Jero
Jero (šp. El Hierro), ranije poznat i kao Fero (šp. Ferro) i Meridijansko ostrvo (šp. Isla del Meridiano) je vulkansko ostrvo u Kanarskom arhipelagu u Španiji. Sa površinom od 268,71 km² najmanje je Kanarsko ostrvo, a ujedno najzapadnije i najjužnije ostrvo u arhipelagu.
| El Hierro | |
|---|---|
 Satelitski snimak ostrva Jero | |
  Jero | |
| Geografija | |
| Lokacija | Severni Atlantik |
| Koordinate | 27° 44′ 00″ S; 18° 03′ 00″ Z / 27.733333° S; 18.05° Z |
| Arhipelag | Kanarska ostrva |
| Površina | 278 km2 |
| Obala | 105,50 km |
| Visina | 1,501 m |
| Najviši vrh | Piko de Malpaso |
| Administracija | |
| Najveći grad | Valverde |
| Autonomne pokrajine Španije | Kanarska ostrva |
| Demografija | |
| Stanovništvo | 10960 (2010) |
| Gustina st. | 40,79 stan./km2 39,42 stan./km2 |
| Dodatne informacije | |
| Vremenska zona |
|
U administrativnom pogledu pripada provinciji Santa Kruz de Tenerife, a glavni i najveći grad na ostrvu je Valverde.
Prema statističkim podacima iz 2010, na ostrvu je živelo 10.960 stanovnika.
Etimologija uredi
Poreklo toponima ero, erro ili yerro nije tačno poznato. Pretpostavlja se da vode poreklo iz jezika prvobitnih berberskih stanovnika ostrva i da datira iz vremena pre španskih osvajanja.
Britanski geograf Ričard Henri Mejdžor je poreklo sadašnjeg imena ostrva vezao za reč Eseró koja je na jeziku prvobitnih stanovnika ostrva Bimbača (plemenska grupa naroda Guanči) označavala akumulaciju, i koja je s vremenom mutirala u sadašnji oblik hierro.[1] Naime, kako je ostrvo siromašno izvorima pitke vode, prvobitni stanovnici su pravili rezervoare u stenama u kojima se skupljala kišnica, pa otuda i naziv ostrva.
Geografija uredi
Ostrvo Jero nalazi se u Severnom Atlantiku, na oko 470 km zapadnije od južne obale Maroka i na oko 1.460 km jugozapadno od obala Andaluzije (Španija). Sa površinom od 268,71 km² najmanje je ostrvo Kanarskih ostrva, a ujedno je i najjzapadnija i najjužnija tačka Španije. Ostrvo Tenerife nalazi se na oko 117 km severoistočno od Jera.
Ostrvo je vulkanskog porekla i ima oblik trougla. Reljef je izrazito planinski, a obale su dosta strme i kamenite, često sa strmim liticama koje dostižu visine i do 1.000 metara. Peščanih plaža na ostrvu gotovo da nema. Reljefom ostrva dominira centralna visoravan i depresije Valje del Golfo (šp. Valle del Golfo) na severu i Valje de Las Plajas (šp. Valle de Las Playas) na istoku. Najviši vrhovi su Piko de Malpaso (šp. Pico de Malpaso) sa nadmorskom visinom od 1.501 metar i Piko de Tenerife (šp. Pico de Tenerife) na 1.253 metra.
Administrativno ostrvu pripadaju i ostrvca Rokes de Salmor (Roke Grande i Roke Čiko) ukupne površine od svega 0,03 km².
Geologija uredi
Ostrvo Jero je nastalo pre oko 1,2 miliona godina nakon tri veoma jake vulkanske erupcije.[2] U osnovi to je bazaltni dajk na čijoj površini se nalazi vulkanska kupa sa visinom koja je prelazila 2.000 metara.[3] Zbog intenzivnije erozivne aktivnosti visina glavne kupe je znatno snižena. Od svih Kanarskih ostrva, vulkanska aktivnost je bila najintenzivnija upravo na Jeru, a brojne kupe su danas prekrivene raznim depozitima. Rezultati vulkanske aktivnosti vide se i u brojnim pećinama i vulkanskim galerijama (preko 70), od kojih je najveća pećina Don Husto čiji hodnici dostižu dužinu preko 6 km.[3] Učestala klizišta i intenzivan erozivni proces umnogome su smanjili dimenzije ostrva, a taj proces i dalje traje.
Poslednja velika erupcija zabeležena je iz kupe Lomo Negro i desila se 1793. godine.
Postoje dokazi o aktiviranju tri velika klizišta na ostrvu u bližoj geološkoj prošlosti koja su umnogome promenila fizionomiju ostrva.[4] Poslednje veliko klizište aktiviralo se pre oko 15 hiljada godina, izazvavši kolaps gotovo cele severne obale. Količina odronjenog materijala koja se survala u Atlantski okean imala je zapreminu između 150 i 180 km³.[5] Proučavanjem ostataka koji su skliznuli u more geolozi su ustanovili da se sam proces dešavao nekoliko dana i da ga je činilo nekoliko manjih klizišta. Ne postoje dokazi o cunami talasu koji je eventualno nastao kao posledica urvine.[4]
Erupcije kod El Jera 2011/12. uredi
Kanarski institut za vulkanologiju (šp. Instituto Vulcanológico de Canarias) i Nacionalni geografski institut (šp. Instituto Geográfico Nacional) sa sedištem u Valverdeu registrovali su povećanu seizmičku aktivnost u zoni ostrva Jero 17. jula 2011. Seizmička aktivnost se naglo povećavala i u periodu između 20. i 24. jula registrovano je više od 400 manjih potresa.[6][7]
Već 25. avgusta uočene su prve horizontalne deformacije slojeva, iako još uvek nije primećena nikakva aktivnost u vertikalnom pravcu. Do tog vremena ukupan broj potresa prešao je 4.000.[8] Do kraja septembra podrhtavanja tla su postala učestalija i intenzivnija i bilo je jasno da je reč o vulkanskim aktivnostima. Vulkanolozi su strahovali od erupcije i stvaranja nove vulkanske kupe, a veliku opasnost predstavljala su i eventualna klizišta. Najugroženiji je bio gradić La Frontera na severu ostrva. Evakuisano je nekoliko porodica, a napravljen je i plan evakuacije celog ostrva ukoliko bude potrebno.[9]
Podmorska erupcija praćena izlivanjem magme (surtsejski tip) počela je na mestu udaljenom oko 7 km južnije od mesta La Restinga rano ujutro 10. oktobra 2011. godine.[10]
Živi svet uredi
Ostrvo Jero je 2000. godine uvršteno na Uneskov spisak rezervata biosfere, a oko 60% ukupne površine ostrva se nalazi u zaštićenoj zoni.[11]
Jero je dom mnogih endemskih biljnih i životinjskih vrsta, a mnoge od njih nalaze se na listi ugroženih vrsta. Najugroženiji je gigantski gušter Gallotia simonyi kom preti izumiranje. Zbog toga su lokalne vlasti pokrenule poseban program uzgoja ovih životinja zarad njihovog vraćanja u prirodna staništa.
U unutrašnjosti ostrva nalaze se termofilne šume kleke, te borove šume.
Istorija uredi
Prvi stanovnici ostrva Jero i celokupnog Kanarskog arhipelaga bila su berberska plemena koja su se tu doselila sa područja severne Afrike i Atlaskih planina verovatno tokom VIII veka pre nove ere. Stanovnici ostrva Jero su sebe nazivali Bimbačima. Oni su se bavili zemljoradnjom i stočarstvom i nisu poznavali pomorsku trgovinu.
Španska flotila predvođena Žanom de Betankurom iskrcala se na ostrvo 1405, proglasivši ga delom španske teritorije. Betankur je starosedeocima obećao slobodu uz uslov da odustanu od oružanog otpora. Iako su starosedeoci pristali na mirnu integraciju, Španci su većinu pripadnika naroda Bimbači prodali kao roblje, a umesto njih na ostrvo su doseljeni brojni Francuzi i Španci.
Ferski meridijan uredi
Reference uredi
- ^ Bontier, Pierre; Jean Le Verrier (1872). The Canarian, Or, Book of the Conquest and Conversion of the Canarians in the Year 1402, by Messire Jean de Bethencourt, Kt... Hakluyt society.
- ^ Juan Carlos Carracedo; Day, Simon (2002). Canary Islands. Terra. ISBN 978-1-903544-07-5.
- ^ a b „El Hierro. Geología” (na jeziku: Spanish). Arhivirano iz originala 21. 07. 2015. g. Pristupljeno 28. 12. 2013.
- ^ a b Masson, D.G. (2002). Watts A.B., Gee M.J.R., Urgeles R., Mitchell N.C., Le Bas T.P. & Canals M.. „Slope failures on the flanks of the western Canary Islands” (PDF). Earth-Science Reviews. Elsevier. 57 (1-2): 1—35. Bibcode:2002ESRv...57....1M. doi:10.1016/S0012-8252(01)00069-1. Arhivirano iz originala 4. 08. 2011. g. Pristupljeno 29. 8. 2011.
- ^ Masson, D.G. (2006). Harbitz C.B., Wynn R.B., Pedersen G. & Løvholt. „Submarine landslides: processes, triggers and hazard prediction”. Philosophical Transactions of the Royal Society A. London: Royal Society. 364 (1845): 2009—2039. Bibcode:2006RSPTA.364.2009M. doi:10.1098/rsta.2006.1810. Pristupljeno 29. 8. 2011.
- ^ „Canary Islands Government Monitors El Hierro Earthquake Swarm”. 24. 7. 2011.[mrtva veza]
- ^ „More Than 720 Earthquakes Recorded On El Hierro In One Week”. 27. 7. 2011. Arhivirano iz originala 28. 07. 2011. g. Pristupljeno 28. 12. 2013.
- ^ „El enjambre sísmico de El Hierro suma más de 4.000 terremotos” (na jeziku: Spanish). 25. 8. 2011. Arhivirano iz originala 23. 09. 2011. g. Pristupljeno 28. 12. 2013.
- ^ Worden, Tom (28. 9. 2011). „Evacuation of smallest Canary Island begins after earthquake 'swarm' sparks fears of volcanic eruption”. Daily Mail. London. Pristupljeno 29. 9. 2011.
- ^ „Canary Island volcano: A new island in the making?”. BBC News. 4. 12. 2011.
- ^ „Biosphere Reserve Information, Spain, Isla de El Hierro”.
