Toplica (reka)
Toplica je reka u Srbiji, najveća leva pritoka Južne Morave. Karakteristična je po tome što, obilazeći brdo Hisar na ulazu u Prokuplje, jednim delom svog toka teče uzbrdo. Ova retka pojava naziva se epigenija, a Toplica je jedina reka u Evropi koja ima ovu anomaliju.[1]
| Toplica | |
|---|---|
 Toplica u Prokuplju, sa brdom Hisar u pozadini | |
| Opšte informacije | |
| Dužina | 136 km |
| Basen | 10.280 km2 |
| Pr. protok | 110 m3⁄s |
| Sliv | Crnomorski |
| Plovnost | nije plovna |
| Vodotok | |
| Izvor | Kopaonik, Pančićev vrh |
| V. izvora | 2.017 m |
| Ušće | Južna Morava |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |  Srbija |
| Naselja | Prokuplje, Kuršumlija, Žitorađa, Doljevac |
| Pritoke | Kosanica, Lukovska reka, Banjska reka, Rastovnička reka, Trnavačka reka, Bejašnička reka, itd. |
| Reka na Vikimedijinoj ostavi | |
Geologija
urediPo povlačenju nekadašnjeg Panonskog jezera, čiji se jedan zaliv duboko zavlačio između planina Jastrepca i Pasjače, ostalo je između ovih planina njegovo zaravnjeno dno. Po takvom zemljištu — sastavljenom od vodoravnih slojeva gline, lapora i žućkaste ilovače — potekla je Toplica preko oko 600.000 godina. Ona se svakako brzo usecala u nekadašnje jezersko dno, dok nije dospela do tvrđih stena, kristalastih škriljaca Pasjače, kada je usecanje znatno usporeno. Kada je nakon nekoliko stotina hiljada godina voda sprala i odnela najveći deo naslaga nekadašnjeg jezera između Vršnika i ogranaka Pasjače, Toplica se usekla u više zemljište sastavljeno od čvrstih stena, dok je prema severu ostalo niže i mekše zemljište, što je anomalija poznata kao epigenija.[2]
Sliv
urediIzvire na istočnoj strani Kopaonika ispod Pančićeva vrha tako što je grade Blaževačka reka i Đerekarska reka kod sela Sudimlja u opštini Brus a uliva se u Južnu Moravu kod Doljevca. Duga je oko 136 km. U gornjem toku, do iznad Kuršumlije, na dužini od oko 50 km protiče uskom i dubokom dolinom, pa se ranije ovaj kraj zvao „Toplica Tijesna“. U ovom delu Toplica je široka do 15, a duboka do 1 metar. Nizvodno od Kuršumlije protiče kroz uzanu i do 500 metara duboku Topličku kotlinu. Dolina joj je široka do 20 metara i plitka, svega 1,5 metara duboka. To je nekadašnja „Toplica Ravna“. Kod Prokuplja teče kratkim suženjem (Hisarski tesnac), a zatim ulazi u ravnicu Dobriča i do ušća ima izgled ravničarske reke sa izrazito vijugavim tokom, gde je neznatno dublja, a širina se povećava na 25—35 metara.[2]
Sliv Toplice zahvata površinu od 10.280 km². Prosečan protok vode na ušću je 110 m³/s. Kolebanje protoka u toku godine je veoma veliko. Najznačajnija pritoka je reka Kosanica. U slivu Kosanice, severozapadni obronci Radan planine, ima oko stotinu zemljanih stubova glavutaka jedinstvenih mikrooblika reljefa u zemlji. Taj deo se naziva Đavolja varoš. Dolinom Toplice i Kosanice vodi železnička pruga koja preko Merdarskog prevoja povezuje Pomoravlje sa Kosovom.
Protok vode
urediMinimalna izdašnost izvora reke Toplice iznosi 1,1 m³/s, a maksimalna 45 m³/s. Temperatura vode na izvoru iznosi 7 °C. Voda ističe na visini od 2.017 metara nadmorske visine. Toplica prosečno u reku Južnu Moravu donese 110 m³/s vode. Reka Toplica je 1935. godina imala protok čak 986 m³/s to je bio najveći protok ikad zabeležen na Toplici.
Struktura toka
urediTok Toplice predstavlja kompozitnu dolinu. Nju čini naizmenično smenjivanje klisura i kotlina.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ „Samo Toplica uzbrdo teče”. www.novosti.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 23. 5. 2020.
- ^ a b Dukić, Dušan (1952). Naše reke. Beograd: Novo pokolenje.
Literatura
uredi- Dukić, Dušan (1952). Naše reke. Beograd: Novo pokolenje.
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
Spoljašnje veze
uredi
Mediji vezani za članak Toplica na Vikimedijinoj ostavi
