Helada (tema)
Helada (grčki: Ελλάς [Ellás] — Elas, Ελλάδα [Elláda] — Elada) je bila vizantijska provincija (tema) koja je obuhvatala prostore današnje centralne Grčke, Tesalije i Peloponeza (do 800. godine). Osnovana je krajem 7. veka, a postojala je do kraja 11/12. veka.
| Tema Helada Θέμα Ἑλλάδος | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 687—695.—12. vek | |||||||||
 Vizantijska Grčka oko 900. godine | |||||||||
| Događaji | |||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | 687—695. | ||||||||
• Ukinuto | 12. vek | ||||||||
| |||||||||
Istorija uredi
Termin „Helada” se u 6. veku upotrebljavao za oblast južne Grčke koja je tokom rimske vlasti bila obuhvaćena provincijom Ahajom[1][2]. Krajem 6. i početkom 7. veka dolazi do velikih slovenskih invazija na Balkansko poluostrvo. Pojedini srednjovekovni hroničari, poput Isidora Seviljskog i Konstantina Porfirogenita, pišu da je Grčka u to vreme bila potpuno preplavljena Slovenima[3]. Peloponez je u naredna dva veka najverovatnije bio izvan kontrole Vizantijskog carstva. Arheološki tragovi svedoče o dva velika talasa Slovena koja su pogodila Balkan. Jedan od njih je vrhunac dostigao 587. godine dok je drugi, još veći, pogodio Peloponez tokom vladavine cara Iraklija (610—641).
Između 687. i 695. godine stvorena je tema Helada. U to vreme je vizantijski car bio Justinijan II koji je 688/9. godine preduzeo veliki pohod protiv Slovena[4]. Stvaranje Helade posledica je uspešne anti-slovenske kampanje. Prvi strateg Helade pominje se 695. godine. Bio je to Leontije koji je ranije vršio funkciju stratega Anatolike. Nakon bitke kod Sevastopolisa pao je u nemilost vizantijskog cara[5]. Kasnije se pobunio protiv Justinijana i zbacio ga sa vlasti. Iako savremeni hroničari ne upotrebljavaju termin „Helada” za prostore Grčke, pominjanje stratega Helade pouzdan je pokazatelj da je u to vreme postojala tema[6]. Helada je obuhvatala istočne delove Centralne Grčke sa Eubejom i delom Tesalije, istočnim Peloponezom i nekim ostrvima u Egejskom moru. Ne zna se da li je prestonica bila u Atini ili u Tebi. Najverovatnije da je do početka 10. veka Teba bila prestonica Helade, a da je ona potom prebačena u Larisu[7].
Tema Helada je prvobitno bila orijentisana uglavnom prema moru i sastojala se od priobalnih gradova pod kontrolom Vizantijskog carstva[4]. Car Lav III Isavrijanac (717—741) prvi je preduzimao vojne operacije sa ciljem osvajanja kopnenih delova Grčke[8]. Do 9. veka carska vlast je ponovo uspostavljena u unutrašnjosti. Grčka flota igrala je značajnu ulogu tokom pobune protiv ikonoklasta 726/7. godine[9]. Tokom 8. veka uticaj vizantijskog cara širi se ka jugu. Slovenska plemena su pokrštavana i podvrgavana vizantijskoj vlasti. Oko 800. godine od teme Helade izdvojio se Peloponez kao posebna tema[10].
Tokom 9. i 10. veka Grčka trpi napade Saracena. Oni 820-tih godina osvajaju Krit i uspostavljaju Kritski emirat. Bugarski car Simeon je u svojim pohodima dopirao do samog Peloponeza[11]. Moguće da je razorio prestonicu Tebu. Saracenska pretnja otklonjena je u 10. veku. Rezultat vizantijsko-arapskih ratova jeste ponovno osvajanje Krita 961. godine[12]. Bugarska pretnja obnovljena je tokom vladavine cara Samuila koji je 986. godine napao Tesaliju. Do poraza na Sprehiju 997. godine Samuilo je preduzimao nekoliko pohoda na Heladu[13].
Tokom 10. i 11. veka Heladom i Peloponezom često upravlja jedan strateg. Tesalija je početkom 11. veka odvojena od Helade i priključena temi Solun. Jedanaesti vek je period mira za Grčku. On je prekinut samo ustankom Petra Deljana (1040—1041) i normanskim napadima na Tesaliju 1082. i 1083[11]. godine. Italijanske pomorske republike, pre svega Mletačka, počeli su da stvaraju svoje ispostave u Grčkoj. Aleksije Komnin je, u ratu sa Normanima, sklopio trgovački sporazum sa Mlečanima dodelivši im značajne povlastice. Aleksijevi naslednici su pokušali da ukinu ove privilegije sa promenljivim uspehom. Mlečani su 1171. godine isterani iz Euriposa. Međutim, Aleksije III Anđeo (1195-1203) je primoran da im prizna čak i šira prava od onih koja su predviđena ugovorom njegovog prehodnika[14]. Koristeći se zauzetošću Vizantije u Drugom krstaškom ratu, Ruđer II Sicilijanski je 1148. godine opljačkao Tebu i preselio vizantijske svilare u Palermo.
Vizantijska vlast nad Grčkom okončana je padom Carigrada 1204. godine tokom Četvrtog krstaškog rata. Bonifacije Monferatski je, po zauzeću Soluna, organizovao napad na srednju i južnu Grčku. Na teritoriji Helade formirano je više krstaških država: Vojvodstvo Atina, Markizat Bodonica, Gospodstvo Salona i Triarhija Negropont[15].
Reference uredi
- ^ Kazhdan 1991, str. 911.
- ^ Koder & Hild 1976, str. 52
- ^ Koder & Hild 1976, str. 54–55
- ^ a b Koder & Hild 1976, str. 57
- ^ Pertusi 1952, str. 170.
- ^ Nesbitt & Oikonomides 1994, str. 22
- ^ Pertusi 1952, str. 172.
- ^ Koder & Hild 1976, str. 57, 59–60
- ^ Treadgold 1995, str. 26, 66–69, 72
- ^ Koder & Hild 1976, str. 59
- ^ a b Koder & Hild 1976, str. 63
- ^ Koder & Hild 1976, str. 62
- ^ Koder & Hild 1976, str. 60
- ^ Koder & Hild 1976, str. 64
- ^ Koder & Hild 1976, str. 69
Izvori uredi
- Živković, Tibor (2000). „Sloveni Peloponeza u Žitiju Nikona Metanoita”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 61-62: 9—26.
- Kazhdan, Alexander Petrovich, ur. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. New York, New York and Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6.
- Koder, Johannes; Hild, Friedrich (1976). Tabula Imperii Byzantini, Band 1: Hellas und Thessalia (na jeziku: German). Vienna, Austria: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ISBN 978-3-7001-0182-6.[mrtva veza]
- Komatina, Predrag (2009). „Osnivanje Patraske i Atinske mitropolije i Sloveni na Peloponezu”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 46: 27—52.
- Magdalino, Paul (2002). The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-52653-1.
- Nesbitt, John W.; Oikonomides, Nicolas, ur. (1994). Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art, Volume 2: South of the Balkans, the Islands, South of Asia Minor. Washington, District of Columbia: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. ISBN 978-0-88402-226-8.
- Ostrogorski, Georgije (1952). „Postanak tema Helada i Peloponez”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 1: 64—77.
- Pertusi, A. (1952). Constantino Porfirogenito: De Thematibus (na jeziku: Italian). Rome, Italy: Biblioteca Apostolica Vaticana.
- Treadgold, Warren T. (1995). Byzantium and Its Army, 284–1081. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3163-8.
- Ferluga, Jadran (1964). „O nekim aspektima izgradnje tematskog uređenja na Balkanskom poluostrvu”. Zbornik Filozofskog fakulteta. Beograd. 8: 131—143.