Википедија

Jehuda Alkalaj

Jehuda ben Šaloma Haj Alkalaj (Sarajevo, 1798 — Jerusalim, septembar 1878) bio je sefardski rabin, pisac, veroučitelj i jevrejski nacionalni radnik. Njegove ideje smatraju se pretečom cionizma.[1]

Jehuda Alkalaj
Puno imeJehuda ben Šaloma Haj Alkalaj
Datum rođenja1798.
Mesto rođenjaSarajevo, Osmansko carstvo
Datum smrtiseptembar 1878.
Mesto smrtiJerusalim,  Osmansko carstvo

Biografija uredi

Rođen je u Sarajevu 1798. godine, odnosno 5558. po jevrejskom kalendaru. Prezime je dobio po Alkali, delu grada Sevilje u današnjoj Španiji,[2] odakle su njegovi preci proterani kraljevskim ediktom 1492. godine[3] i otišli u Solun. Još kao dete, poslali su ga na školovanje u Jerusalim, gde je pohađao „Školu mudrih rabina“ (Ješiva hahama)[2] i stekao srednje i opšte obrazovanje.[4] Učio je kod mnogih rabina i tako došao pod uticaj kabale.[5]

U Zemun, koji se tada nalazio na južnoj granici Vojne krajine,[6] došao je 1825. godine. Prvo je radio kao učitelj sefardske dece, a kasnije je stupio na dužnost rabina. U Zemunu je boravio gotovo 50 godina, sve do 1874.[1] Tu je sagradio sefardsku sinagogu (srušena 1943) i dve škole za jevrejsku decu.[7] Pod uticajem Francuske revolucije,[8] borbe srpskog naroda za oslobođenje od Turaka i stvaranja moderne nacionalne države, u Zemunu je rabin Alkalaj začeo ideju o povratku Jevreja u Svetu zemlju, koju je Teodor Hercl, kasnije samo nastavio i razradio.[9] Zbog toga se ideje rabina Alkalaja smatraju pretečom cionističkog pokreta i duhovnog ujedinjenja jevrejskog naroda. Zalagao se za vraćanje Jevreja u zemlju Izraela („Erec Jizrael“).[1] Svoje misli o narodu počeo je da širi od 1834. godine, a 1839. je objavio knjigu „Putevi miline“, hebrejsku gramatiku sa uvodom na judeo-španskom jeziku Sefarda — ladinu, gde je opisao život svog naroda i želju da se svi Jevreji širom sveta vrate u zemlju Izrael:[2]


U narednim člancima, raspravama i studijama, zagovaro je otkup zemljišta i stvaranje poljoprivrednih kolonija u Palestini i to naseljavanjem, u prvom redu, Jevreja iz Otomanskog carstva, jer oni kao njegovi podanici ne bi nailazili na zakonske barijere. Osim kolonizacije, propovedao je i politički preporod, praćen verskom, ekonomskom, moralnom i jezičkom renesansom.[8]

U Zemunu je 1840. godine osnovao „Društvo za povratak u Erec Jizrael“, prvo te vrste. Društvo je imalo podružnice u nekoliko gradova, između ostalih, u Beogradu i Šapcu.[1] Alkalaj je posebno bio podstaknut veoma teškim položajem šabačkih Jevreja (osim za vreme vladavine Miloša Obrenovića), kao i u Vojnoj krajini.[2] Posle toga, svoje ideje je počeo da propagira po Evropi.[1]

Na prva putovanja u Berlin, Lajpcig, London krenuo je 1852. godine. U Londonu je te godine osnovao društvo „Mir Jerusalima“.[2] Ovo društvo se brzo ugasilo, što ga je dosta pogodilo, ali nije i obeshrabrilo.[8] Nastavio je da putuje, u Amsterdam 1859. i Pariz 1860. godine, gde je osnovao „Svetsko društvo Jevreja“ za postizanje građanskih prava i pružanje pomoći za prognane, za prosvećivanje i kulturni napredak Jevreja.[1]

Tek 1871. godine, prvi put od detinjstva, otišao je u Jerusalim, gde je osnovao „Opšte jevrejsko udruženje za naseljavanje Izraela“.[2]

 
Jehuda Alkalaj sa ženom Ester[2], u Beču 1874, pre odlaska u Svetu zemlju

Sa suprugom se 1874. godine konačno preselio u Svetu zemlju, najpre u Jafu,[2] a zatim u Jerusalim. Na taj način je postao pionir organizovane jevrejske kolonizacije.[1] Njegove reči:


postale su uzor za mnoge, koji su nešto kasnije krenuli njegovim primerom.[8]

Umro je u Jerusalimu septembra 1878. ili 5639. po jevrejskom računanju vremena. Sahranjen je na Maslinovoj gori.[2]

Bio je prijatelj Simona Hercla, dede Teodora Hercla. Porodica Hercl je bila vrlo religiozna, a Jehuda Alkalaj je koristio sve svoje kontakte sa zemunskim vernicima da bi širio svoja shvatanja.[10] Mada ne postoji pisani dokument koji svedoči o tome, zbog upadljive sličnosti se pretpostavlja da je Teodor Hercl od svog dede saznao za vizionarske ideje rabina Alkalaja. Sam Hercl smatra se osnivačem modernog cionizma kao pokreta.[8]

Važnija dela uredi

Objavio je 53 publikacije i veći broj rasprava.[2] Njegova dela prevedena su na mnoge jezike.[10] Pisao je na ladinu i hebrejskom jeziku.[1] Sarađivao u svim jevrejskim časopisima svog vremena. Štampao je u Državnoj tipografiji knjižarstva Srbije u Beogradu,[10] a objavljivao je i u Beču, Lajpcigu, Londonu, Amsterdamu, čak i Bombaju.[1]

  • Putevi miline, Beograd 1839
  • Mir Jerusalimu, Ofen 1840
  • Jehudin dar, Beč 1841
  • Proglas, 1848
  • Knjiga života, Beograd 1851
  • Glas vesnika, Lajpcig 1852
  • Božija sudbina, Beč 1857
  • Čuj Izraele, Beograd 1861
  • Povratak Cionu, Beč 1868

Ulica Rabina Alkalaja u Zemunu uredi

U Zemunu danas postoji ulica koja od 1992. godine nosi ime rabina Alkalaja. Ranije (pre 1816—1897), za vreme austrougarske vladavine, to je bila Jevrejska ulica (nem. Judengasse). Prostirala se od Oračke do Ulice dr Miloša Radojčića, posle čega joj je naziv promenjen u Primorsku (1897—1992).[11]

U istoj ulici br. 5, 1850. godine je izgrađena aškenaska sinagoga, koja postoji i danas, ali u vlasništvu grada i trenutno se u njoj nalazi restoran tradicionalne srpske kuhinje. Jevrejska opština Zemun, blizu sinagoge, pokušava da sakupi sredstva da je otkupi.[12]

U Izraelu je jedan grad dobio ime po njemu — Jehudino svetlo („Or Jehuda“) — a u mnogim gradovima postoje ulice sa njegovim imenom.[1]

Markica uredi

Jevrejski nacionalni fond (1975) i Izraelska pošta (1989) izdale su poštansku marku sa njegovim likom.[1]

Izvori uredi

  1. ^ a b v g d đ e ž z i j Savez jevrejskih opština Srbije: „Znameniti Jevreji Srbije (Biografski leksikon)“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. maj 2014), T. Spasojević, str. 13-14, Beograd. 2011. ISBN 978-86-915145-0-1.., pristup 20.5.2013
  2. ^ a b v g d đ e ž z i Makabijada: Istorija (časopis) br. 20: „Zemunski rabin preteča cionizma“, Marija Jovanović, Beograd, septembar 2011, pristup 20.5.2013
  3. ^ Jevrejski istorijski muzej u Beogradu: „Jevrejski istorijski muzej u Beogradu“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2013), Vojislava Radovanović, Beograd. 2010. ISBN 978-86-88113-01-4.., pristup 21.5.2013
  4. ^ Makabijada: „Pismo rabina Alkalaja“, Raša Livada, pristup 20.5.2013
  5. ^ (jezik: engleski) Jewish Virtual Library: „Biography of Rabbi Yehudah Alkalai“, pristup 22.5.2013
  6. ^ Makabijada: „Jevreji u Beogradu“, Aleksandar Fredi Mošić, pristup 20.5.2013
  7. ^ El mundo Sefarad: „Zemunski rabin Alkalaj, duhovni otac cionizma“, Julijana Mojsilović, 22.6.1990, pristup 20.5.2013
  8. ^ a b v g d El mundo Sefarad: „Cionisticki pokret od Bazelske do Balfurove deklarcije“, Zoran Pejašinović, Beograd 2007, format doc, pristup 21.5.2013
  9. ^ Savez jevrejskih opština u Srbije - Jevrejski pregled (časopis) br. 5: „Alija rođena u Zemunu“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. novembar 2013), Nenad Fogel, Beograd, maj 2009, pristup 20.5.2013
  10. ^ a b v Jevrejska opština Zemun: „Publikacije - Izložba o Teodoru Herclu“, prustup 21.5.2013
  11. ^ Savez jevrejskih opština Srbije - Jevrejski pregled (časopis) br. 4: „Ulice beogradskih Jevreja - Od Daviča od Čelebonovića“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. maj 2014), Radivoje Davidović, str. 10-11, Beograd, april 2010, pristup 20.5.2013
  12. ^ Savez jevrejskih opština Srbije - Jevrejski pregled (časopis) br. 6: „U očima sveta: The jewish traveller - Beograd“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. maj 2016), str. 17, Beograd, jun 2010, pristup 20.5.2013
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јехуда_Алкалај&oldid=27544355”