Humka Tomaš
Na starim mapama[1] nedaleko banatskog naselja Novo Miloševo (opština Novi Bečej) na koti obeleženoj sa 91 m naznačena je humka sa nazivom "Tamaš". Na raznim topografskim kartama na istoj lokaciji (obeleženo sa različitom nadmosrkom visinom, recimo 90,3 m ili 89,3 m) humka je označena i drugim imenima, na primer "Gladilova", to jest Gladova. Ovo ime nedvosmisleno ukazuje na vezu sa Galad gradom, zemljanim utvrđenjem Glad-a iz 9. veka, čiji ostaci se nalaze u blizini.
 Humka "Tomaš"
|
|
_on_old_map.png) | |
  |
|
| Naziv humke ili grupe: | Humka Tamaš ili Tomaš |
|---|---|
| Kodni naziv: | BAN208 |
| Tip: | Humka (deo palisada?) |
| Lokacija (opština): | |
| Tradicionalni naziv: | Humka Tamaš, Tamásfal (Tomine zidine) |
| Poreklo naziva: | Prema nazivu lokacije |
| Istorijski period: | IX.vek? |
| Epoha: | Rani srednji vek? |
| Poreklo (kultura): | Nepoznato (Galad?) |
| Dimenzije (približno): | Nisu poznate |
| Visina (približno): | Nije poznata |
| Materijal: | Zemlja |
| Stanje: | Uništena |
| Arheološki istraženo: | Ne |
Humka više ne postoji, njena tačna lokacija (sa potencijalnim ostacima) se verovatno ne može odrediti. Uništena je tokom izgradnje puta Miloševo-Bašaid.[2]
Opis uredi
Pošto druge osim kartografske informacije nemamo (humka je na svim mapama jasno naznačena) možemo se samo pozabaviti poreklom imena. Ko je mogao biti "Tamaš" po kome je humka nazvana? Da li odgovor na poreklo humke leži u značenju ovog imena?
Poreklo na osnovu imena uredi
Tamaš je mađarska varijanta internacionalnog imena Toma. Aramejskog je porekla – izvedena iz reči Teomo – i znači "blizanac". Grci su ime kasnije preuzeli u formi Tomas, što u grčkom znači "predivan". Prema teoriji koja bi pretpostavila poreklo na osnovu značenja imena, humka bi mogla dobiti naziv u kasnijoj epohi po svojoj veličini ili "sjaju" ili je humka bila dvojna (što nije retko a takve humke se tradicionalno zovu "blizanice"). Takođe je opšte poznato da je najpoznatiji nosilac imena biblijska ličnost Toma, koga tradicija naziva "neverni" jer kao apostol nije poverovao u vaskrsnuće Isusa Hrista. Sasvim je prihvatljiva analogija između Gladove ličnosti i ove biblijske, pošto su ga nadirući mađari kojima se žestoko suprotstavio mogli povezati sa paganim "nevernim", ili svakako sa nekim negativne naravi. Ne smemo zaboraviti, da sam naziv "galad" u današnjem, modernom mađarskom jeziku nosi pogrdno značenje, pošto se koristi za grubu i nezgodnu osobu (za podmuklog neprijatelja se ranije govorilo "galad narod" ili postoji izreka "nemoj biti galad").
Gledajući toponime, postoji izvesna sličnost i sa nazivom banatske reke Tamiš. Tamašfal ili "zidine" Tamiša iako zvuči logično ipak ne izgleda kao adekvatno povezana analogija, jer je Tamiš dosta daleko od lokacije (najbliže dve reke su Zlatica i Stari Begej).
Druge mogućnosti porekla uredi
Pošto je humka bila situirana u širem rejonu kompleksa Galad grada, nedvosmislena je veza između ta dva objekta. Jedan od naziva humke "Tomine zidine" (mađ. Tamásfal) ukazuje na to da humka nije bila kružni objekat, nego radije deo šanca. Na nekoliko mapa, starih i novih prikazana je palisadna tvorevina, pa je ova teza u skladu sa činjenicama.
_on_old_map.png)
Osim mapa, ne postoje drugi tragovi u literaturi o ovoj humki, pa tako ni o potencijalnoj epohi ili narodu koji ju je podigao. Postoji mogućnost da je, kao i još neke humke u Banatu, i ova bila podignuta od kumana, koji su u ove krajeve stizali u 13. veku bežeći od Tatara.[3] Oni su bili zadnja poznata kultura i narod koji su sahranjivali u kurgane. Dokaze za ovu tvrdnju iznela bi na svetlost dana samo arheološka istraživanja, kojih je sporadično bilo na ovom lokalitetu, ali zbog nedostatka sredstava nisu nastavljeni (iskopavanja su zadnji put vršena 1994. godine).[4]
Područje gde se nalazila humka je intenzivno kultivisano, izloženo dugotrajnom erodiranju, tako da je sam položaj danas nemoguće odrediti. Tipično je za našu civilizaciju da humke koje su preživele i po nekoliko vekova i koje su bile poštovane od svih ranijih generacija (na šta ukazuju sačuvani tradicionalni nazivi) nestale su u zadnje dve-tri decenije, uništene od ove generacije.
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ npr. Mape vojnih premera Austrijskog carstva Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. decembar 2015), 1763-1887 (Military Mapping Survey of Austria-Hungary) - Pristupljeno [10. 6. 2016]
- ^ Opis istorijata na zvaničnoij stranici opštine Novi Bečej Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. avgust 2016) Pristupljeno 6. 08. 2016.
- ^ Filip Krčmar (2011): Banat kroz vekove, u knjizi: Banat je kao priča (Zoran Slavić, ured.), Istorijski arhiv Zrenjanin - NIP Zrenjanin, Zrenjanin
- ^ Arheologija - Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin Arheološka nalazišta u opštinama Novi Bečej, Žitište, Nova Crnja, Sečanj i Zrenjanin
Literatura uredi
- Bogdan Brukner, Borislav Jovanović, Nikola Tasić (1974): Praistorija Vojvodine – Monumenta archaeologica Vol. I (knjiga 3 Monografije Instituta); Institut za izučavanje istorije Vojvodine - Savez Arheoloških Društava Jugoslavije. Novi Sad (English summary/text at pages 425-484)
