Crnorizac Hrabar
Crnorizac Hrabar (stsl. Чръноризьць Храбръ, bug. Черноризец Храбър)[1], monah i srednjovekovni pisac najstarijeg razdoblja staroslovenske književnosti, čiji identitet do sada nije utvrđen. Postoje mnogi dokazi da je Crnorizac Hrabar bio jedan od učenika Ćirila, Metodija, Klimenta i Nauma koji su po proterivanju iz misije u Velikoj Moravskoj, preselili svoj rad na Balkan, na prelazu iz 9. u 10. vek. Izuzev pomenute rasprave, od ovog monaha nemamo više sačuvanih dela.
Skaznanje o pismenima uredi
Autor je prve filološke rasprave na staroslovenskom jeziku, poznate u oko 60 bugarskih, ruskih i srpskih prepisa, koja u srpskoj redakciji nosi naziv O pismeneh Črnorisca Hrabra. Sa mnogo žara ali naučnim argumentima brani slovensku azbuku od napada Grka. Dobar poznavalac istorije grčkog jezika i pisma, Hrabar mnogim grčkim filolozima, između ostalih, sedamdesetorici prevodilaca Starog zaveta (verzije poznate pod nazivom Septuaginta), suprotstavlja dvojicu slovenskih prosvetitelja, Ćirila i Metodija, ističući njihovu ulogu u kulturnom, duhovnom i istorijskom razvoju Slovena. Značaj rasprave Crnorisca Hrabra je da je to prva slovenska filološka rasprava, koja se obraća i domaćim protivnicima, ubeđujući ih u dovoljnost staroslovenskog jezika i pisma, i njihovu ravnoprvnost sa drugim velikim jezicima i pismima. Najveći broj argumenata iz ovog dela odnosi se na kritiku veličanja velikih ili starih jezika, pokazivanje sličnosti i razlika između slovenskog i grčkog pisma.
Ime uredi
Crnorizac Hrabar nije pravo ime već pseudonim koji je uzeo jedan od monaha, da bi izbegao eventualni progon zbog svog pisanja. Sama reč Crnorizac znači monah odnosno onaj koji je odenut u crnu rizu (monašku odeću), dok pridevom Hrabar označava svoju hrabrost da javno istupi u odbranu slovenskog pisma.
Poreklo uredi
O etničkom poreklu Crnorisca Hrabra postoje suprotstavljena mišljenja. Postoje naučni krugovi koji tvrde da je bio jedan od pisaca Preslavske škole u Istočnoj Bugarskoj, dok drugi pronalaze jednako vredne dokaze da je pripadao Klimentovom krugu Ohridske književne škole. Kontroverza dolazi dotle da se pod imenom Crnorizac Hrabar u nekim naučnim krugovima podrazumeva lično neki od najvažnijih vizantijskih učitelja pismenosti.
Poslednji vekovi balkanskog nacionalizma doveli su do pokušaja da se misterija identiteta ovog monaha i tvorca prve slovenske filološke rasprave iskoristi za veličanje vrednosti pojedinačne nacionalne književnosti, i time, vrednosti pojedinačne balkanske nacije. Međutim, delo Crnorisca Hrabrog ima opšteslovenski karakter, baš kao i misija njegovih učitelja — Ćirila i Metodija.
Reference uredi
- ^ Also transliterated Chernorizetz Hrabar, Chernorizets Hrabr and Crnorizec Hrabar
Prevod na savremeni srpski jezik uredi
- Skazanje o pismenima (preveo Tomislav Jovanović), u „Stara srpska književnost“, Beograd-Kragujevac, Filološki fakultet-Nova svetlost, 2000, 17-20.
Literatura uredi
- Dimitrije Bogdanović: Istorija stare srpske književnosti, Beograd, SKZ, 1980.
- Đorđe Trifunović: Kratak pregled jugoslovenskih književnosti srednjega veka, Beograd, Filološki fakultet Beogradskog univerziteta, 1976.
- Dejan Mihailović: Vizantijski krug (Mali rečnik ranohrišćanske književnosti na grčkom, vizantijske i stare srpske književnosti), Beograd, „Zavod za udžbenike“, 2009, str. 218.