Crkva Pokrova Presvete Bogorodice na Nerlju
Crkva Pokrova Presvete Bogorodice na Nerlju (rus. Храм Покрова Пресвятой Богородицы на Нерли) je hram Ruske pravoslavne crkve u blizini sela Bogoljubovo u Vladimirskoj oblasti. Hram je sagrađen od belog kamena na obali reke Nerlj[a] je prozračna i lagana sakralna građevina. Ova crkva, koja je od 1992. godine uvrštena na Uneskovu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa sveta, neprestano privlači putnike iz cele Rusije.
| Crkva Pokrova Presvete Bogorodice | |
|---|---|
.jpg) | |
| Osnovni podaci | |
| Osnivanje | 1165. (1166.) |
| Mesto | Bogoljubovo, Vladimirska oblast, Rusija |
Položaj uredi
Crkva Pokrova Presvete Bogorodice se nalazi 1,5 km od sela Bogoljubovo, na Bogoljubovskoj livadi, posebno zaštićenom prirodnom području i istorijskom i pejzažnom kompleksu od regionalnog značaja, u blizini nekadašnje rezidencije kneza Andreja Bogoljubskog, usred plavne ravnice, na ušću Nerlja u Kljazmu, u slivu Volge.
Istorija uredi
Iako je zvanično navedeno da je ova crkva podignuta najverovatnije 1165. ili 1166[[.]] godine pored glavne rezidencije kneza Andreja Bogoljubskog, postoje i podaci da je hram podignut već 1158. godine.[1]
Crkva je osvećena u čast praznika Pokrova Presvete Bogorodice, u znak očuvanja i obeležavanja uspomene na spas Carigrada u 10. veku. Prema predanju, u gradskom hramu koji su opsedali Saraceni, sveti Andrej i njegov učenik blaženi Epifanije videli su među narodom i samu Bogorodicu, koja je spasla Carigrad od neprijatelja.[2] U čast ovog čudesnog spasenja, Andrej Bogoljubski je osveštao ovu crkvu od belog kamena. Iako se uvrežilo mišljenje da je crkva osvećena u čast praznika Pokrova Presvete Bogorodice, nema pouzdanih izvora koji govore o uspostavljanju ovog praznika u Rusiji sredinom 12. veka. Kako se u predmongolskim hronikama navodi da je crkva bila posvećena, bez naznake kome ili čemu, i da se prvi pomen o prazniku Pokrova Presvete Bogorodice datira iz 13. veka, posvećenje crkve ovom prazniku moglo bi biti ustanovljeno i kasnije.[3] a u ovom slučaju crkva je prvobitno mogla imati neku drugu posvetu.
Mesto za izgradnju crkve izabrao je lično knez Andreja Bogoljubski na mestu gde se reka Nerlj spaja sa Kljazmom, na plavnoj livadi, na raskrsnici vodenih trgovačkih puteva. Kako je mesto plavno, zanatlije su morale da ulože značajan napor i podignu malo brdo kako bi se crkva spasla od prolećnih poplava. Visina nasutog brda dostiže 3 m od nivoa okolnog zemljišta, a površina oko 23 ha. U periodu kada se reka izliva iz korita, može se posmatrati kako se belokameni hram uzdiže na malom ostrvu i ogleda se u mirnoj površini vode. Jedini način da se dođe do crkve u ovom trenutku je čamcem.
Prema legendi sadržanoj u Žitiju Andreja Bogoljubskog, beli kamen za izgradnju crkve donet je iz bugarskog kraljevstva koje je osvojio knez. Međutim, ovu legendu pobijaju kako istorijske činjenice, tako i rezultati petrografskih analiza belog kamena korišćenog za izgradnju crkve.[4]
U početku, Pokrovska crkva je bila saborni hram malog manastira, koji je imao zidine od belog kamena. Krajem 16. veka ovaj manastir se pominje među patrijaršijskim kućnim manastirima, u drugoj polovini 17. veka za kratko vreme doživljava procvat, da bi 1764. godine bio ukinut. Godine 1784, zbog male rentabilnosti Pokrovske crkve, iguman manastira Bogoljubov, kome je crkva bila dodeljena, dobio je dozvolu da demontira hram i građevinski materijal iskoristi za izgradnju manastirskog zvonika. Međutim, nedostatak sredstava je odložio početak radova. Na staroj kamenoj kupoli je 1803. godine podignuta lučna kupola sa gvozdenim premazom, što je većinom i izgled crkve danas.
Prvobitni izgled crkve uredi
Nema pouzdanih informacija kakav je bio prvobitni izgled crkve. U proteklim vekovima, na ovim prostorima su više puta vršena arheološka istraživanja, gde je istoričar arhitekture Nikolaj Artleben izvršio inspekciju hrama i obližnjog zemljišta. Na 2,5 m od zidova crkve, u zemlji su tada pronađeni ostaci konstrukcije od belog kamena, što je navelo Artlebena da zaključi da bi to mogli biti fragmenti hrama.
Istraživanja je sproveo i Nikolaj Voronjin u 20. veku, koji je u okviru velikih iskopavanja takođe otkrio ostatke hrama od belog kamena.
Uprkos raznim opcijama rekonstrukcije i obilju mišljenja i sporova oko prvobitnog izgleda, sadašnji izgled hrama sa svojim arhitektonskim karakteristikama privlači ne samo putnike iz Rusije, već i iz celog sveta.
Arhitektura uredi
Arhitekte su se prilikom gradnje crkve suočile sa teškim zadatkom: gradilište se nalazilo u poplavnoj ravnici, pa je bilo neophodno zaštititi hram od vode. Zato su podignuti temeljni zidovi visoki četiri metra prekriveni zemljom. Formirano je i veštačko brdo, obloženo kamenim pločama, na kome je crkva stajala kao na nekom postolju .
Kamen za izgradnju, po svemu sudeći, iskopan je u okolini Moskve u podzemnim naslagama krečnjaka koje se delimično izdižu na površinu, poput neke vene, koja se proteže od pritoke Kljazme kod Moskve do srednjeg toka Oke.
Proces izgradnje je počeo nabavkom građevinskog materijala, zatim su majstori na licu mesta iskopali temeljne jarke po obodu i osovinama stubova, do dubine kopnenog tla. Veruje se da su belokamene građevine imale trakasti temelj, položen ne u jamu, već u jarcima, koji su bili ispunjeni blokovima gromada, kaldrme, fragmentima krečnjaka i tufa i ispunjeni malterom. Zidovi i svodovi građeni su prvo od koze, a sa povećanjem visine od drvenih skela. Za krovove su koristili tes, ali možda i olovne daske. Kupole u obliku šlema bile su prekrivene crvenim arapskim bakrom sa pozlatom. Nije poznato kakav je bio poklopac glave Pokrovske crkve u antičko doba, ali je njen oblik, kako sugerišu istraživači, bio blizak šlemastom. U prozore crkava od belog kamena umetnuti su drveni prozori.
Hram je građevina krstokupolnog tipa i jasan je primer otelotvorenja lepote kroz jednostavnost: uzdržanost linija, harmoniju i otmenost. Hram je ukrašen jednom kupolom, sa lučno-stubnim pojasevima i perspektivnim portalima. Ako se dobro pogleda na fasadi crkve mogu se videti rezbareni portali i zanimljive skulpture - karakteristični elementi za Vladimirsko-Suzdaljsku školu, o čemu govori i ovaj citat...„A onda je Andrej Bogoljubski rekao zanatlijama, da na zidovima budu neke životinje, i naše bilje, i slatka i lepa lica. A majstori su pravili prekomorske nasmejane lavove, smešne majmune, domaće vijuge i lica njihovih žena i nevesta sa pletenicama. A „noge“ Pokrova neka budu ptičje, sa četiri eksera, kao da je ova kupola sišla sa samog neba.
Zidovi crkve su strogo vertikalni, ali zahvaljujući izuzetno dobro utvrđenim proporcijama, izgledaju nagnuti prema unutra, čime se postiže iluzija veće visine građevine. U unutrašnjosti se preponski stubovi sužavaju nagore, što, uprkos maloj veličini slepoočnice, stvara dodatni osećaj „visine” unutrašnjosti.
Podele severnog i južnog zida hrama su asimetrične, istočne zavese su veoma uske. Međutim, zbir izbočina bočnih apsida i širine istočnih delova zidova gotovo je jednak širini srednjih delova zidova, zahvaljujući čemu kompozicija hrama izgleda uravnoteženo kada se posmatra sa bilo koje strane. Unutrašnjim lopaticama odgovaraju višestruki pilastri sa polustubovima na spoljnoj strani zidova crkve Pokrova na Nerlu . Njihova ukupna debljina je oko jedan i po puta šira od zidova, što stvara vrlo jasan konstruktivni „crtež” hrama.
Originalni unutrašnji murali hrama su potpuno izgubljeni (srušeni tokom obnove 1877. godine). Zidovi crkve ukrašeni su rezbarenim reljefima. Centralna figura u kompoziciji tri fasade hrama je car David Psalmopojac , koji sedi na prestolu, drži psaltir u levoj ruci, desnom blagosilja sa dva prsta.
Prefinjenost proporcija i ukupnu harmoniju hrama primećuju mnogi istraživači; često se Pokrovska crkva naziva najlepšim ruskim hramom . Na primer, Igor Grabar ga je smatrao ne samo „najsavršenijim hramom stvorenim u Rusiji, već i jednim od najvećih spomenika svetske umetnosti“.
Status uredi
Crkva Pokrova Presvete Bogorodice na reci Nerl koja je trenutno Pokrovska crkva podvorje Bogorodičinog manastira Vladimirske mitropolije Moskovske patrijaršije, upisana je od 1992. godine na Uneskovu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa pod nazivom „Belokameni spomenici Vladimira i Suzdalja“... jer na pravi način kruniše kratak, ali izuzetno plodan urbanistički period Andreja Bogoljubskog...i svojom... savršenom lepota, tajanstvenom dubinom reljefa, spomenom i crkveno-istorijskim značenjem - toliko toga spaja u ovom malom, usamljenom hramu više od osam vekova.[5]
Bogoljubovska livada, na kojoj se nalazi crkva, danas je posebno zaštićeno prirodno područje i istorijski i pejzažni kompleks od regionalnog značaja.
Crkvom zajednički upravljaju Ruska pravoslavna crkva i Vladimir-Suzdaljski muzej-rezervat. Hram je podvorje Bogorodičinog-Roždestvenog manastira Vladimirske mitropolije.[5]
Napomene uredi
- ^ Ponekad nazivana Mali Nerlj ili Kljazmenski Nerlj, da bi se razlikovala od istimene reke koja se uliva u Volgu, ponekad zvane Veliki Nerlj
Izvori uredi
- ^ Timofeeva T. P. Arhitektura vremeni Andreя Bogolюbskogo // Pamяti Andreя Bogolюbskogo. Sb. st. — M. — Vladimir, 2009. — S. 56—58.
- ^ Novgorodskaя pervaя letopisь staršego i mladšego izvodov. — Rяzanь, 2001. — S. 467.
- ^ Timofeeva T. P., Novakovskaя-Buhman S. M. Cerkovь Pokrova na Nerli. — M.: Sev. palomnik, 2003.
- ^ Florenskiй P.V., Solovьeva M.N. Belый kamenь belokamennыh soborov. V žurn.: «Priroda», № 9, 1972. S. 48-55.
- ^ a b „Vladimiro-Suzdalьskiй muzeй-zapovednik”. web.archive.org. 2017-03-22. Arhivirano iz originala 22. 03. 2017. g. Pristupljeno 2022-07-28.
Literatura uredi
- Afanasьev K. N. Bыli galerei ili net? O prošlom hrama Pokrova na Nerli / K. N. Afanasьev // Arhitektura SSSR. — 1983. — № 6. — S. 51—53.
- Voronin N. N. Zodčestvo Severo-Vostočnoй Rusi XII—XV vekov: v 2 t. — T. 1.. — M.: Izd-vo AN SSSR, 1961. — 558 s.
- Zagraevskiй S. V. K voprosu o rekonstrukcii i datirovke cerkvi Pokrova na Nerli // Novыe issledovaniя pamяtnikov arhitekturы Vladimiro-Suzdalьskogo muzeя-zapovednika. — M. : Alev-V, 2008. — S. 129—146.
- Plugin V. A. Hram Pokrova na Nerli: Arhitektura i skulьptura cerkvi Pokrova Bogomateri XII veka: Alьbom / avt. teksta V. Plugin. — L.: Avrora, 1970. — 40 s. — (Publikaciя odnogo pamяtnika; Vыp. 5).
- Rappoport P. A. Drevnerusskaя arhitektura. — SPb.: Stroйizdat. S.-Peterburgskoe otd-nie, 1993. — 288 s.
- Rappoport P. A. Eщe raz o galereяh cerkvi Pokrova na Nerli // Arhitektura SSSR. — № 1. — 1984. — S. 106.
- Timofeeva T. P. Cerkovь Pokrova na Nerli / T. P. Timofeeva, S. M. Novakovskaя-Buhman. — M.: Sev. palomnik, 2003.
Spoljašnje veze uredi
Mediji vezani za članak Crkva Pokrova Presvete Bogorodice na Nerlju na Vikimedijinoj ostavi