Jalmar Branting
Karl Jalmar Branting (Stokholm, 23. novembar 1860 — Stohkolm, 24. februar 1925) bio je švedski političar. On je bio vođa Švedske socijaldemokratske partije (SAP) od 1907. do svoje smrti 1925. i tri puta premijer Švedske. Kada je Branting došao na vlast 1920. godine, bio je prvi socijaldemokratski premijer Švedske. Kada je preuzeo dužnost za drugi mandat nakon opštih izbora 1921, postao je prvi demokratski socijalistički šef vlade u zapadnoj Evropi izabran na opštim izborima. Kao rani pristalica moderne socijaldemokratije i demokratskog socijalizma, vodio je SAP kroz transformaciju od radikalnog socijalističkog pokreta do dominantne partije u Švedskoj; socijaldemokrate su bile najveća stranka u Švedskoj na svim izborima od 1914. i formirale su vladu 44 uzastopne godine od 1932. do 1976. godine.
Jalmar Branting | |
|---|---|
 Fotografija Brantinga, 1917. | |
| Datum rođenja | 23. novembar 1860. |
| Mesto rođenja | Stokholm, Švedska |
| Datum smrti | 24. februar 1925. (64 god.) |
| Mesto smrti | Stokholm, Švedska |
| Politička karijera | |
| Politička stranka | Švedska socijaldemokratska partija |
Godine 1921. Branting je podelio Nobelovu nagradu za mir sa norveškim generalnim sekretarom Interparlamentarne unije Kristijanom Langeom.
Biografija uredi
Rođen u porodici profesora Larsa Gabrijela Brantinga i plemkinje i pijanistkinje Eme af Georgii, Branting se školovao u Stokholmu i na Univerzitetu u Upsali. Razvio je naučnu pozadinu u matematičkoj astronomiji i bio asistent pri Stokholmskoj opservatoriji, ali je odustao od posvećenosti naučnom radu da bi postao novinar 1884. godine i počeo da uređuje novine Tiden i Social-Demokraten, koji je bio zvanično glasilo Švedske socijaldemokratske partije.[1] Njegova odluka da objavi članak radikalnijeg socijaliste Aksela Danijelsona, članak koji su protivnici proglasili uvredljivim za versku osetljivost, dovela je do političkih osuda za bogohuljenje i zatvorske kazne za obojicu.[2] Branting je 1888. bio u zatvoru tri meseca.[3]
Zajedno sa Augustom Palmom, Branting je bio jedan od glavnih organizatora Švedske socijaldemokratske partije 1889. Bio je njen prvi narodni poslanik od 1896. godine i tokom šest godina jedini poslanik.
U ranim godinama 20. veka, Branting je predvodio socijaldemokrate u suprotstavljanju ratu da bi primorao Norvešku da ostane u personalnoj uniji sa Švedskom. Kada je nastupila kriza 1905. godine, skovao je slogan "Ruke dalje od Norveške, kralju!" Socijaldemokrate su organizovale otpor pozivanju rezervista i pripremale se za generalni štrajk protiv rata; istoričari to sada priznaju kao glavni faktor mirne nezavisnosti Norveške. Godine 1908. Branting je osnovao teorijski politički časopis pod nazivom Tiden koji je još uvek u opticaju.[4]
Branting je prihvatio reviziju marksizma Eduarda Bernštajna i postao reformistički socijalista, zalažući se za mirnu tranziciju od kapitalizma ka socijalizmu. On je verovao da ako radnici dobiju pravo glasa putem opšteg prava glasa, socijalističko zakonodavstvo može biti doneto preko Riksdaga. Branting je podržao februarsku revoluciju u Rusiji 1917. Podržavao je umerene menjševike protiv Lenjinovih ekstremnijih boljševika i branio je vladu Aleksandra Kerenskog, koga je čak lično posetio u Petrogradu. Kada je u zimu te godine izbila Oktobarska revolucija, Branting je osudio boljševičko preuzimanje vlasti. Godine 1917. došlo je do raskola u Švedskoj socijaldemokratskoj partiji po ovom pitanju, a omladinska liga i revolucionarni delovi partije su se odvojili i formirali Socijaldemokratsku levičarsku partiju Švedske, na čijem je čelu u početku bio Zeth Hoglund, koja se ubrzo reorganizovala u Švedsku komunističku partiju. Hoglund se kasnije vratio u Socijaldemokratsku partiju nakon Brantingove smrti i napisao Brantingovu biografiju u dva toma.
Kao premijer, Branting je doveo Švedsku u Ligu naroda i bio je lično aktivan kao delegat u njoj. Kada je postavljeno pitanje da li Oland treba predati Švedskoj nakon nezavisnosti Finske od Rusije, on je prepustio Ligi da odluči o tome; ostrva su postala autonomna oblast Finske.
Dobio je Nobelovu nagradu za mir 1921. za svoj rad u Ligi naroda, podelivši nagradu sa Norvežaninom Kristijanom Langeom.
Branting je umro u Stokholmu u 64. godini 24. februara 1925. četiri meseca nakon što je položio zakletvu za treći mandat kao premijer, nakon pobede SAP-a na opštim izborima 1924. godine. Na mestu premijera ga je nasledio Rikard Sandler; Per Albin Hanson je postao predsednik stranke, a kasnije je bio premijer od 1932. do 1946. godine.
Spomenici i spomen obeležja uredi
Branting je obeležen spomenikom Brantingu u Stokholmu.
Pored toga, u Geteborgu postoji i tramvajska i autobuska petlja nazvana po Brantingu. Stokholmski trg u Kopenhagenu preimenovan je u Hjalmar Brantings Plads 1925. godine.
Reference uredi
- ^ Jonas Harvard (2019). „Socialist communication strategies and the spring of 1917”. Scandinavian Journal of History. 44 (2): 174. doi:10.1080/03468755.2018.1500394.
- ^ Enander, Crister (14 December 2009). "I krigarens lofliga uppsåt att såra och döda" Arhivirano 2010-08-24 na sajtu Wayback Machine (jezik: švedski). Tidningen Kulturen. Retrieved 21 May 2010.
- ^ Robertson, J. M. (2003). History of Freethought in the Nineteenth Century, Part 2. Kessinger Publishing. str. 487. ISBN 0-7661-3955-7.
- ^ „Tiden Magasin”. tidskrift.nu (na jeziku: švedski). Pristupljeno 15. 8. 2022.
