Википедија

Testiranje nuklearnog naoružanja

Testiranje nuklearnog oružja odnosi se na eksperimente koje izvodi vojska ili vlada neke države kako bi utvrdila efikasnost i razornu moć nuklearnog oružja. Tokom 20. vijeka, većina država koja je razvila nuklearna oružja ih je i testirala. Testovi otkrivaju kako ta oružja funkcionišu pod različitim okolnostima, te kako se strukture ponašaju kada se nađu u radijusu eksplozije. Takođe, nuklearno testiranje je često bio dokaz naučne i vojne snage neke države, radi potrebe zastrašivanja protivnika, te su stoga i mnogi testovi bili političke prirode.

Operacija Buster-Jangle, Nevada, 1951. Tokom ovog testiranja, 2.796 američkih vojnika je posmatralo nuklearnu eksploziju sa udaljenosti od 11 km. Nakon detonacije, 883 vojnika su dobila naređenja da se približe epicentru eksplozije na tek 450 m udaljenosti kako bi utvrdili uticaj radijacije na ljude.

Prvo nuklearno oružje detonirale su SAD u Novom Meksiku 16. jula 1945, u tzv. Triniti testu, čija je snaga imala ekvivalent 20 kilotona. Prva hidrogenska bomba, nazvana „Majk“, testirana je na atolu Enevetak, 1. novembra 1952, a izvele su ga takođe SAD. Najsnažnije nuklearno oružje ikada testirano bila ja tzv. "Car bomba" koju je izradio SSSR i bacio iznad Nove Zemlje 30. oktobra 1961, čija je snaga imala ekvivalent 50 megatona.

Tri (UK, SAD, SSSR) od četiri (Francuska) nuklearnih država su 1963, kao i mnoge države bez nuklearnog naoružanja, potpisalo je Povelju o ograničavanju nuklearnog testiranja, čime su se obvezale da neće testirati ta oružja u atmosferi, pod vodom ili u svemiru. Podzemni nuklearni testovi su pak dozvoljeni. Francuska je nastavila sa atmosferskim testiranjem sve do 1974, Kina čak i do 1980. Oni nisu nikada potpisali povelju.[1]

Podzemni testovi su nastavljeni u SAD sve do 1992. (godini u kojoj su testirali nuklearno oružje po zadnji put), u SSSR-u do 1990, u UK do 1991, a u Francuskoj i Kini do 1996. Nakon potpisivanja Povelje o dalekosežnoj zabrani testiranja 1996, sve te države su se obvezale da će prekinuti nuklearno testiranje. Dvije nuklearne sile koje istu nisu potpisale - Indija i Pakistan - su zasad zadnji poznati test izvele 1998. U modernom razdoblju, posljednje nuklearno testiranje izvela je Sjeverna Koreja u februaru 2013. Ista država je tako jedina koja još testira nuklearno oružje te planira testove sa raketama koje mogu nositi isto.[2]

Vrste uredi

 
Četiri glavne vrste testiranja nuklearnog oružja: 1. atmosfersko, 2. podzemno, 3. egzoatmosfersko i 4. podvodno.

Postoje četiri glavne vrste testiranja nuklearnog oružja:

  • Atmosfersko testiranje odnosi se na eksplozije koja se odigravaju u Zemljinoj atmosfere. Tradicionalno su se odigravale na tornjevima, balonima, ostrvia ili su bačeni iz aviona. Nuklearne eksplozije koje su dovoljno blizu tlu da povuku sitne čestice, pijesak i otpad u oblak gljiva mogu generisati nuklearne padavine zbog radijacije otpada.
  • Podzemno testiranje odnosi se na nuklearno testiranje koje se odvija ispod površine Zemlje, na različitim dubinama. Podzemne detonacije bile su najčešća vrsta testiranja SAD i SSSR-a tijekom Hladnog rata; ostalo testiranje zabranila je povelja o ograničavanju istih 1963. Kada je eksplozija potpuno obuzdana, izbacuje zanemarivu količinu škarta. Ipak, mogu katkad probiti i na površinu, te dovesti do značajne količine nuklearne padavine, te i do seizmološke aktivnosti.[3] SAD i SSSR su, 1976, ograničile količinu podzemnih testova na maksimalno 150 kilotona.
  • Egzoatmosfersko testiranje odnosi se na testiranje iznad atmosfere. Nuklearno oružje pritom uzdignu rakete. Kao posljedica, katkad mogu stvoriti nuklearni elektromagnetski puls (NEMP), koji nabija čestice širom hemisfere i dovodi do efekta aurore. Najpoznatiji američki egzoatmosferski test je Starfiš Prajm iz 1963.
  • Podvodno testiranje odnosi se na detonacije nuklearnog oružja ispod vode. Uglavnom su priključene za brod koji potom biva uništen u eksploziji. Iako su takvi testovi ređi, ipak su izvođeni (jedan primjer je operacija Crossroads). Ovakve detonacije mogu raspršiti velike količine radioaktivnih čestica po vodi ili potocima, čime bi zagađenje bilo veliko.

Svrha uredi

Nuklearne testove neki su podelili na sledeće političke svrhe:

  • znanje o oružju - radi prikupljanja informacija ili fundamentalnog znanja o samim oružjima, njihovim procesima i materijalima.
  • efekti oružja - radi prikupljanja informacija o efektima nuklearnog oružja na strukture, opremu, organizme i životnu sredinu. Koriste se za preživljavanje civila i vojnika u slučaju nuklearnih detonacija, razvijanju oružja, meta i taktika nuklearnog ratovanja.
  • sigurnosni eksperimetni - sugerišu posmatranje ponašanja oružja u slučaju nesreće. Posebno se koriste za posmatranje da li može da se dogodi značajna nuklearna detonacija u nekoj nesreći, iz slučajnosti. To se koristi za transport i skladištenje.
  • miroljubive nuklearne eksplozije - radi istraživanja korištenja nuklearnih eksplozija u područjima izvan vojnih ciljeva.

Alternative potpunog testiranja uredi

  • Hidronuklearno testiranje proučava nuklearne materijale pod uslovima eksplozivne kompresije šoka. Oni mogu stvoriti polukritične uslove, ili superkritične uslove čiji prinosi variraju od zanemarivih do značajnog prinosa punog oružja.[4]
  • Eksperimenti kritične mase utvrđuju kvantitet škriljavog materijala potrebnog za kritičnost za raznovrsnost kompozicija, gustoća i oblika škriljavog materijala.
  • Polukritični ili hladni testovi su oni koji uključuju nuklearni materijal i moguće eksplozije ali koje namjerno ne dovode no nuklearnog doprinosa. Jedina su vrsta testova dozvoljena Poveljom u sveobuhvatnoj zabrani nuklearnog testiranja.[5][6][7]

Istorija uredi

Prvo testiranje nuklearnog oružja izveo je SAD kraj Alamogorda, 16. jula 1945, u sklopu tzv. projekta Menhetn, kada je dobio šifru „Triniti“. Izvorna zamisao bila je da se potvrdi je li uopšte moguće izazvati snažnu eksploziju atomskim oružjem, kao i da se odredi obim i efekat atomske eksplozije prije upotrebe protiv Japana. Ipak, naučnici tada još uvijek nisu znali za nuklearne padavine i posljedice zračenja, sve do atomskog bombardovanja Hirošime i Nagasakija. U Hirošimi je od eksplozije preminulo 118.661 ljudi, a u Nagasakiju 74.000.[8]

SAD je izvela šest nuklearnih testiranja prije nego što je SSSR razvio sopstvenu atomsku bombu (RDS-1) i testirao 29. avgusta 1949. Tada niko od te dvije države nije imala mnogo atomskih oružja, pa su testiranja bila oskudna i sa dugim razmacima. Do 1950-ih, SAD je već razvio stnadardnu teritoriju za testiranje oružja u Nevadi kao i na Maršalovim ostrvima. SSSR je uglavnom testirao u Kazahstanu.[9] Ipak, pošto se razvio Hladni rat, obje zemlje su počele ubrzavati svoj program te su testirale na stotine bombi u drugoj polovini 20. vijeka.

 
Kastl Bravo eksplozija, na Maršalovim ostrvima, je izmakla kontroli te su nuklearne padavina 1954. raspršile opasnu količinu radijacije nad područjem od preko 150 km, pa i na naseljenim ostrvima.

Međutim, nuklearno testiranje neminovno vuče za sobom velike opasnosti. Jedna takva se dogodila 1954, kada je SAD izveo opasnu Kastl Bravo eksploziju uz pomoć nove hidrogenske bombe na Maršalovim ostrvima, ali su naučnici podcjenili štetnost i obim opasnog materijala nakon detonacije. Eksplozija je imala ekvivalent od 15 megatona - dvostruko više od predviđene. Detonacija je izbacila i neočekivano veliku količinu radioaktivnog materijala, kojeg je promjena vremena raspršila nad velikim područjem. Oblak radioaktivne prašine proputovao je preko 150 km udaljenosti, te zagadio nekoliko nastanjenih ostrva u blizini atola. Domorodci su evakuisani, ali su svejedno kod 83 njih zabilježene opekline, dok je jedan japanski brod ulovio radioaktivnu ribu koja je vjerovatno dospjela na japansko tržište.[10]

 
Mapa doza zdračenja (u radima) po stanovniku širom SAD kao posljedica nukleanog testiranja u Nevadi od 1951. do 1962.

Kastl Bravo je bila najgora nuklearna nesreća za SAD, ali su se pojavili i razni drugi problemi, kao što je raspršivanje zračenja i zagađenja vodenih izvora, hrane i stanovništva i u drugim područjima. Zabrinutost oko sve većeg rasta radioaktivnih padavina je na kraju doveo do Povelje o ograničavanju nuklearnog testiranja 1963, koja je ograničila potpisnice na podzemno testiranje. Ne računajući Indiju i Pakistan - koji su svaki izveli sveukupno tek šest nuklearnih podzemnih testova - pet preostalih nuklearnih sila je sveukupno izvelo 2.046 nuklearnih vježbi do prekida te prakse 1996. Od tog ukupnog broja, SAD je izveo 1.030 probi (51%), SSSR 715 probi (35%), Francuska 210 probi (10%), Ujedinjeno Kraljevstvo 45 probi (2%) te Kina isto toliko (2%).[11] Zadnje probe izvele su Francuska i Kina, oboje ih zaključivši 1996. U 21. vijeku, takvu je praksu ponovno otvorila tek jedna država, Sjeverna Koreja, koja je izvela tri nuklearna probe do 2013.

Jedina poznata država sa nuklearnim oružjem koja tvrdi da nikada nije izvela probu istog je bila Južnoafrička Republika (iako je i to sporno. Vidi: incident u Veli), koja je u međuvremenu rasformirala i ukinula sve svoje nuklearno naoružanje.[12] Izrael se takođe često navodi kao država sa nuklearnim kapacitetom, ali nikada nije navodno testirao iste. 1986, Mordehaj Vanunu, bivši tehničar nuklearnog postrojenja kraj Dimone, je za The Sunday Times izjavio da Izrael ima tajni nuklearni program te je potom osuđen na 18 godina zatvora u svojoj domovini jer je razotkrio državne tajne.[13]

Miroljubive nuklearne probe upotrebljene su radi kopanja kanala ili luka, ili kako bi se stimulisala područja na kojima leži plin i nafta. Ipak, te su probe na kraju napuštene zbog opasnosti po životni prostor.[14]

Nuklearne probe se često koriste za političke svrhe. Jedan primjer je detonacija najsnažnije nuklearne bombe ikada stvorene, tzv. Car bomba koja je imala 50 megatona. Detonirao ju je SSSR 1961. Ovo oružje je preveliko da bi koristilo praktički protiv neke vojne mete, te se smatra da je takav prototip bio jedini primjerak uopšte izgrađen u SSSR-u.[15]

Prema nekim procjenama, ostaci nuklearnog otpada uzrokovani takvim testiranjem doveli su do smrti 17.000 Amerikanaca od raka u drugoj polovini 20. vijeka.[16] Mnogi se zbog toga protive daljim nuklearnim probama jer izazivaju trku u naoružanju s jedne strane, te zagađuju srednu s druge.

  •  
    Prva nuklearna proba, tzv. Triniti test, 1945.
  •  
    Nuklearna proba Sedan iz 1962. bio je pokušaj SAD u iskopavanju velike količine zemlje.
  •  
    Operacija Bufalo, britanska nuklearna proba 1956.
  •  
    Neslavna nuklearna proba Starfiš Prajm je aktivirana 400 km iznad površine atola Džinston 1962.

Nuklearne probe po državama uredi

 
Preko 2.000 nuklernih proba je izvedeno do danas, na različitim lokacijama širom svijeta:
Rusija/Sovjetski Savez (crveno), Francuska (plavo), SAD (svetlo plavo), Ujedinjeno Kraljevstvo (ljubičasto), Izrael (crno), Kina (žuto), Indija (narandžasto), Pakistan (braon), Severna Koreja (zeleno) i teritorije izložene nuklearnim bombama (svetlo zeleno)
 
Opreacija Crossroads, američka nuklearna proba kraj atola Bikini 1946.

Nuklearne sile su izvele preko 2.000 nuklearnih proba u drugoj polovini 20. veka, a Sjeverna Koreja tri do 2013.:

Dodatno, možda su bile tri nepotvrđene nuklearne eksplozije, no samo se jedna smatra ozbiljnim kandidatom za isti, a to je incident u Veli u Indijskom okeanu 1979, za koji se smatra da ga je izvela vlada Južnoafričke Republike.

 
Grafikon nuklearnog testiranja od 1945. do 2018. po državam.

Od prve nuklearne probe 1945. do probe u Pakistanu 1998, nikada nije bilo razdoblje duže od 22 mjeseca od nuklearne probe. Juna 1998. do oktobra 2006. je najduže razdoblje „mira“ od 1945. u kojem nije bilo zabilježenih nuklearnih proba. Najviše ih je izvedeno 1961, čak 140.

Izvori uredi

Reference uredi

  1. ^ „Treaty Banning Nuclear Weapon Tests in the Atmosphere, in Outer Space and Under Water”. U.S. Department of State. [mrtva veza]
  2. ^ Kim, Hyung-Jin (24. 1. 2013). „N. Korea Warns of Nuke Test, More Rocket Launches”. U.S. News and World Report. Pristupljeno 16. 6. 2013. 
  3. ^ „"Underground Nuclear Weapons Testing" (Globalsecurity.org)”. Pristupljeno 16. 6. 2013. *U.S. Congress, Office of Technology Assessment (1989). The Containment of Underground Nuclear Explosions (PDF). Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 02. 2013. g. Pristupljeno 13. 12. 2014. 
  4. ^ Sublette, Carey (9. 8. 2001), Nuclear Weapons Frequently Asked Questions, section 4.1.9, Pristupljeno 10. 4. 2013 
  5. ^ Medalia, Jonathan (12. 3. 2008). „Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty: Issues and Arguments” (PDF). Congressional Research Service. str. 20. Pristupljeno 10. 4. 2013. 
  6. ^ US conducts 'subcritical' nuclear test, 7. 12. 2012, Pristupljeno 28. 5. 2013 
  7. ^ Subcritical nuke tests may be resumed at Novaya Zemlya, Arhivirano iz originala 19. 05. 2017. g., Pristupljeno 13. 12. 2014 
  8. ^ News, BBC (6. august 2005). „1945: US drops atomic bomb on Hiroshima”. bbc.co.uk. Pristupljeno 15. juni 2013.  Proverite vrednost paramet(a)ra za datum: |date= (pomoć)
  9. ^ News, BBC (6. 9. 2009). „Soviet nuclear tests leave Kazakh fallout”. bbc.co.uk. Pristupljeno 15. 6. 2013. 
  10. ^ DeVolpi, Minkov, Stanford & Simonenko 2005., str. V-15
  11. ^ Powaski 2000.. str. 215.
  12. ^ Njølstad 2010.. str. 156.
  13. ^ Njølstad 2010.. str. 50.
  14. ^ Mariner & Piehler 2009., 419
  15. ^ News, BBC (30. 10. 2005). „1961: World condemns Russia's nuclear test”. bbc.co.uk. Pristupljeno 11. 5. 2013. 
  16. ^ News, BBC (1. 3. 2002). „US counts nuclear test toll”. bbc.co.uk. Pristupljeno 11. 5. 2013. 
  17. ^ „Gallery of U.S. Nuclear Tests”. Nuclearweaponarchive.org. Pristupljeno 21. 10. 2010. 
  18. ^ „Soviet Nuclear Test Summary”. Nuclearweaponarchive.org. Pristupljeno 21. 10. 2010. 
  19. ^ „N° 3571.- Rapport de MM. Christian Bataille et Henri Revol sur les incidences environnementales et sanitaires des essais nucléaires effectués par la France entre 1960 et 1996 (Office d'évaluation des choix scientifiques et technologiques)”. Assemblee-nationale.fr. Pristupljeno 21. 10. 2010. 
  20. ^ „UK/US Agreement”. Web.archive.org. Arhivirano iz originala 7. 6. 2007. g. Pristupljeno 21. 10. 2010. 
  21. ^ Nuklerno oružije, vidi još Nuclear Weapons Test List
  22. ^ "Chinese Nuclear Tests Allegedly Cause 750,000 Deaths" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. maj 2011) Epoch Times. March 30, 2009.
  23. ^ News, BBC (11. 5. 1998). „Indija razara nuklearne kontroverze”. bbc.co.uk. Pristupljeno 15. 6. 2013. 
  24. ^ News, BBC (28. 5. 1998). „Svije bjesan zvog Pakistanske nuklearne probe”. bbc.co.uk. Pristupljeno 15. 6. 2013. 
  25. ^ Jazeera, Al (7. 3. 2013). „UN uveo nove sankcije Sjevernoj Koreji”. Pristupljeno 15. 6. 2013. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Testiranje nuklearnog naoružanja na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Тестирање_нуклеарног_наоружања&oldid=27672521”