Ukaz
Ukaz je vrsta opšteg ili pojedinačnog pravnog akta koga najčešće donosi šef države.
U drugim jezicima koriste se sljedeći nazivi: Decret (francuski jezik), Verordnung (njemački jezik), Order (engleski jezik). U savremenom engleskom jeziku takođe postoji naziv Ukase preuzet iz ruskog jezika.
Srpski ukazi uredi
Kod Srba ukaz kao opšti i pojedinačni pravni akt se javlja za vrijeme vladavine kneza Miloša Obrenovića. Ukazi su tada bili akti kneževske vlasti kojima su propisivana ustrojstva državnih organa i uređivana važnija pitanja iz svakodnevnog života.
U Kraljevini Srbiji ukaz je predstavljao najviši podzakonski akt. Kralj je ukazima potvrđivao i proglašavao zakone, davao vojne činove, postavljao, premještao i otpuštao državne službenike itd. Ukaze su premapotpisivali resorni ministri,[1] a nekada i cijeli Ministarski savjet.
U Kraljevini SHS i Jugoslaviji ukazi su takođe bili najviši podzakonski akti. Za vrijeme šestojanuarske diktature i važenja Zakona o kraljevskoj vlasti i vrhovnoj državnoj upravi kralj je kao nosilac sve vlasti u zemlji ukazima izdavao i proglašavao zakone, imenovao i smjenjivao predsjednika Ministarskog savjeta i ministre, imenovao, postavljao, premještao, penzionisao i otpuštao državne službenike, davao vojne činove, dodjeljivao odlikovanja, vršio pomilovanja i amnestije itd.[2]
U FNRJ ukazi su bili akti Prezidijuma Narodne skupštine. Ukazima su sazivana zasjedanja Narodne skupštine, proglašavani zakoni, davana pomilovanja, dodjeljivana odlikovanja itd.[3] Zatim, predsjednik Republike je ukazima proglašavao zakone, dodjeljivao odlikovanja i počasna zvanja itd.[4] U SFRJ ukaze je donosio predsjednik SFRJ kojima je proglašavao savezne zakone, postavljao i opozivao ambasadore i poslanike, dodjeljivao odlikovanja, davao pomilovanja itd.[5] Ista prava i dužnosti je imalo i Predsjedništvo SFRJ.[6]
U Saveznoj Republici Jugoslaviji ukaze je donosio predsjednik Republike kojima je proglašavao savezne zakone, postavljao i opozivao ambasadore, dodjeljivao odlikovanja i priznanja, davao pomilovanja itd.[7] U Srbiji i Crnoj Gori ukaze je donosio predsjednik Državne zajednice kojima je postavljao i opozivao šefove diplomatsko-konzularnih predstavništava, dodjeljivao odlikovanja i druge počasti, proglašavao zakone koje je donosila Skupština i propise koje je donosio Savjet ministara itd.[8]
Danas, u Republici Srbiji ukaze donosi predsjednik Republike kojima proglašava zakone, postavlja i opoziva ambasadore, daje pomilovanja itd.[9] Isto tako, u Republici Srpskoj ukaze donosi predsjednik Republike kojima proglašava zakone, daje pomilovanja, dodjeljuje odlikovanja, postavlja i opoziva šefove predstavništava Republike Srpske, predlaže ambasadore i druge međunarodne predstavnike Bosne i Hercegovine itd.[10]
Ruski ukazi uredi
Ukaze (rus. указ) za vrijeme drevne ruske države je donosio veliki knez (kasnije car), kao i patrijarh. Zajedno sa statutima (rus. устав) predstavljali su osnovne izvore prava.
Od vremena Petra Velikog ukaze je donosio imperator sveruski. Osim njih, pravni akti su bili i pravilnici, članovi i proglasi (rus. регламенты, артикулы, манифесты). Za vrijeme carstvovanja Nikolaja Prvog veliki značaj imaju imenski ukazi (rus. именные указы) odnosno ukazi koje je donosio sam imperator sveruski kada nije bio saglasan sa većinskim mišljenjem Državnog savjeta.[11] Osim toga, Praviteljstvujušči senat i Sveti praviteljstvujušči sinod takođe su imali pravo donositi ukaze.
Nakon 1906, kada je izašlo posljednje izdanje Osnovnih državnih zakona Ruske Imperije, ukaze je premapotpisivao predsjednik Savjeta ministara ili resorni ministar, a obnarodovao ih je Praviteljstvujušči senat.[12]
Nakon Oktobarske revolucije (1917) ukazi nestaju iz upotrebe jer su smatrani zaostavštinom prava Ruske Imperije. Međutim, prema Staljinovom ustavu (1936) predviđeno je da ukaze donosi Prezidijum Vrhovnog sovjeta SSSR kao kolektivni šef države.[13]
Danas, u Ruskoj Federaciji ukaz je podzakonski akt koga donosi predsjednik Ruske Federacije. Oni imaju zakonsku snagu, ali ne mogu protivrječiti Ustavu niti federalnim zakonima koje donosi Federalna skupština. Obavezujući su za izvršenje na cjelokupnoj teritoriji Ruske Federacije.[14]
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Članovi 43, 45, 47. i 56. Ustava Kraljevine Srbije (1903)
- ^ Članovi 2, 3, 15. i 18. Zakona o kraljevskoj vlasti i vrhovnoj državnoj upravi (1929)
- ^ Članovi 60. i 74. Ustava Federativne Narodne Republike Jugoslavije (1946)
- ^ Član 71. Ustavnog zakona o osnovama društvenog i političkog uređenja Federativne Narodne Republike Jugoslavije i saveznim organima vlasti (1953)
- ^ Član 217. Ustava Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (1963)
- ^ Član 315. Ustava Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (1974)
- ^ Član 96. Ustava Savezne Republike Jugoslavije (1992)
- ^ Član 26. Ustavne povelje državne zajednice Srbija i Crna Gora (2003)
- ^ Član 112. Ustava Republike Srbije
- ^ Član 80. Ustava Republike Srpske — Prečišćeni tekst
- ^ Imennoй ukaz, Эnciklopedičeskiй slovarь Brokgauza i Efrona, t. XIIa, s. 957
- ^ Članovi 11. i 24. Osnovnih državnih zakona Ruske Imperije (1906)
- ^ Član 49. Ustava SSSR (1936)
- ^ Član 90. Ustava Ruske Federacije