
| Orig. naslov | Terazije - roman posleratnog Beograda |
| Autor | Boško Tokin |
| Zemlja | Kraljevina Jugoslavija |
| Jezik | srpski |
| Sadržaj | |
| Žanr / vrsta dela | roman, boravišna proza |
| Teme | modernistički motivi i pojave u Beogradu |
| Lokalizacija | Beograd; period između dva rata |
| Izdavanje | |
| Izdavač | Geca Kon |
| Datum | 1932 |
O romanu uredi
U romanu Terazije Boško Tokin predstavlja međuratni Beograd u nizu gotovo kinematografskih slika.[2] Jezik kojim je pisan je, kako ga opisuje Svetlana Slapšak u pogovoru reprinta iz 1988. godine, „jezik novinske reportaže, površnog opisa, trivijalizovanog jezika, ponavljanja izraza u modi, no istovremeno podvrgnut pravilima održavanja napetosti čitaočeve pažnje”. Opisujući tadašnje prestoničko društvo on piše o homoseksualnosti, narkomaniji i drugim dekadentnim pojavama, skandalizujući time čitalačku publiku.[3] Terazije se smatra prvim srpskim modernim romanom.[4]
Osobena poetika ovog romana je mnogo godina kasnije nastavila svoj život u ranoj prozi Mome Kapora, kolumnama Bogdana Tirnanića, romanima i pričama Branka Dimitrijevića, Dušana Prelevića i Srđana Valjarevića, kao i u filmovima beogradske filmske škole, a koja se kasnije mogla prepoznati i u drugom obliku, na albumima Olivera Mandića, Idola i Discipline kičme.[1]
O ovom romanu književnica i novinarka Svetlana Slapšak kaže: „Roman Boška Tokina teško može biti predstavljen kao zaboravljena ili nepravedno zapostavljena vrednost. Još uvek je mogućno, ipak, predstaviti ga kao upadljiv znak i možda kao osoben tematski i žanrovski novitet, ili bar kao odblesak onih zahteva koje je autor imao kojih desetak godina ranije. Terazije jesu zbir na poseban način organizovanih podataka o Beogradu posle Prvog svetskog rata, i premda interes ide pre svega onome kako su ti podaci organizovani, ne može im se poreći kolorit, čar prepoznavanja – i, konačno, nesumnjiva nostalgija koju taj aspekt čitanja dela pruža.”[5]
Radnja romana uredi
.jpg)
Dokumentaristička preciznost i usmerenost pripovedanja na prostorno-vremenske odnose Beograda posle Prvog svetskog rata, svrstavaju ovaj roman u žanr boravišne proze. Problemi kojima se pisac bavi u romanu tiču se mentaliteta, identiteta, odnosa centra i periferije i socijalne podvojenosti, čime pisac preuzima na sebe ulogu istraživača grada, a fenomeni kojima se bavi u osnovi mogu da predstavljaju rezultate antropološkog istraživanja sa naglašenim autorskim uglom posmatranja.[6]
U svom romanu Tokin beleži varljiv uspon srpske građanske klase i buru koji je taj uspon izazvao u životu prestonice. On opisuje surove ekonomske podele, nezadrživ prodor mediokriteta, udar prvobitne akumulacije kapitala i urbanistički haos. U tom smislu Beograd naziva „nedovršenom simfonijom”. Nadahnuto prikazuje važno doba u kojem Beograd prerasta u metropolu, uz detaljni prikaz stasavanja popularne i više kulture u njemu, uz jetke prikaze tadašnjeg raskalašnog života glavnog grada.[7] Opisuje razapetost između Istoka i Zapada, tradicije i modernosti, velegrada i palanke. Pored društvenog i kulturnog poleta, nagli razvoj grada opterećen je socijalnom i moralnom dekadencijom.[2]
U predgovoru za izdanje iz 2015. godine književnik Dragan Velikić o romanu Terazije kaže: „Mnogi kritičari smatraju “Terazije” prvim modernim romanom u srpskoj književnosti. Ma koliko takve odrednice bile relativne i besmislene (uostalom, svake godine nas kritičari upozoravaju na remek-dela koja jedva dobace do kraja tekuće sezone), onaj najpouzdaniji sudija – vreme, odavno je dao zeleno svetlo Tokinovom romanu. Osam decenija nakon nastanka, “Terazije” su roman u kome nalazimo i ovaj naš, današnji Beograd, grad kojim žare i pale ratni profiteri. Tokom poslednjih četvrt veka stasala je čitava jedna klasa (da ne kažemo rasa) kriminalaca, od svakojakog bašibozuka do sivih eminencija koje kreiraju politiku, navodno, suverene države. Sve vreme tokom čitanja “Terazija” lebdi pitanje: zar se baš ništa nije promenilo u odnosu na Tokinovo vreme, sem što je Beograd izrastao u milionsku metropolu, i po treći put tokom jednog veka poneo odrednicu posleratni grad?”[6]
Glavni likovi uredi
U romanu Terazije, kroz likove novinara Đorđa i političara Sime, autor na duhovit i dinamičan način daje presek beogradskih paradoksa, aktuelnih i danas.[2]
Glavni junak i narator romana je Đorđe Đurić, Tokinov alter ego, čovek visokih moralnih i duhovnih kvaliteta, Ffilozof, pesnik i posmatrač. On je sa srpskom vojskom prošao golgotu Prvog svetskog rata, a potom kao ranjenik, oslobođen vojne dužnosti, dospeo u Pariz gde se upisuje na Sorbonu. Po završetku rata vraća se u Beograd i počinje da radi kao novinar lokalnog lista. Nadahnut Ničeovom filozofijom, umetnošću i sportom, Đorđe Đurić, ne baš preterano snalažljiv u realnom svetu, piše o Beogradu i posmatra razvoj jedne balkanske kasabe koja pokušava da se preobrazi u evropsku varoš. Đurićev Beograd je „polučaršijski, polumondenski, primitivan, dekorativan, dinamičan, vizantijski, rafiniran, nemoralan, zakulisan, brutalan, temperamentan, nemilosrdan, pijan, privlačan, bezobziran, familijaran, hipermoderan i anahroničan. Besan i bedan u isti mah. Džungla. Far Vest. Carstvo komita i advokata. Postojbina patentiranih patriota, lažnih velikih ljudi, snobova, spekulanata, političara koje niko nije voleo a ceo svet trpeo...“ Đorđe Đurić (odnosno Boško Tokin) „voleo je Beograd kao umetnik. Voleo je Beograd kao mogućnost, a ne kao stvarnost.“[1]
Odlomak iz romana uredi
| „ | U opštoj vrtoglavici Beograd bez ideala, bez društvenog morala, Beograd novih kuća, reke automobila, uz besnu muziku džeza, poglede elegantnih i našminkanih žena, rasnih i po spoljašnosti najsuptilnijih pojava, Beograd je igrao opasnu igru. Hazarderski. Kockarski. Stavio je na kocku osnovne crte nacije, temelje. Budućnost... | ” |
Izdanja uredi
Roman Terazije prvi put je objavljen 1932. godine u izdanju knjižare Geca Kon.[8] S obzirom da je Tokin pripadao generaciji avangardista i zenitista koji su stvarali u dvadesetim i tridesetim godina 20. veka, u Titovoj Jugoslaviji za njihovo priznanje i vrednovanje nije bilo mesta. Tek 1988. godine, posle više od pedeset godina, izdavačka kuća Dečje novine iz Gornjeg Milanovca objavila je drugo, fototipsko izdanje.[1][9] Do sledećeg izdanja prošlo je više od 20 godina, da bi 2015. godine čak dve izdavačke kuće, Zlatno runo[10] i Ultimatum,[11] ponovo objavile ovaj roman.
Adaptacije uredi
Godine 2016. na Drugom programu Radio Beograda premijerno je izvedena radijska adaptacija romana Terazije. Ova radio-drama predstavlja kolažnu strukturu sa elementima avangardnih poetika i eseja. Dramaturški ju je uobličio Vladimir Kolarić, režirao Zoran Rangelov, a uloge tumače Branislav Platiša, Rade Miljanić, Slobodan Beštić i Andrej Šepetkovski.[2]
Reference uredi
- ^ a b v g Kalijadis, Đorđe. „TERAZIJE – Boško Tokin (Zlatno runo)”. JORGOSLOVLJE. Pristupljeno 19. 12. 2020.
- ^ a b v g „Boško Tokin: Terazije (premijera)”. RTS. 13. 1. 2016. Pristupljeno 19. 12. 2020.
- ^ Janković, Zoran (16. 1. 2020). „On je sve ono što nije uspevalo u Srbiji”. Vreme. Pristupljeno 16. 12. 2020.
- ^ „Boško Tokin”. Zvanični veb-sajt. Dereta. Pristupljeno 17. 12. 2020.
- ^ „Terazije”. Goodreads. Pristupljeno 19. 12. 2020.
- ^ a b „Roman o posleratnom Beogradu – “Terazije” Boška Tokina”. Sinhro.rs. 13. 7. 2015. Pristupljeno 19. 12. 2020.
- ^ „TERAZIJE - ROMAN POSLERATNOG BEOGRADA”. Zvanični veb-sajt. Delfi knjižare. Pristupljeno 18. 12. 2020.
- ^ „Terazije : roman posleratnog Beograda”. Baza podataka. Narodna biblioteka Srbije. Pristupljeno 19. 12. 2020.[mrtva veza]
- ^ „Terazije”. Baza podataka. Narodna biblioteka Srbije. Pristupljeno 19. 12. 2020.[mrtva veza]
- ^ „Terazije : roman posleratnog Beograda”. Baza podataka. Narodna biblioteka Srbije. Pristupljeno 19. 12. 2020.[mrtva veza]
- ^ „Terazije : roman posleratnog Beograda”. Baza podataka. Narodna biblioteka Srbije. Pristupljeno 19. 12. 2020.[mrtva veza]
Spoljašnje veze uredi
- „Brutalan odlomak Tokinovog romana „Terazije“ iz 1932”. Telegraf. 23. 7. 2019. Pristupljeno 19. 12. 2020.
- „Ciklus "Skrajnuti pisci": Boško Tokin”. Blic. 22. 3. 2015. Pristupljeno 16. 12. 2020.
