Aleksandrovačka župa

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Župa (oblast).

Aleksandrovačka župa, ili samo Župa, je kotlina smeštena na području opštine Aleksandrovac u Rasinskom upravnom okrugu u centralnoj oblasti Srbije. Ona se nalazi u udolini između velikih planinskih masiva Kopaonika i Jastrebca, a sa juga i severa je ograničena rekama Zapadna Morave i Rasine.

Geografija

Rodopski planinski sistem zahvata masive: sa jugozapada Kopaonika (2.017 m) i njegovog ogranka Nerađa (1.350 m), sa zapada Željina (1.785 m) i Ravne planine (1.543 m) sa severa planine Goč (1.123 m) i njegovog ogranka Ljuktena (1.219 m), te planine Lisac (1.065 m). Sa istočne strane kotlinu zatvaraju ogranci Jastrebca (1.494 m). Župska kotlina ima površinu od 160,43 km² i dužine je 14 km a širine 11 km. Kotlina je blago nagnuta prema kruševačkoj kotlini na istočnoj strani. Takozvana Donja Župa predstavlja u stvari vinogorje i čini jednu trećinu opštine Aleksandrovac, koja ima ukupnu površinu od 386,55 km². Ostale dve trećine pripadaju brdskoj i planinskoj oblasti opštine. To je Gornja Župa, koja se prostire od kotline preko pobrđa sve do planinske oblasti u kojoj je 27 vrhova iznad 1.000 metara nadmorske visine.

Najniža kota Opština opštine Aleksandrovac je 186 metara u rečištu Pepeljuše u istočnom delu, a najviša kota na Željinu na Rogavskoj čuki 1.784 m nadmorske visine. U planinskom, delu, u dolinama većih rečnih tokova postoje nekolike kompozitne doline, što je naročito karakteristično za gornji tok reke Rasine, gde se iz Mitrovog Polja pod Željinom i Gočem, uzanom klisurom ulazi u pleško polje a posle tesnaca na Skačku u ravnicu kod Grčaka, prema Budilovini i Milentiji.

Hidrografija

Reka Rasina

Župska kotlina, sva nagnuta prema severoistoku, izdeljena je na tri manje izdužene kotline duž tokova Pepeljuše, Kožetinske i Drenačke reke. Veći rečni tokovi u opštini Aleksandrovac su Rasina, Vratarica, Kožetinska i Drenačka reka, čije vode teku prema Zapadnoj Moravi. Rasina izvire na Željinu i teče prema istoku dok Jošanička reka teče prema zapadu i uliva se u Ibar kod Biljanovca, ispod Jošaničke Banje.

Klima

Klima Aleksandrovačke župe, kao rezultat orografskih i hidrografskih odlika, pripada tipu umerenokontinentalne klime sa nekim odlikama sredozemne klime. Zime su blage sa malo snega. Retke su ekstremno niske temperature, što je oduvek posebno pogodovalo gajenju vinove loze. Najkišniji period je od aprila do sredine juna, kada su padavine najpotrebnije, posebno vinovoj lozi. Vetrovi su retki, uglavnom duva severozapadni vetar, ali je pretežan broj dana u godini bez vetrova. Pojam „župna klima“ sa svim blagodetima koje pruža je tipičan za ovo podneblje. Primera radi, u Župi uspevaju i mediteranske kulture pitomog kestena, badema i smokvi, na otvorenom prostoru.

Vinogradarstvo

Fontana vina u Aleksandrovcu

Vinorodna Župa, čiji je centar Aleksandrovac, ima izvanredno povoljan geografski položaj. Predstavlja izrazitu prirodnu celinu, dobro je povezana prirodnim vezama sa dolinama Morave, Ibra i Toplice. Ispresecana je sa dolinama kojih ima tri i to: Rakljanska, Kožetinska i Ražanička, nazvanih tako po potocima koji kroz njih protiču. Geografski položaj i klimatski faktori su odlučujući činioci za razvitak specifičnog biljnog i životinjskog sveta u Župi. Župa je klasična zemlja srpskog vinogradarstva, vinarstva i voćarstva.

Danas je grožđem zasađeno preko 2500 hektara obradivih površina. Na njima se najčešće gaje stare srpske autohtone vrste prokupac i tamjanika. Još se gaje i župski bojadiser, pa smederevka, sovinjon, semijon, župljanka, neoplanta, šardone, italijanski rizling.

Istorija

Prvi pisani podaci o Župi potiču sa kraja 12. veka. Veliki župan Stevan Nemanja, osnivač srpske države, poklonio je manastiru Studenici više sela u ovom kraju. U ktitorskoj povelji, 1196. godine manastiru Studenici data su sledeća sela: Popovac, Kožetin, Raklja, Velika Kruševica i podrumi sa obavezom da „prinose vino potrebno manastiru“. Knez Lazar imao je u Župi svoje podrume u poljani Kruševica. Župu je 1904. godine francuski konzul Deko nazvao srpskom Šampanjom, poredivši je sa tom oblašću u Francuskoj pre svega zbog klime. Okosnicu razvoja vinogradarstva i vinarstva od šezdesetih godina 20. veka činili su najveći proizvođači “Vino Župa“ iz Aleksandrovca, osnovana 1956. i “Rubin“ iz Kruševca, osnovan 1955.

Stanovništvo

Aleksandrovac je, iako relativno malo urbano središte (6228 stanovnika po popisu 2011. godine), važno administrativno, ekonomsko i kulturno – prosvetno žarište sa specifičnom prostorno – funkcionalnom ulogom koja po svom uticaju prevazilazi administrativne granice opštine i proteže se na okolni geoprostor, delove teritorija susednih opština, a naročito na podgorine Željina, Kopaonika i Goča. Njegove funkcije su karakteristične i značajne za korespondiranje između izrazito planinskog prostora u zaleđu, na zapadu i jugozapadu, i severoistočnog i istočnog dela zapadnomoravskog funkcionalnog pravca, gde su smešteni Kruševac (58.745 stanovnika), dominantno urbano žarište i administrativno središte Rasinskog okruga, i Trstenik (15.282 stanovnika), glavne prostorne i razvojne okosnice ovog okruga. Opština Aleksandrovac prema popisu iz 2011. broji 26.522 stanovnika u 8.789 domaćinstava.

Vidi još

• Opština Aleksandrovac
• Aleksinačka kotlina

Spoljašnje veze

• https://web.archive.org/web/20131016093428/http://www.muzejzupe.org.rs/Aleksandrovac.htm
• https://web.archive.org/web/20131019143537/http://www.sgd.org.rs/publikacije/glasnik/2009_3/08.pdf