Hram Srednji Zelenčuk
Hram Srednji Zelenčuk jedna je od tri pravoslavna crkva, koja se nalazi u naselju Ardžiz u Karačajevsko-Čerkeskoj Republici, i jedna od najstarija crkva pronađenih u ovom naselju, građena u dve etape. Gradnja crkve započela je s početka 10. veka, a završena 932. godine, kada su hrišćani proterani iz carstva. Druga etapa se završila između 950. i 960. godine kada se Alanija vratila hrišćanstvu, uz samo manje promene u odnosu na prvobitni arhitektonski plan.[1]
| Hram Srednji Zelenčuk | |
|---|---|
| Sredniй Zelenčukskiй hram | |
 | |
| Osnovne informacije | |
| Religija | pravoslavlje |
| Jurisdikcija | Ruska pravoslavna crkva |
| Grad | Donji Arkhiz |
| Država |  Rusija |
| Arhitektonski opis | |
| Tip arhitekture | crkva |
| Osnivanje | 10. vek |
Položaj uredi
Hram Srednji Zelenčuk se nalazi u klisuri reke Boljšoj Zelenčuk na teritoriji verovatno grada Masa, glavnog grad drevne Kraljevine Alanije (država Alan) - sada u naselju Nižnji Arhiz u Karačaj - Čerkeziji[2] okruženi ostacima njegovih nekadašnjih stambenih četvrti.[3]
Na samo dva kilometra od Bukova nalazi se arheološki muzej-rezervat. Ovo drevno naselje je ruševina grada Magasa. Naučnici sugerišu da se upravo ovde nalazio glavni grad i centar patrijaršije drevne Alanije.[4]
Naselje se prostire na četiri i po kilometra, jasno se izdvajaju tri ulice, veći broj saobraćajnica, ostaci kamenih zidova, ruševine hramova, stambenih zgrada, gospodarskih zgrada, groblja, pa čak i prehrišćanskih svetilišta. U centru naselja pronađena je zgrada sa pet soba. Prvi od njih je bio kovačnica. Unutra je bila kovačnica, ovo je prvi takav nalaz poznat na teritoriji srednjovekovne Alanije. Iz ptičje perspektive u Nižnjem Arhizu otvara se idealan krug, njegov unutrašnji prečnik je 88 m, širina zidova je do 2 metra. Od obrađenog kamenja krug je presavijen u pravilan oktaedar. Studije su dovele do zaključka da je cela ova struktura astronomski objekat, solarni kalendar, neka vrsta opservatorije iz perioda od 11. do 12 veka.[4]
Na teritoriji antičkog naselja sačuvane su tri srednjovekovne hrišćanske crkve: severna, srednja i južna.
Lokacija hram Srednji Zelenčuk je oko 800 metara južno od severne periferiji naselja Nižnje-Arhiz, što odgovara monaškom karakteru: uklonjen je iz centra grada i nalazio se na periferiji, kao da je izolovan od spoljašnjeg sveta. Oko hrama je bila velika nekropola.
Istorija uredi
Upoređujući arhitektonske karakteristike hrama Severni Zelenčuk i hrama Srednji Zelenčuk, V. A. Kuznjecov dolazi do zaključka da su one podignute gotovo istovremeno, u prvoj polovini 10. veka, ali je teško reći koja je od njih prva podignuta. Izvesnu poteškoću za njega je izazvalo pitanje uloge hrama Srednji Zelenčuk u verskom životu grada. Prema njegovoj glavnoj verziji, potvrđenoj prisustvom takvih detalja kao što su sintron, krstionica , horovi, to je mogla bi mogla biti crkva koja je služila hrišćanskom stanovništvu grada. S druge strane, prema legendama koje su zabeležili Nariškini, nekada se na ovom mestu nalazio drevni manastir. Ovu pretpostavku potvrđuje i činjenica da su pored hrama sačuvani temelji dve potkovičaste zgrade, podeljene u jednake prostorije, nalik ćelijama.[5]
Na osnovu istraživanja azimuta glavne ose crkve i njenog vezivanja za datume po julijanskom kalendaru može se zaključiti da je crkva osnovana na praznik Preobraženja Gospodnjeg .
Kada su monasi manastira Zelenčuk, obnovili crkvu krajem 19. veka, oni su je osveštali u čast Svete i Životvorne Trojice, i u njoj službu služi drugog dana ovog praznika – na dan Duha Svetoga.[6]
Za razliku od severnog dela, koji su delimično je obnovili krajem 19. i spočetka 20. veka monasi manastira Zelenčuk, kako bi je prilagodili za velike usluge, o čemu svedoči kamena ploča sa natpisom, prvobitno ugrađena u zapadni zid hrama, koju je pronašao V. A. Kuznjecov 1970-ih. Monasi su podigli bočne dogradnje, ponovo postavili krov zgrade od tankih kamenih ploča, uradili limenu oblogu kupole i uredili drvene pevnice u zapadnom krilu hrama (koje sada ne postoje) i ponovo malterisali unutrašnji volumen hrama, sakrivši ili izobličivši mnoge arhitektonske detalje i freske.[6]
Arhitektura uredi
Hram Srednji Zelenčuk je bezstubna , krstokupolna, troapsidna građevina sazidana od pritesanih blokova lokalnog peščara uz pomoć krečnog maltera. Kupolasta arhitektura došla je u Alaniju preko krstolikih crkava. Pre toga, bazilike su dominirale alanskom arhitekturom. Crkva je podrazumevala neobično planiranje – u vidu poluslobodnog latinskog krsta, dok je prvobitni projekat iz 920-ih bio više sličan slobodnom latinskom krstu.[7]
Ulogu istočnih stubova imaju oltarski zidovi apsida, a sami zidovi građevine služe kao zapadni oslonci, dok se noseći lukovi oslanjaju na njih.. Zapadni krak krsta je snažno izdužen zbog uvećane priprate i jedinog predvorja hrama.
Apsidalni deo je sličan hramu Severni Zelenčug: čine ga tri polukružne apside, od kojih je središnja šira od bočnih i primetno viri ka
istoku.
Konfiguracija i način polaganja kupole odgovaraju onima u hramu Severni Zelenčug.
Dimenzije hrama su 21,5 h 13,25 metara, visina od poda do vrha kupole je 15 metara, što skoro odgovara veličini hramu Severni Zelenčug bez priprate.
Studije K. N. Afanasjeva otkrile su strogu proporcionalnost hrama: visina do vrha kupole jednaka je dužini hrama bez apsida, visina kupole jednaka je dužini dijagonale polovine kvadrata, sa stranicom koja je jednaka njegovom prečniku, visina prozora bubnja jednaka je poluprečniku kupole, osnova bubnja počiva na visini koja je jednaka dužini hrama bez apside i „oltarskog broda“ , pete obodnih lukova su na visini jednakoj rastojanju od centra hrama do njegove istočne strane.
U gornjem delu severnog zida, na visini od 4,5 metara, nalazi se otvor čija je veličina veća od veličine prozora i odgovara veličini ulaznih otvora hrama. V. A. Kuznjecov je sugerisao da bi to mogao biti ulaz u neočuvane drvene pevnice hrama, čije se drveno stepenište nalazilo sa spoljne strane zgrade, ali mu je bilo teško utvrditi da li je drevno ili su ga napravili monasi na kraju 1820-ih godina.
Zidanje zidova od kamenih blokova, „bocka i kašika“ , veoma je karakteristično i odgovara srednjovekovnim vizantijskim standardima. Opeka je korišćena samo za izradu obodnih lukova, lukova konha i, delimično, lučnih završetaka prozorskih i vratnih otvora. Lunete iznad ulaza su od tesanog kamena. Neki elementi arhitekture hrama naveli su V. A. Kuznjecova da sugeriše da je prvobitno zamišljen kao bez apside, u obliku „čistog“ krsta, ali je već u procesu izgradnje prvobitni plan promenjen, a hram je sagrađen sa tri apside.
Pod je napravljen od mešavine keramičke mrvice u kreču, sa karakterističnom ružičastom bojom. Građevinski šav na spoju severnog dela, severoistočnog odeljka, kao i različita debljina zidova i pilastra, ukazuju na to da je prvobitni projekat menjan u periodu od 950-ih do 960-ih godina.
Karakteristike srednjeg hrama su istočne ugaone pregrade, koje nisu ni potpuno otvorene ni potpuno izolovane, jer su od istočnog rukava odvojene zidovima sa usečenim prolazima. Pilastri su prisutni u unutrašnjosti hrama samo na severnom i južnom zidu zapadnog i istočnog rukava. Cilindrični bubanj kupole crkve je najveći među crkvama u Alaniji. U bubnju je osam uskih lučnih prozora. Kupola hrama počiva na uglovima građevine.[8]
Freskodekoracija uredi
Većina fresaka nije sačuvana. Na severnom i južnom zidu bočnih krakova krsta sačuvani su ostaci druge etape slikarstva (prva dekoracija je verovatno bila nedovršena i nalazila se uglavnom u apsidama). Na severnom zidu je iznad ulaza između prozora lik dva Sveta mučenika. U centralnom delu južnog zida, između vrata i prozora, vidljiva je ogromna (oko 3 m) slika svetih Konstantina i Jelene koji drže veliki krst. Desno od njih ispod prozora nalazi se mali fragment slike ratnika. Na zidovima zapadnog rukava bili su prikazani sveti ratnici-konjanici. Na jednom od svodova ispod kupole u 19. veku bio je lik proroka Danila.[9]
Na južnom zidu su bili prikazani likovi dvojice mladih ratnika obučeni u bogato ukrašenu odeću i sa, ponovo ornamentisanim, štitovima u rukama. U severnom delu srednje apside nalazila se slika žene sa oreolom , poistovećena sa Svetom Varvarom, a u severnom delu iste apside nalazi se muški lik u tamnoj mantiji i monaški klobuk bez oreola.[9]
Neki podaci o izgubljenim freskama hrama mogu se dobiti iz materijala D. M. Strukova , kao i iz male brošure koju su objavili monasi manastira Zelenčuk 1897. godine. Prema podacima monaha, na severnom i južnom zidu nalazile su se slike dva konja u galopu u crvenim sedlama , od figura konjanika, identifikovanih sa Georgijem Pobedonoscem i Dmitrijem Solunskim , sačuvane su samo noge.
U Strukovovoj zbirci skica nalazi se još nekoliko svetaca prikazanih na zidovima crkve sa oreolima i rukama podignutim za blagoslov.
- Freske crkve na akvarelima D. M. Strukova 1888.
-
-
-
-
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Beletsky, D.V.; Vinogradov, A.YU. (2011). Nižniй Arhыz i Sentы — drevneйšie hramы Rossii. Problemы hristianskogo iskusstva Alanii i Severo-Zapadnogo Kavkaza (Nizhny Arkhyz y Senti, los templos más antiguos de Rusia. Problemas del arte cristiano en Alania y el noroeste del Cáucaso). Moscú: Indrik. p. 178.
- ^ „Arhыzskoe gorodiщe — Bolьšaя sovetskaя эnciklopediя”. Gufo.me (na jeziku: ruski). Pristupljeno 2022-04-16.
- ^ Čhaidze, V.N.; Vinogradov, A.Ю.; Beleckiй, D.V.; Družinina, I.A. (2020-12-27). „Issledovaniя Sentinskogo i Srednego Zelenčukskogo hramov v Karačaevo-Čerkesii”. Arheologičeskie otkrыtiя 2018 god. Crossref. doi:10.25681/iaras.2020.978-5-94375-326-8.323-324.
- ^ a b „Nižne-Arhыzskiй istoriko-arhitekturnый i arheologičeskiй kompleks // Dombaй info”. www.dombayinfo.ru. Arhivirano iz originala 14. 06. 2012. g. Pristupljeno 2022-04-16.
- ^ Beleckiй D. V., Vinogradov A. Ю. Nižniй Arhыz i Sentы — drevneйšie hramы Rossii. Problemы hristianskogo iskusstva Alanii i Severo-Zapadnogo Kavkaza. M.: Indrik, 2011. S. 178.
- ^ a b Kuznecov V.A. Zodčestvo feodalьnoй Alanii. Ordžonikidze, 1977. S. 48.
- ^ D.V. Beleckiй, A.Ю. Vinogradov. Nižniй Arhыz i Sentы — drevneйšie hramы Rossii... S. 84.
- ^ Perfilьeva. L.A. Aleksandro-Afonskiй Zelenčukskiй mužskoй monastыrь // PЭ. M., 2000. T. I. S. 605—606.
- ^ a b D.V. Beleckiй, A.Ю. Vinogradov. Nižniй Arhыz i Sentы — drevneйšie hramы Rossii... S. 151-172.
Spoljašnje veze uredi
- Nižne-Arhыzskoe gorodiщe: Zelenčukskie hramы Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jun 2012) (jezik: ruski)
- Sredniй Zelenčukskiй hram(jezik: ruski)
- Юžnый Zelenčukskiй hram (jezik: ruski)
- Srednevekovыe hristianskie hramы Alanii Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. april 2022) (jezik: ruski)
- mitropolit Gedeon Dokukin «Drevnehristianskie arheologičeskie pamяtniki Severnogo Kavkaza» (jezik: ruski)
- Karačaevo-Čerkesskiй istoriko-kulьturnый i prirodnый muzeй-zapovednik, [1] (jezik: ruski)
- Fotografii i brošюrы «Alanskiй mir 1 i 2» Karačaevo-Čerkesskogo istoriko-kulьturnogo i prirodnogo muzeя zapovednika (jezik: ruski)
- Statья Madinы Tezievoй ot 24.07 2007 «Viktoriя Piщulina issledovala alanskoe hramovoe zodčestvo perioda srednevekovья» (jezik: ruski)
- Hristianskie hramы Arhыza, fotoalьbom (jezik: ruski)
