Jan II Kazimir
Jan II Kazimir (polj. Jan II Kazimierz Waza; Krakov, 22. mart 1609 — Never, 6. decembar 1672) je bio kralj Poljsko-litvanske unije. Poslednji je poljski kralj iz dinastije Vasa. Njegov period vlasti poznat je kao "Potop". Poljska je bila opustošena i poražena.
| Jan II Kazimir | |
|---|---|
 Jan II Kazimir | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 22. mart 1609. |
| Mesto rođenja | Krakov, |
| Datum smrti | 6. decembar 1672. (63 god.) |
| Mesto smrti | Never, Francuska |
| Porodica | |
| Supružnik | Marie Louise Gonzaga, Claudine Françoise Mignot |
| Potomstvo | Maria Anna Vasa, John Sigismund, Crown Prince of Poland |
| Roditelji | Sigismund III Vasa Konstanca od Austrije |
| Dinastija | Vasa |
| Kralj Poljske | |
| Prethodnik | Vladislav IV Vasa |
| Naslednik | Mihail Koribut Višnjevecki |
Janov otac uredi
Janov otac Žigmund (Sigismund) III Vasa je bio unuk Gustava I od Švedske. Žigmund (Sigismund) je bio kralj Švedske od 1592. do 1599, kada ga je svrgao Karl IX od Švedske. To je dovelo do stalnoga spora, pa su poljski kraljevi iz dinastije Vasa polagali pravo na švedski tron. Zbog toga je došlo do Poljsko-švedskog rata 1600. do 1629. Poljska i Švedska su bile i na suprotnim stranama tokom Tridesetogodišnjeg rata (1618—1648), ali u tom ratu Poljska je relativno malo učestvovala.
U senci brata uredi
Jan Kazimir je većinu života bio u senci svoga brata Vladislava IV Vase. Pošto je pokazivao prezir prema poljskoj kulturi a simpatije za Austriju imao je malo prijatelja među poljskim plemstvom, šljahtom. Nije imao jaku podršku niti uticaj na poljskom dvoru. Ipak, pokazivao je talenat kao vojni komandant u Smolenskom ratu protiv Moskovske Rusije 1633. Njegov brat Vladislav IV Vasa pokušao je da ojača Janov uticaj pregovorima o ženidbi najpre za švedsku princezu, zatim za italijansku princezu, ali bezuspešno. Jan Kazimir je 1635. krenuo u diplomatsku misiju u Beč. Misiju je zanemario i pridružio se vojsci Svetoga Rimskog carstva u borbama protiv Francuza. Njegova pukovnija je bila poražena, pa je godinu dana živeo raskošno na bečkom dvoru.
Vratio se 1636. u Poljsko-Litvansku uniju. Zaljubio se u jednu baronesu, ali brat Vladislav IV je sprečio taj brak. Pokušao ga je postaviti za suverena Kurlandije, ali Sejm je to sprečio. Jan Kazimir je bio uvređen, pa je 1638. otišao u Španiju. Postao je vicekralj Portugala. Francuzi su ga zarobili i utamničili po nalogu kardinala Rišeljea sve do 1640. Oslobođen je nakon posredovanja diplomatske misije kneza od Smolenska.
Jeziuta uredi
Odlučio je 1641. da postane jezuita. Napustio je Poljsku 1642. prateći svoju sestru u Nemačku. Jezuitima se pridružio 1643. Kralj Vladislav IV Vasa se javno opirao tom potezu, pa je došlo i do diplomatskog skanadala između Poljske i pape. Jan Kazimir je bio izabran za kardinala. Kada je uočio da on nije za crkveni život vratio se u decembru 1646. u Poljsku. U oktobru 1647. odrekao se položaja kardinala da bi mogao da bude izabran na poljski tron.
Kralj i Potop Poljske uredi
Ustanak kozaka u Ukrajini uredi
Kralj Vladislav IV Vasa umro je 20. maja 1648. Ustanak kozaka Bogdana Hmeljnickog upravo je počeo, i nedelju dana kasnije poljska armija odlučujuće je poražena od kozaka i Tatara kod Korsunja, 26. maja 1648. Dok se pobuna širila na čitavu Ukrajinu, u Varšavi je trajao izborni Sejm, koji je 20. novembra 1648. izabrao Jana Kazimira za kralja.[1]
U pobunu u Ukrajini su se umešale strane sile: Krimski kanat je pomagao slabijem u tom sukobu kozaka i Poljaka, a Hmeljnicki je 1654. priznao vlast ruskog cara Alekseja Romanova. Došlo je do Rusko-poljskog rata (1654—1667), i čitava istočna Ukrajina prešla je pod vlast Rusije. Krimski Tatari, naklonjeniji slaboj Poljskoj nego jačoj Rusiji, prešli su na poljsku stranu, ali je ruska vojska 8. avgusta 1655 zauzela Vilnu, prestonicu Litvanije, i spalila je do temelja.[1]
"Potop" uredi
Iako je Jan Kazimir izabran za kralja, protestantski deo plemstva se tome suprostavljao, jer su ga smatrali slabim kraljem i jezuitom. Smatrali su da budući švedski kralj Karl X Gustav ima više prava na poljski tron. S druge strane Jan Kazimir je polagao prava na švedski tron. Protestantski velikaši, braća Januš Radzivil i Boguslav Radzivil, su potpisali dogovor sa Šveđanima, po kome će oni vladati Litvanijom i Belorusijom, i priznati vazalni položaj u odnosu na švedskog kralja.
Dok se Poljska branila od Rusa na istoku, Karl X Gustav je napao sa severa i već 8. septembra 1655. zauzeo Varšavu, gotovo brz otpora, pošto su poljska vlastela, pa čak i vojska prešle na njegovu stranu.[1] Usledio je Poljsko-švedski rat (1655—1660), u Poljskoj nazvan "Potop".
Za vreme "Potopa" Švedska je bila zauzela gotovo celu Poljsku, ali Šveđani nisu mogli da zadrže toliku osvojenu teritoriju. Protestantska švedska vojska, pljačkajući gradove i skrnaveći katoličke crkve i manastire, izazvala je pobunu katoličkog stanovništva Poljske.
Čuveni manastir Jasna Gora, kod Čenstohove, uspešno se odupro švedskoj opsadi, što je čitava katolička Poljska pozdravila kao čudo: verski zanos je ojačao, i katolički sveštenici podigli su poljske seljake na oružje. Varšava je oslobođena već 16. juna 1656, a Rusija, pritisnuta od Tatara i uplašena snaženjem Švedske, potpisala je primirje sa Poljskom (1656)[1]. Šveđani su prisljeni da se povuku, ali gotovo cela zemlja je bila razrušena. Jan Kazimir se mirom u Olivi 1660. odrekao polaganja prava na švedski tron. Šveđanima je predao Livoniju i grad Rigu.
Rat sa Rusijom nastavljen je 1659. i, nakon 8 godina haosa (kozaci su više puta u toku rata menjali strane), mirom u Andrusovu 1667. Poljska je ustupila Rusiji Smolensk, Kijev i Ukrajinu istočno od Dnjepra[1].
Abdikacija uredi
Umoran od rata, Jan Kazimir je abdicirao 1668. i vratio se u Francusku, gde se priključio jezuitima i postao je opat manastira u Neveru[1]. Umro je 1672. Umro je bez potomaka, a njegova braća i sestre isto nisu imali preživelih potomaka, tako da se okončala dinastija Vasa u Poljskoj.
Porodično stablo uredi
| 16. Erik Johanson | ||||||||||||||||
| 8. Gustav Vasa | ||||||||||||||||
| 17. Sesilija Monsdoter | ||||||||||||||||
| 4. Juan III Švedski | ||||||||||||||||
| 18. Erik Abrahamsson Leijonhufvud | ||||||||||||||||
| 9. Margaret Lejonhufvud | ||||||||||||||||
| 19. Ebba Eriksdotter Vasa | ||||||||||||||||
| 2. Sigismund III Vasa | ||||||||||||||||
| 20. Kazimir IV | ||||||||||||||||
| 10. Žigmund Poljski | ||||||||||||||||
| 21. Elizabeta Habzburška | ||||||||||||||||
| 5. Katarina Jagelonska | ||||||||||||||||
| 22. Đan Galeaco Sforca | ||||||||||||||||
| 11. Bona Sforca | ||||||||||||||||
| 23. Izabela Napuljska | ||||||||||||||||
| 1. Jan II Kazimir | ||||||||||||||||
| 24. Filip I od Kastilje | ||||||||||||||||
| 12. Ferdinand I, car Svetog rimskog carstva | ||||||||||||||||
| 25. Huana od Kastilje | ||||||||||||||||
| 6. Karl II Štajerski | ||||||||||||||||
| 26. Vladislav II Jagelonac Mlađi | ||||||||||||||||
| 13. Ana od Češke i Ugarske | ||||||||||||||||
| 27. Ana od Foa-Kandala | ||||||||||||||||
| 3. Konstanca od Austrije | ||||||||||||||||
| 28. Vilhelm IV, vojvoda Bavarske | ||||||||||||||||
| 14. Albert V Bavarski | ||||||||||||||||
| 29. Marija od Baden-Šponhajma | ||||||||||||||||
| 7. Marija Ana od Bavarske | ||||||||||||||||
| 30. Ferdinand I, car Svetog rimskog carstva | ||||||||||||||||
| 15. Ana od Austrije | ||||||||||||||||
| 31. Ana od Češke i Ugarske | ||||||||||||||||
Reference uredi
Literatura uredi
- Djurant, Vil (2004). Doba Luja XIV : istorija evropske civilizacije u doba Paskala, Molijera, Kromvela, Miltona, Petra Velikog, Njutna i Spinoze : 1648-1751 / Vil Djurant ; [preveo s engleskog Ljubomir Veličkov]. Beograd: Vojnoizdavački zavod : Narodna knjiga, (Beograd : Vojna štamparija). str. 439—440. ISBN 978-86-335-0166-8.
