Википедија

Alpsko skijanje

Alpsko skijanje je vrlo raširen način skijanja na planinskim padinama prekrivenim snegom. Takmičarski skijaški sport koji se sastoji od slaloma i spusta.[1] Ime je dobilo po Alpima, planinskom vencu u Evropi gde je tradicija takvog načina skijanja i začeta. Iako je alpsko skijanje danas rašireno u cijelom svijetu i na svim kontinentima, naziv se zadržao do danas.

Alpski skijaši
Skijaš

Ovaj vid skijanja vrlo je raširen vid rekreacije ali i jedan od standardnih olimpijski sportova na zimskim Olimpijskim igrama.[1]

Alpske skijaške trke se održavaju na Zimskim olimpijskim igrama od 1936. godine.[2] Takmičenje koje odgovara modernom slalomu uvedeno je u Norveškoj u Oslu 1886. godine.[3]

Učesnici i mesta održavanja uredi

 
Alpska skijaška staza u dolini Zilertal, Austrija.
 
Alpske skijaške staze u San Karlos de Bariloče (Argentina)

Od 2023. godine, procenjuje se da je 55 miliona ljudi širom sveta bavilo alpskim skijanjem. Procenjeni broj skijaša koji su se bavili alpskim, skijaškim trčanjem i srodnim sportovima na snegu iznosio je 30 miliona u Evropi, 20 miliona u Severnoj Americi i 14 miliona u Japanu. Od 1996. godine, navodno je postojalo 4.500 skijaških područja, i funkcionisalo je 26.000 ski liftova. Preovlađujuća regija za spust bila je Evropa, a zatim Japan i SAD.[[4]

Istorija uredi

Drevno poreklo skijanja može se pratiti još od praistorije u Rusiji, Finskoj, Švedskoj i Norveškoj gde su različite veličine i oblici drvenih dasaka pronađene sačuvane u tresetnim močvarama.[5] Reč skije povezana je sa staronordijskom rečju skíð, što znači „rascepljen komad drveta ili ogrev.“[6] Skije su prvo izmišljene da bi se prelazilo preko močvarnih područja zimi kada su se smrznuta. Skijanje je hiljadama godina bilo sastavni deo transporta u hladnijim zemljama. Šezdesetih godina 17. veka zabeleženo je da se skijanje koristi u vojnoj obuci. Norveška vojska je održala takmičenja u veštini koja su uključivala skijanje niz padine, oko drveća i prepreka tokom pucanja.[7] Rođenje modernog alpskog skijanja se često datira na 1850-te godine, a tokom kasnog 19. veka skijanje je prilagođeno od načina prevoza na takmičarski i rekreativni sport.[5] Norveška legenda Sondre Norhajm prvi je započeo trend skija sa zakrivljenim stranama, vezovima sa čvrstim trakama za pete od vrbe i stilom slalom okreta.[5] Drvene skije koje je dizajnirao Norhajm veoma liče na oblik modernih slalomskih skija.[8] Norhajm je bio šampion prvog takmičenja u skijaškom spustu, koje je održano u Oslu, Norveška, 1868. godine.[5] Norhajm je impresionirao gledaoce kada je 1868. u Kristijaniji (Oslo) koristio stem kristi, tehnika je prvobitno nazvana kristijanijski okret (norveški: christianiasving ili kristianiasving) po gradu (prvi put štampana 1901. u smernicama za skijaške skokove). Telemark okret je bio alternativna tehnika. Kristijanijski okret se kasnije razvio u paralelni okret kao standardna tehnika u alpskom skijanju.[9][10][11][12]

Izraz „slalom” je potekao iz norveških dijalekata. {{page1|title=slalåm što znači staza (låm) na padini (sla).[6] U Telemarku 1800-ih, strmije i teže staze su se zvale ville låmir (divlje staze). Skijaška takmičenja u Telemarku često su počinjala na strmoj planini, nastavljala se niz tobogan (tømmerslepe) i završavala oštrim skretanjem (Telemarški zaokret) na polju ili zaleđenom jezeru. Ova vrsta takmičenja koristila je prirodan i tipičan teren u Telemarku. Neke trke su bile na „neravnim stazama“ (kneikelåm) i ponekad su uključivale „strme skokove“ (sprøytehopp) zbog težine.[13] Prva poznata takmičenja u slalomu su verovatno održana u Telemarku oko 1870. godine u vezi sa takmičenjima u skijaškim skokovima, na kojima su učestvovali isti sportisti i na stazama pored skakaonice.[9] Husebirenet iz 1886. uključivao je i svingrenn (takmičenje u skretanju na brdima), termin slalåm u to vreme nije bio uveden.[3][14] Slalom je prvi put korišćen na skijaškom takmičenju u Sonenbergu 1906. godine.[15] Dve do tri decenije kasnije, sport se proširio na ostatak Evrope i SAD. Prvo skijaško takmičenje u slalomu održano je u Mirenu u Švajcarskoj 1922.

Tehnike alpskog skijanja uredi

Kroz istoriju su se tehnike alpskog skijanja često značajno menjale. Razloga za te promene bilo je više, osim same domišljatosti pojedinih učitelja skijanja tu je i tehnološki napredak materijala, oblika i funkcionalnosti skijaške opreme, nivo uređenosti staza, itd.

Prva poznata alpska tehnika je Lilefender, a dobila je ime po gradu Lilenfeldu. Reč je o tehnici skijanja pomoću jednog dugačkog štapa, kod kojeg skijaš zabada štap u središte zavoja pa se zatim oko njega rotira i na taj način određuje smer skretanja. Kasnije su skijaši vrlo brzo usvojili korišćenje dva kraća štapa a ne jednog dugačkog.

Puno je širu primenu doživela tzv. Alberg tehnika koju je ranih godina 20. veka predstavio Austrijanac Hanes Šnajder. Treba istaknuti i Norvežanina Sondre Norhajma, koji je konstruisao skijaški vez koji je omogućio bolje upravljanje skijom, i to tehnikom koja se danas naziva telemark. Dalji napredak tehnologije, posebno kvalitet skija i njihovih ivica, omogućile su modernije alpske tehnike kao što su prestupna tehnika i karving. Danas u takmičarskom i rekreativnom alpskom skijanju preovladavaju karving, i kod manjeg broja skijaša prestupna tehnika.

Discipline alpskog skijanja uredi

Alpske takmičarske skijaške discipline su: slalom, veleslalom, spust, super-veleslalom, alpska kombinacija i paralelna takmičenja. Neslužbeno bi ih mogli kategorizirati na tehničke (slalom i veleslalom) i brzinske (spust i super-veleslalom) discipline.

Najvažnije takmičenje u alpskom skijanju je ono koje se odvija na zimskim Olimpijskim igrama. Svake godine se vrhunski skijaši takmiče na takmičenjima Svetskog kupa pod patronatom Međunarodne skijaške federacije (FIS), koja organizuje i niz trka nižeg nivoa. U ne-olimpijskoj godini skijaši se okupljaju na Svetskim prvenstvima.

Poznati alpski skijaši uredi

Veliki je broj poznatih skijaša koji su kroz istoriju dominirali alpskim takmičenjima. Često se kao najbolji skijaši svih vremena ističu Ingemar Stenmark, Alberto Tomba, braća Stiv i Fil Mer, Mark Đirardeli, Andreas Vencel, Peter Popangelov, Bojan Križaj, Rok Petrovič, Boris Strel i brojni drugi.

Organizacije u alpskom skijanju uredi

Sva pravila te organizacija i kontrola skijaških takmičenja su pod upravljanjem Međunarodne skijaške federacije (FIS) sa sedištem u Bernu (Švajcarska).

Ocene skijaških staza uredi

 
Skijaške staze se mere procentualnim nagibom, a ne stepenskim uglom. (Severna Amerika)
 
Evropski sistem ocenjivanja staza (plava, crvena, crna)

U većini skijališta,[3] staze se rangiraju prema komparativnoj težini kako bi skijaši mogli da izaberu odgovarajuće rute. Šeme ocenjivanja širom sveta su povezane, iako sa značajnim regionalnim varijacijama. Staza za početnike na velikoj planini može biti poput staze srednjeg ranga na manjoj planini.

Bezbednost uredi

U 2014. godini bilo je više od 114.000 povreda povezanih sa alpskim skijanjem lečenih u bolnicama, lekarskim ordinacijama i urgentnim prostorijama.[16] Najčešći tipovi skijaških povreda su povrede kolena, glave, vrata i ramena, šaka i leđa. Skijaške kacige toplo preporučuju profesionalci i lekari. Povrede glave uzrokovane skijanjem mogu dovesti do smrti ili trajnog oštećenja mozga.[17] U alpskom skijanju, na svakih 1000 ljudi koji skijaju u jednom danu, u proseku za između dve i četiri osobe biće potrebna medicinska pomoć. Većina nezgoda je rezultat greške korisnika koja dovodi do izolovanog pada.[17] Učenje kako pravilno i bezbedno pasti može smanjiti rizik od povreda.[16]

Zdravlje uredi

Prema studiji Harvardske medicinske škole iz 2004. godine, alpsko skijanje sagoreva između 360 i 532 kalorija na sat.[18]

Klimatske promene uredi

Predviđa se da će se dužina zimske sezone smanjiti na skijalištima širom Severne Amerike i Evrope zbog efekata globalnog zagrevanja. U Sjedinjenim Državama se predviđa da će se dužina zimske sezone smanjiti za više od 50 procenata do 2050. i za 80 procenata do 2090. ako se emisije gasova staklene bašte nastave po sadašnjim stopama.[19] Otprilike polovina od 103 skijališta na severoistoku Sjedinjenih Država koja su radila 2012. možda neće moći da ostvaruju ekonomski održivu skijašku sezonu do 2050. godine.[20] U Evropi se polovina glacijalnog leda na Alpima otopila i Evropska geonaučna unija predviđa da bi snežni pokrivač u planinama mogao da se smanji za 70 procenata do 2100. (međutim, ako ljudi uspeju da zadrže globalno zagrevanje ispod 2 °C, smanjenje snežnog pokrivača bi biti ograničen na 30 procenata do 2100. godine).[21]

Reference uredi

  1. ^ a b Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 37. ISBN 86-331-2075-5. 
  2. ^ „Alpine Skiing”. International Olympic Committee. Pristupljeno 12. 3. 2010. 
  3. ^ a b v „Protect Yourself From COVID-19 in Ski Resorts”. 2021. Arhivirano iz originala 28. 1. 2021. g. 
  4. ^ Hudson, Simon (2000). Snow Business: A Study of the International Ski Industry. Tourism (Cassell). Cengage Learning EMEA. str. 26. ISBN 9780304704712. Pristupljeno 15. 5. 2018. 
  5. ^ a b v g „Alpine skiing Equipment and History – Olympic Sport History”. International Olympic Committee (na jeziku: engleski). 15. 5. 2018. Pristupljeno 8. 3. 2019. 
  6. ^ a b Caprona, Yann de (2014). Norsk etymologisk ordbok. Oslo: Kagge forlag. ISBN 9788248910541. 
  7. ^ Sood, Suemedha (22. 12. 2010). „Where did skiing come from?”. www.bbc.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 8. 3. 2019. 
  8. ^ Vaage, Jakob (1980). Norske ski erobrer verden. Oslo: Gyldendal.
  9. ^ a b Bjaaland, Olav S. (1966). Den moderne skiidrott hundre år: 1866–1966. Oslo.
  10. ^ aage, Jakob (1979). Skienes verden. Oslo: Hjemmenes forlag i samarbeid med Foreningen til ski-idrettens fremme. ISBN 8270061689. 
  11. ^ Alpin skisport: utfor, slalåm, storslalåm. Oslo: Teknologisk forlag. ISBN 8251201942.  line feed character u |title= na poziciji 53 (pomoć)
  12. ^ Hem, Olav (1996). Idrettsordboka: norsk-engelsk/engelsk-norsk ordbok for vinteridretter.. Oslo: Universitetsforlaget. 1952. ISBN 8200227758. 
  13. ^ Bø, Olav (1993). Skiing throughout history|location=Oslo|publisher=Samlaget|year=|isbn=8252138853|pages=}}
  14. ^ Huntford, Roland (2006). To planker og en lidenskap : skiløpingens historie. Oslo: Aschehoug. ISBN 978-82-03-20945-1. 
  15. ^ Bergsland, Einar (1946): På ski. Oslo: Aschehoug.
  16. ^ a b „Skiing Injury Prevention – OrthoInfo – AAOS”. www.orthoinfo.org. American Academy of Orthopaedic Surgeons. januar 2016. Pristupljeno 8. 3. 2019. 
  17. ^ a b Doyle, Mike (12. 5. 2017). „Follow These Tips to Stay Safe While Skiing on the Slopes”. ThoughtCo. Pristupljeno 16. 11. 2017. 
  18. ^ Publishing, Harvard Health. "Calories Burned in 30 Minutes for People of Three Different Weights." July 2004. Web. March 2, 2021.
  19. ^ Wobus, Cameron; Small, Eric E.; Hosterman, Heather; Mills, David; Stein, Justin; Rissing, Matthew; Jones, Russell; Duckworth, Michael; Hall, Ronald; Kolian, Michael; Creason, Jared; Martinich, Jeremy (2017). „Projected climate change impacts on skiing and snowmobiling: A case study of the United States”. Global Environmental Change. 45: 1—14. doi:10.1016/j.gloenvcha.2017.04.006  . 
  20. ^ Scott, D.; Dawson, J. (2013). „Managing for climate change in the alpine ski sector” (PDF). Tourism Management. Elsevier. 35: 244—254. doi:10.1016/j.tourman.2012.07.009. Pristupljeno 3. 2. 2019. 
  21. ^ „Less snow and a shorter ski season in the Alps” (PDF). European Geosciences Union. Pristupljeno 3. 2. 2019. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Alpsko skijanje na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Алпско_скијање&oldid=27737360”