Uspon Makedonije

Za vrijeme vladavine Filipa II (359—336. p. n. e.), Kraljevina Makedonija, u početku periferija klasične Grčke, dominirala je u staroj Grčkoj tokom samo 25 godina, uglavnom zahvaljujući ličnosti i politici njenog vladara. Osim što je koristio djelotvornu diplomatiju i bračne saveze za postizanje svojih političkih ciljeva, Filip II je bio odgovoran za reformu vojske u djelotvornu borbenu silu. Makedonska falanga je postala zaštitnu znak makedonske vojske tokom njegove vladavine i kasnijeg helenističkog perioda. Njegova vojska i inžinjeri su takođe uveliko koristili opsadnu tehniku.

Makedonija za vrijeme Filipa II u početku je bila zaokupljena ratovima sa Ilirima i Tračanima. Tračanski vladar i glavni Filipov neprijatelj bio je Kerseblept, koji je možda stupio u privremeno savezništvo sa Atinom. U nizu pohoda od 356. do 340. p. n. e, Filip II je uspio da potčini Kerseblepta kao tributarnog vazala, ujedno osvojivši veći dio Trakije. Filip II se takođe borio protiv ilirskog kralja Bardila, koji je prijetio užoj Makedoniji, ali i protiv Graba II i Plevrata u Iliriji. Na novoosvojenim područjima osnova je nove gradove kao što su Filipi, Filipolj (današnji Plovdiv u Bugarskoj), Herakleja Sintika i Herakleja Linkestis (današnji Bitolj u Sjevernoj Makedoniji).

Filip II je na kraju vodio pohod protiv grada-države Atine i njenih saveznika u egejskoj regiji, kao i Tebe nakon pada njene hegemonije u kopnenoj Grčkoj. U odbrani Amfiktionskog saveza u Delfima i zajedno sa Tesalskim savezom, Makedonija je postala ključni igrač u Trećem svetom ratu (356—346. p. n. e.), porazivši Fokiđane pod komandom Onomarha, u bici na Kročkom polju 352. godine p. n. e. Dok je bio spreman da izvrši neposredan napad na Atinu 346. p. n. e, makedonski kralj se sastao sa atinskim predstavnicima, s kojim je dogovorio mirovni sporazum poznat kao Filokratov mir. Kao rezultat, Makedonija i Atina su postali saveznici, ali je Atina bila primorana da se odrekne svojih prava na grad Amfipolj (današnja periferija Središnja Makedonija).

Filokratov mir je na kraju prekinut kada su se neprijateljstva između Atine i Makedonije ponovo rasplamsala. Demosten, atinski državnik koji je djelimično bio odgovoran za stvaranje mira, održao je niz govora ohrabrujući svoje sugrađane Atinjane da se suprotstave Filipu. Makedonska hegemonija nad Grčkom osigurana je pobjedom nad grčkom savezničkom vojskom koju su predvodile Atina i Teba, u bici kod Heroneje 338. godine p. n. e. Kao posljedica sukoba je uspostavljena federacija grčkih država poznata kao Korintski savez, koji je ove bivši protivnike i druge doveo u formalni savez sa Makedonijom. Korintski savez je izabrao Filipa za stratega (tj. vrhovnog komandanta) za planiranu invaziju na ahemenidsku Persiju. Međutim, Filip je ubijen prije nego što je mogao da započne pohod, zadatak koji je pripao njegovom sinu i nasljedniku Aleksandru Velikom.

Reference uredi

Izvori o istoriji Makedonije pre dolaska Filipa II Makedonskog na vlast su veoma oskudni. Ako se izuzme arheološki materijal, jedine sigurne podatke daje nam Tukidid u svom kratkom osvrtu na istoriju ove države u svojoj „Istoriji”. Međutim, o Filipovoj epohi svedoče brojni izvori. Glavni među njima je „Istorija Filipa” od Teopompa koja je do današnjih vremena sačuvana samo u odlomcima. Diodor sa Sicilije u svojoj 16. knjizi opisuje ovaj period. Teopompov savremenik Efor takođe je opisao ove događaje. Izvori za ovaj period su i besede Eshina, Demostena i Isokrata.

Makedonija pre dolaska Filipa na vlast uredi

Najstariji period makedonske države uredi

Makedonija u Peloponeskom ratu

Makedonija je zauzimala sever Balkanskog poluostrva i prostirala se severno od Tesalije. Na istoku se graničila sa Trakijom, a na zapadu sa Ilirijom. Plodne ravnice stvarale su povoljne uslove za razvoj zemljoradnje. Stari Grci smatrali su Makedonce varvarima. Takav stav naročito je isticao Demosten. Međutim, Tukidid i Herodot isticali su grčko poreklo makedonskih vladara zasnivajući tu teoriju na sličnosti između dva jezika i nazivima meseca u makedonskom kalendaru.

Makedonija u 7. i 6. veku podseća na državu sa socijalnim uređenjem sličnim opisima homerskog doba. U 6. veku Makedonija je predstavljala zemlju koja je bila razdeljena na oblasti kojima su upravljali samostalni vladari. Od vladarskih porodica se vremenom ističe rod Argijada koji ovladava većim delom Makedonije. Argijadi su stvorili svoju monarhiju iako nije bilo prave naslednosti čak ni početkom 4. veka p. n. e.

Od Grčko-persijskih ratova do Filipa Makedonskog uredi

Susedi Makedonije pre dolaska Filipa na vlast

U doba Grčko-persijskih ratova Makedonijom je vladao kralj Aminta I. Makedonija je jedno vreme priznavala zavisnost od Ahemenidske monarhije, ali je ubrzo zbacila persijski jaram. Amintin sin Aleksandar može se smatrati prvim istaknutim Argijadom. Radio je na učvršćivanju kraljevske vlasti i proširenju države. Makedoniji je priključio oblast Bisalta. Kovao je vlastitu monetu. Grci su ga smatrali svojim saplemenikom i dozvolili mu učestvovanje u olimpijskim svečanostima. Aleksandrovi naslednici nastavili su borbu protiv separatizma pojedinih delova kraljevstva i proširenje države.

Kralj Arhelaj I (419—399) sproveo je niz unutrašnjih reformi u cilju jačanja centralne vlasti. Prema rečima Tukidida „on je učinio više nego i jedan njegov prethodnik”. Prestonica je iz Ege premeštena u Pelu. Održavao je dobre odnose sa Atinom. Ubijen je 399. godine p. n. e. U periodu od 399. do 390. p. n. e. smenila su se čak tri kralja: Arhelaj II, Aminta II i Pausanija. Potom na vlast dolazi Aminta III. Zaplašen velikom moći Sparte, Aminta je sklopio prijateljstvo sa Atinjanima. Nakon Amintine smrti vodi se borba za presto iz koje kao pobednik izlazi Aleksandar II. Aleksandar je organizovao pohod na Tesaliju. Tesalci su ga uz pomoć Tebanaca odbili. Perdika III (365—360) bio je u sukobu sa Atinom oko Amfipolja. Poginuo je u sukobu sa Ilirima. Na vlasti dolazi sin Aminte III, Filip II.

Filipova vladavina uredi

Prve godine vladavine uredi

Filipov zlatni stater

Odmah po dolasku na vlast, Filip se rešio problema koji su mu pretili od suseda. Putem podmićivanja je ostvario primirje sa Tračanima. Potom se oženio Olimpijadom, ćerkom kralja ilirskog plemena Molosa — Neoptolema. Sa Atinom je na početku bio u dobrim odnosima. Na njihov zahtev, makedonska vojska se povlači iz Amfipolja. Za uzvrat dobijaju grad Pidnu. Godine 358. p. n. e. Filip zadaje poraz Ilirima. Iste godine potukao je Peonce i obezbedio severne granice svoje države. Potom je započeo opsadu Amfipolja. Amfipoljani su postali poziv u pomoć Atini, ali se ona nije odazvala. I sama je imala probleme sa saveznicima koji su se pokušavali osloboditi atinskog uticaja. Filip ke relativno lako ovladao gradom. Strateški važan položaj Amfipolja veoma je ojačao Filipovu državu. Sa Olintom je sklopio mir predajući mu Potideju za koju je ovaj grad bio jako zainteresovan. Godine 356. p. n. e. upao je na teritoriju Trakije i učvrstio se u gradiću Krenidi. U gradu je naselio Makedonce i dao mu novo ime — Filipi.

Filipova unutrašnja politika uredi

Filip je nastavio unutrašnju politiku svojih prethodnika. Nastavio je borbu za ujedinjenje Makedonije. U svoju službu je angažovao mnoge grčke naučnije i vojskovođe koristeći se naprednim tekovinama grčke kulture. Prestonica države bio je grad Pela. Ona je u Filipovo vreme postala tipičan antički grad. Filip je kopirao helenski metod kolonizacije i gradio naselja širom Makedonije u kojima je naseljavao Makedonce.

Vojna reforma uredi

Hipasist

Posebnu pažnju je Filip posvetio reorganizaciji makedonske vojske. U njegovo vreme razvila se sjajna makedonska konjica podeljena u odrede hetaira (drugova kralja). Ona je umnogome premašivala moć grčke konjice. Rod naoružane konjice u Filipovoj vojsci nazivao se sarisoforima po dugim kopljima — sarisima. Sarisima je bila naoružana i pešadija koja je nosila počasni naziv „pratnje kralja”. Filip je uveo i postrojavanje Makedonaca u falange koje su bile gušće zbijene u odnosu na grčke. Lako pokretna pešadija nosila je naziv hipasisti.

Glavna novina u makedonskoj vojsci bilo je uvođenje koordinacije različitih vrsta oružja. Dok je kod Grka glavnu ulogu imala pešadija, kod Makedonaca je konjica imala isto toliko značajnu, ako ne i značajniju ulogu. Vojnim reformama Filipa Velikog koje su trajale dve godine, moć makedonske vojske pojačana je višestruko.

Odnosi sa Atinom uredi

Odnosi Filipa i Atine su na samom početku bili dobri. Sa Atinjanima je sklopljen dogovor i Makedonci im predaju Amfipolj, a za uzvrat dobijaju Pidnu. Međutim, sa jačanjem vojske stvara se i želja Filipa da svoju državu izvede na Egejsko more. U Filipovu interesnu sferu ulazili su mnogi trački i halkidički gradovi koji su bili pod vlašću Atine. To je neminovno moralo dovesti do sukoba dve države. Godine 357. p. n. e. Filip zauzima Amfipolj. Atinjani su hteli da protestuju, ali iste godine izbija Saveznički rat. Članice Drugog atinskog pomorskog saveza (Hios, Kos, Rodos i Vizantion) pobunile su se protiv atinske vlasti i u dvogodišnjem ratu su se izborile za svoju nezavisnost. Ostavši bez saveznika, Atina naglo slabi. Posebno ju je uznemirilo Filipovo osvajanje teritorija u Iliriji, ali nije mogla ništa učiniti jer su u Srednjoj Grčkoj nastupili važni događaji.

Treći sveti rat uredi

Ruševine proročišta Delfi

Treći sveti rat Filipu je poslužio kao izgovor da se umeša u grčke poslove. Započeo je kao sukob Fokide i Amfiktioske lige na čelu sa Tebom oko proročišta Delfi koga su Fokiđani zauzeli. Tebanci su tu akciju protumačili kao svetogrđe i naložili Fokiđanima da smesta napuste proročište i nadoknade načinjenu štetu. Fokiđani odbijaju da ispune naređenje pa im Teba objavljuje rat. Iako je u početku bio lokalni sukob, rat je ubrzo postao opštegrčki. Zahvaljujući sredstvima koje su prikupili od hodočasnika, Fokiđani su mogli unajmiti najamničku vojsku. Tebanci sklapaju savez sa Tesalijom i Lokridom. Atina i Sparta staju na stranu Fokide.

Makedonci staju na tebansku stranu. Filip 353. ili 352. godine p. n. e. nanosi poraz Fokidi u bici na Kročkom polju nakon čega se počeo izdavati za osvetnika Apolona. Zaratio je i sa Atinom koju je smatrao najopasnijim članom koalicije. Podstakao je pobunu protiv Atine na Eretriji. Zauzeta gušenjem ustanka, Atina je bila prisiljena na mir. Filokratovim mirom iz 346. godine p. n. e. odlučeno je da svaka strana zadrži ono što je osvojila. U dogovor nisu bili uključeni Fokiđani što je Filipu omogućilo da sledeće, 345. godine p. n. e. osvoji njenu teritoriju. Ovim mirovnim ugovorom završen je Treći sveti rat.

Olintski rat uredi

Ruševine Olinta

Olint je, znajući za Filipova nastojanja da osvoji Halkidiki, još 358. godine p. n. e. stupio u savez sa Atinom. Sam grad nalazio se na čelu Halkidičkog saveza. Zaoštravanje atinsko-makedonskih odnosa dovelo je do sukoba Filipa sa Olintom. Filip ga napada 348. godine p. n. e. Atinjani su Olintu poslali pomoć od 17 brodova, 300 konjanika i 4000 hoplita. Međutim, u redovima su se pojavila dvojica izdajnika — komandanti konjice Eutikrat i Lasten. Oni u Filipove ruke predaše 500 konjanika. Olint je toliko oslabio da nije mogao pružiti značajniji otpor. Filip ga osvaja iste godine. Grad je porušen, a stanovništvo pobijeno ili porobljeno. Halkidički savez prestao je da postoji.

Makedonski uspesi uredi

Demosten, Luvr

Filokratov mir izazvao je negodovanje u Atini i podelu na dve frakcije: pristalice Makedonije predvođene Eshinom i protivnike predvođene Demostenom. Dok se u Atini vodila borba, Filip širi svoj uticaj. Na epirski presto postavlja svog šuraka Aleksandra. Ugrozio je Akarnaniju, sklopio savez sa Etolijom i u sve četiri oblasti Tesalije smestio svoje ljude. Tesalsku vojsku je priključio svojoj u sklopu namesnika. Planirao je napad na Trakiju zbog čega 343. p. n. e. ponudi Atini mir. Ponuda je odbijena. Pohod je ipak preduzeo i 342. godine p. n. e. nametnuo tračkim plemenima veliki danak, a tračke gradove naselio makedoncima. Sa grčkim gradovima sklopio je primirje. Reakcija Atine na ova osvajanja bila je pljačka tračkih makedonskih gradova. Filip uloži protest koji osta bez odgovora. Godine 340. p. n. e. Filip opseda Perint i Vizantion. Opsada Perinta izazva reakciju Persijanaca koji gradu poslaše veliku pomoć zaplašeni naglim jačanjem Makedonije. Opsada Vizantiona izazva reakciju Atine koja šalje pomoć gradu. Obe opsade završene su neuspehom. Filip povlači svoje snage.

Skitski pohod uredi

Sledeći Filipov pohod bio je uperen protiv Skita. Skitima je vladao kralj Atej. Kao izgovor za izbijanje rata, Filip je iskoristio Atejevo odbijanje pružanja pomoći Makedoncima prilikom opsade Vizantiona. Skiti su u odlučujućoj bici poraženi. Atej je poginuo. Filip se dogopao ogromnog plena koji je sadržao i 20.000 konja. Međutim, po povratku Filipa napada pleme Tribala koje mu otima sav plen. Sam makedonski kralj bio je teško ranjen i jedva se vratio u Pelu ne dovršivši osvajanje Trakije.

Poraz Grka uredi

Kretanje Filipa Makedonskog 339. godine p. n. e.

Atina sa Tebom sklapa savez i objavljuje joj Sveti rat. Saveznicama se pridružila i Amfisa, grad u oblasti Fokide. Spartanci, i pored svog neprijateljstva prema Makedoniji, nisu pristali da pošalju svoju vojsku u pomoć. Razlog za to bila je mržnja prema Beoćanima koja je postojala još od vremena Beotijskog rata i Tebanske hegemonije.

Filip šalje svoje snage u Grčku. Saveznici ih dočekuju kod Heroneje. Bitka koja je usledila od velikog je značaja za istoriju antičke Grčke. Atinjani su držali levo, a Tebanci desno krilo. Filip je komandovao desnom makedonskom armijom. Levom armijom komandovao je njegov sin, kasnije čuveni vojskovođa, Aleksandar Makedonski. Filip je vešto namamio Atinjane da napadnu desno makedonsko krilo. Usledio je Aleksandrov napad koji je razbio atinske snage. Tebanska sveta četa hrabro se borila protiv Aleksandra. Na kraju je gotovo cela izginula. U čast hrabre borbe Tebanci su kasnije u čast svoje čete podigli spomenik „Heronejski lav” koji je očuvan do danas.

Heronejski lav, simbol herojstva tebanske svete čete

Heronejskom bitkom Filip je toliko zaplašio ostale grčke gradove da se nadalje nisu ni odupirali. Makedonci bez otpora zauzimaju Tebu iz koje su isterali sve antimakedonske pristalice i obrazovali garnizon. Amfisu su Makedonci zauzeli i razorili. Sa Atinom je Filip postupio drugačije. Ponudio joj je mir. Atina je zadržala Skiros, Samos, Delos i druge manje teritorije. Za uzvrat je priznala hegemoniju Makedonije. Filipu se odupirala jedino Sparta, ali ona mu nije mogla značajnije nauditi. Sledeće, 337. godine, Filip je u Korintu održao čuveni Svehelenski kongres na kome su utvrđeni principi budućeg Helenskog saveza. Najvažnije odluke odnosile su se na utvrđivanje opšteg mira, zabrane nasilnog menjanja poretka i vladara, savez protiv kršioca mira, isključivanje Persije iz grčkih poslova i zajednička objava rata.

Grobnica Filipa Makedonskog

Filip nije stigao da ostvari svoju nameru i osvoji Persiju. Ubijen je u dvorskoj zaveri na svadbi svoje kćeri. Nasledio ga je sin Aleksandar.

Posledice uredi

Aleksandrova balkanska kampanja uredi

Vest o Filipovoj smrti navela je mnoge države Balkana da se pobune protiv makedonske hegemonije nadajući se da novi vladar, Filipov sin Aleksandar, nije dovoljno snažan da održi carstvo svoga oca. Pobunu su podigla tračka plemena na severu Makedonije, Tesalija, Atina i Teba. U gušenju ustanaka, Aleksandar je proveo 335. godinu p. n. e.

Aleksandar najpre pokreće vojsku na Grčku gde prodire do Korinta. Tesalci, Tebanci, Korinćani i Atinjani predaju se bez borbe. Potom je saznao da su se pobunila plemena Ilira i Tračana. Vojsku pokreće na sever i bez većih problema guši i ove ustanke. Tebanci ponovo dižu ustanak. Za njih je to bila fatalna greška. Aleksandar napada i razara grad. Atina je prinuđena da ponizno moli za mir. Vođa delegata, Fokion, uspeo je da izdejstvuje mir i Demostena spasi progona iz Atine. Osiguravši granice svoje države, Aleksandar je ostao slobodan da nastavi planove svoga oca. Sledeće, 334. godine p. n. e., Makedonija je objavila rat Persijskom carstvu.

Aleksandrova osvajanja uredi

Aleksandrovo carstvo na vrhuncu moći

Aleksandar se u Malu Aziju iskrcao na proleće 334. godine p. n. e. Prvu pobedu ostvario je na reci Graniku proterujući Persijance sa obala Egejskog mora. Potom je nastavio sa osvajanjem Male Azije. Car Darije III čekao ga je sa velikom vojskom na reci Isu. Aleksandar mu ponovo nanosi poraz i primorava na bekstvo. Potom je nastavio sa čišćenjem obala Levanta od persijskih garnizona Izvesne teškoće predstavljalo je osvajanje Tira. Potom se Aleksandar uputio u Egipat koji ga je dočekao kao oslobodioca i proglasio novim faraonom. Odlučujuću bitku protiv Persijanaca vodio je kod Gaugamele, nedaleko od Vavilona, 331. godine p. n. e. nakon koje osvaja Persepolj. Period od 331. do 327. p. n. e. Aleksandar je proveo ratujući sa Baktrijom i Sogdijanom kojima su upravljali Bes (koji se proglasio graljem Persije) i Spitamen. Do 327. godine p. n. e. Aleksandar stiže do Indije.

Aleksandrov protivnik u Indiji bio je kralj Por, vladar Pendžaba. Pomoć mu je pružao radža Taksile. Odlučujuća bitka vođena je na reci Hidaspu. Por se hrabro borio, ali je na kraju ipak poklekao. Aleksandar mu nije oduzeo teritorije. Čak ih je i uvećao. Por je postao makedonski vazal. Najistočnija tačka do koje je Aleksandar proširio svoje carstvo jeste reka Hifasis. Vojnici su odbili da nastave ratovanje na istoku. Aleksandar je bio primoran da se vrati. Bio je to njegov prvi i jedini poraz.

Galerija uredi

Bista Filipa Makedonskog
Plan bitke kod Heroneje
Simbol sunca pronađen na Aleksandrovom grobu
Ekspanzija Makedonije
Bitka na Graniku
Bitka kod Isa
Bitka kod Gaugamele
Bitka na Hidaspu

Vidi još uredi

Literatura uredi

Stara Grčka — V. V. Struv, D. P. Kalistov
Istorija helenizma — Fanula Papazoglu
Iran, razmeđe istoka i zapada — Gerhard Švajcer