Википедија

Transoksijana

Transoksijana (takođe se piše Transoksanija), u arapskim izvorima poznata kao Ma Varaʾ an-Nahr (arapski: ما وراء النهر, [ˈmaː vaˈraːʔ anˈnahr] - „[ono što je] iza reke [Oks]“) i na persijskom kao Fara- Rud (pers. فرارود, [fӕrɒːˈruːd] - „iza reke [Amudarije]“) je drevno ime koje se koristi za deo srednje Azije koji približno odgovara savremenom Uzbekistanu, Tadžikistanu, južnom Kirgistanu i jugozapadnom Kazahstanu. Geografski gledano to je region između reka Amu Darje i Sir Darje.[1] Drevnim Irancima je to područje bilo poznato kao Turan, termin koji se koristi u persijskom nacionalnom epu Šahname, [2] a Rimljanima kao Transoksanija (Zemlja izvan Oksa). Arapski izraz Ma varaʼ an-Nahr (Zemlja iza reke) prešao je u persijsku književnu upotrebu i zadržao se do postmongolskih vremena.[3]

Sliv reke Oks u 8. veku, prikazuje Transoksijanu i njene glavne lokalitete na severoistoku.


Regija je bila jedna od satrapija (provincija) persijske dinastije Ahemenida pod imenom Sogdijana. U klasičnom iranskom svetu ovo područje bilo je definisano tako da se razlikuje od samog Irana, posebno njegove severoistočne provincije Horasan [4] - pojama koji vodi svoje poreklo od Sasanida [5] - iako su rani arapski istoričari i geografi težili da region podvrgnu pod labavo definisan izraz „Horasan“ koji označava mnogo veću teritoriju.[6][7] Teritorije Hvarazm, Sogdijana, Čaganijan i Hutal nalazile su se u južnom delu Transoksijane; Čač, Osrušana i Fargana nalazili su se u severnom delu.[8]

Istorija uredi

 
Kineska sankai keramička statueta koja prikazuje sogdijanskog konjušara, datirana iz dinastije Tang (618–907 ne).

Ime Transoksijana sačuvalo se u zapadnoj svesti zbog podviga Aleksandra Velikog, koji je proširio grčku kulturu u regionu svojom invazijom u 4. veku pre nove ere. Aleksandrovi naslednici nastavili su sa širenjem grčkog uticaja osnivanjem Grčko-baktrijskog kraljevstva, uspostavljajući izrazito grčko kulturno prisustvo unutar Transoksijane koje je postojalo više od dve stotine godina. Grad Aj Hanum, smešten na reci Oks u severnom Avganistanu, i dalje je jedini Grčko-baktrijski grad koji je pronađen i nad kojim su vršene opsežna iskopavanja.[9]

Za vreme Sasanidskog carstva ova oblast se često zvala Sogdijana, što je bilo ime provincije koje je bilo preuzeto iz Ahemenidskog carstva i koristili su ga za razlikovanje od obližnje Baktrije.

Kineski istraživač Zang Kian, koji je posetio zemlje u svom susedstvu Baktriju i Partiju zajedno sa Transoksijana-om 126. p. n. e, napravio je prvi poznati kineski izveštaj o ovom regionu. Zang Kian jasno identifikuje Partiju kao naprednu urbanu civilizaciju koja je obrađivala zemlju i uzgajala žito i grožđe, proizvodila srebrne novčiće i proizvode od kože.[10] Njime su vladali sukcesivno Seleukidi, Grčko-baktrijsko kraljevstvo, Partijsko carstvo i Carstvo Kušan pre vladavine Sasanida.

U sasanidsko doba region je postao glavni kulturni centar zbog bogatstva proisteklog iz Severnog puta svile. Sasanidska vladavina je prekinuta invazijom Heftalita krajem 5. veka i su Sasanidi uspeli da povrate svoju vlast tek 565. godine. Mnogi persijski plemići i vlastelini su izbegli u ovaj region nakon muslimanskog osvajanja Persije. Njime su takođe vladali Gok-turci do arapskog osvajanja između 705. i 715. godine, područje je postalo poznato kao Ma varaʼ al-Nahr (arapski, „ono što je iza reke“), ponekad prevedeno kao „Mavaranahr“.

Glavni gradovi i kulturni centri Transoksijane su Samarkand i Buhara. Oboje se nalaze u južnom delu Transoksijane (mada još uvek severno od same Amu Darje, na reci Zeravšan), a veći deo regije činile su suve, ali plodne ravnice. Oba grada su ostala centri persijske kulture i civilizacije nakon islamskog osvajanja Irana i odigrali su presudnu ulogu u oživljavanju persijske kulture uspostavljanjem dinastije Samanida.

Deo ovog regiona osvojio je Kutajba ibn Muslim između 706. i 715. godine, a Omejadi su ga labavo držali od 715. do 738. godine. Osvajanje je konsolidovao Nasr ibn Sajar između 738. i 740. godine i nastavilo se pod kontrolom Omejada do 750. godine, kada su ih zamenili Abasidi. Dinastija Tang takođe je kontrolisala istočni deo regiona otprilike u isto vreme, kada se dogodio građanski rat poznat kao pobuna Ana Lušana.

Džingis-kan, osnivač Mongolskog carstva, napao je Transoksijanu 1219. godine tokom svog osvajanja Hvarezma. Pre svoje smrti 1227. godine dodelio je zemlje zapadne Centralne Azije svom drugom sinu Čagataju, a ovaj region je postao poznat kao Čagatajski kanat. Godine 1369. Timur iz plemena Barlas postao je stvarni vladar i od Samarkanda je stvorio glavni grad svog budućeg carstva. Znalo se da je Transokiana cvetala sredinom 14. veka.[11]

Religija uredi

Istoričar Mark Dikens primećuje:[8]

Glavna predislamska religija Transoksijane bila je zoroastrizam, iako u lokalnim manifestacijama. Međutim, budizam, hrišćanstvo, maniheizam i mazdakizam takođe su imali mnogo pristalica, posebno u urbanim sredinama. Ova početna verska raznolikost postepeno je nagrizana nakon arapskog osvajanja.

Istaknute ličnosti uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „Transoxania (historical region, Asia)”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2017-11-10. 
  2. ^ Sabloff, Paula L.W. (2011). Mapping Mongolia: Situating Mongolia in the World from Geologic Time to the Present. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology. str. 62. ISBN 978-1934536186. OCLC 794700604. 
  3. ^ C. Edmund Bosworth, (2002), 'CENTRAL ASIA iv. In the Islamic Period up to the Mongols' Encyclopaedia Iranica (online)
  4. ^ Svat Soucek, A History of Inner Asia, Cambridge University Press, 2000, p.4
  5. ^ „Khorāsān”. britannica.com. Encyclopædia Britannica, Inc. Pristupljeno 14. 11. 2018. 
  6. ^ C. Edmund Bosworth, (2002), 'CENTRAL ASIA iv. In the Islamic Period up to the Mongols' Encyclopaedia Iranica "In early Islamic times Persians tended to identify all the lands to the northeast of Khorasan and lying beyond the Oxus with the region of Turan, which in the Šāh-nāma of Ferdowsī is regarded as the land allotted to Ferēdūn’s son Tūr...At the outset, however, those nearby parts of Central Asia with which the Arabs were familiar were often subsumed into the vast and ill-defined province of Khorasan, embracing all lands to the east of Ray, Jebāl, and Fārs." (online)
  7. ^ C. Edmund Bosworth, (2011), 'MĀ WARĀʾ AL-NAHR' Encyclopaedia Iranica " It was defined by the early Arabic historians and geographers as the lands under Muslim control lying to the north of the middle and upper Oxus or Āmu Daryā, in contrast to Iran proper and its eastern province of Khorasan, sometimes called Mā dun al-nahr (lit. “what lies this side of the river”), although from the perspective of Arab historians writing in distant Iraq, the term “Khorasan” might extend to all lands beyond the Oxus, including Khwarazm and Transoxiana." (online)
  8. ^ a b Dickens 2018, str. 1531–1532.
  9. ^ Rachel Mairs, The Hellenistic Far East
  10. ^ Silk Road, North China, C. Michael Hogan, The Megalithic Portal, ed. A. Burnham (2007)
  11. ^ The Timurid Empire Arhivirano 2009-08-16 na sajtu Wayback Machine

Извори uredi

  • Dickens, Mark (2018). "Transoxiana". In Nicholson, Oliver (ed.). The Oxford Dictionary of Late Antiquity. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-866277-8.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Трансоксијана&oldid=27026047”