Википедија

Arabijsko poluostrvo

Arabijsko poluostrvo (Arapsko poluostrvo[1]; arap. شبه الجزيرة العربية [shibhu l-jazīrati l-ʿarabiyyah] — „Arabijsko ostrvo”, ili جَزِيرَةُ الْعَرَب [jazīratu l-ʿarab] — „Zemlja Arapa”),[2] poluostrvo je u jugozapadnoj Aziji[3] između Crvenog i Arapskog mora i Persijskog, Omanskog i Adenskog zaliva.[4][5] Obuhvata oko 3.000.000 km²,[6] a većinom se sastoji od pustinje.[7][8][9][10][11] Arabijsko poluostrvo je važan deo veće regije Bliskog istoka, i ima kritično važnu geopolitičku ulogu zbog svojih ogromnih rezervi nafte i prirodnog plina.[3]

Arabijsko poluostrvo
Arabijsko poluostrvo
Površina3,2 miliona km² (1,25 miliona mi²)
DržaveBahrein
Kuvajt
Oman
Katar
Saudijska Arabija
Ujedinjeni Arapski Emirati
Jemen

Geografski, Arapsko poluostrvo obuhvata Bahrein, Kuvajt, Oman, Katar, Saudijsku Arabiju, Ujedinjene Arapske Emirate (UAE) i Jemen, kao i južne delove Iraka i Jordana.[12] Najveća od njih je Saudijska Arabija.[13] U klasično doba, južni delovi današnje Sirije, Jordana i Sinajsko poluostrvo takođe su smatrani delovima Arabije (vidi Arabia Petraea).

Pre moderne ere, region je bio podeljen prvenstveno na četiri različita regiona: Centralna visoravan (Nadžd i El Jamama), Južna Arabija (Jemen, Hadramaut i Oman), Al-Bahrein (Istočna Arabija ili El-Hasa) i Hidžaz (Tihama za zapadnu obalu), kako je opisao Ibn al-Fakih.[14]

Istorija uredi

 
Drevni novčići sa ostrva Fajlaka, Kuvajt

Istorija Arapskog poluostrva seže do početaka ljudskog stanovanja u Arabiji pre 130.000 godina.[15] Međutim, fosilizovana kost prsta vrste Homo sapiens pronađena je u Al Vusti u pustinji Nefud, što ukazuje da bi prva ljudska migracija iz Afrike u Arabiju mogla da datira pre otprilike 90.000 godina.[16] Ipak, kameno oruđe iz srednjeg paleolita, zajedno sa fosilima drugih životinja otkriveno u Tis al Gadahu, u severozapadnoj Saudijskoj Arabiji, moglo bi da implicira da su hominidi migrirali kroz „Zelenu Arabiju“ u periodu pre između 300.000 i 500.000 godina.[17] Ašelski alati pronađeni u Safaki, u regionu Rijada, otkrivaju da su hominini živeli na Arapskom poluostrvu pre 188.000 godina.[18] Isto tako, 200.000 godina staro kameno oruđe otkriveno je u Šuaib Al-Adgamu u istočnoj provinciji Al-Kasim, što ukazuje na to da su mnoga praistorijska nalazišta, smeštena duž mreže reka, nekada postojala u ovoj oblasti.[19]

Geografija uredi

Obale poluostrva omeđene su Crvenim morem i Akapskim zalivom na jugozapadu, Arapskim morem (deo Indijskog okeana) na jugoistoku, i Omanskim zalivom, Hormuzom i Persijskim zalivom na severoistoku. Severna granica poluostrva određena je kolizijskom zonom Zagrosa, planinske visoravni na kojoj se zbiva kontinentski sraz između arapske ploče i Azije. Arabijsko poluostrvo se geografski spaja sa Sirijskom pustinjom bez jasne linije razgraničenja.

Geološki ova regija je zapravo Arapski potkontinent jer leži na istoimenoj tektonskoj ploči koja se sve više udaljava od severoistočne Afrike (formirajući Crveno more), i podvlači pod evroazijsku ploču (formirajući planine Zagrosa). Sastav stena se sistematski razlikuje kroz Arabiju. Najstarije stene izložene na Arapsko-nubijskom štitu blizu Crvenog mora prekrivene su ranijim sedimentima koji postaju mlađi prema Persijskom zalivu. Možda najbolje očuvani ofiolit na Zemlji, ofiolit Semail, leži izložen u planinama UAE-a i severnog Omana.

Arabijsko poluostrvo je pretežno talasast (prosečna visina 500-1000 m) sa velikim pustinjskim područjima (Nefud, Rub el Hali) i osamljenim granitnim masivima. Na rubnim delovima prelazi u planinske krajeve (najviši ispon 3.760 m). Uz Persijski zaliv izdvaja se prostrana, do 150 km, široka obalna ravnica. Obale su pretežno ravne i peščane.

Arabijsko poluostrvo geografski čine:

  1. središnja visoravna sa plodnim dolinama i pašnjacima korištenima za ispašu ovaca i druge stoke.
  2. prostor pustinja – na severu se nalazi stenovita pustinja Nefud, na jugu Rub el Hali ili Velika arapska pustinja, a između njih Dahna. U pustinji Rub el Hali, pesak se prostire skoro 200 m ispod površine.
  3. prostor suve i močvarne obale sa koralnim grebenima na crvenomorskoj strani.
  4. pojas planina, koje su prvenstveno uporedne sa Crvenim morem u zapadnom (npr. provincija Asir) i jugoistočnom delu (Oman). Najviša tačka Jabal Al-Nabi Šo'aib u Jemenu visoka je 3.666 m.

Klima uredi

U regiji prevladava pustinjska klima sa znatnim dnevnim i godišnjim kolebanjima temperature i vrlo malom količinom padavinama (do 100 mm godišnje). Stalnih površinskih tokova i jezera nema, a suve doline povremenih vodenih tokova (vadi) duge su često do nekoliko stotina km. Ispod površine velikog dela poluostrva postoje obilni drevni akviferi (vodonosnici), a na mestima gde voda izbija na površinu formiraju se oaze (npr. oaze Al-Hasa i Katif) koje omogućuju razvoj poljoprivrede.

Vegetacija uredi

Biljni pokrov veoma je oskudan (kserofitno grmlje, retka trava), a životinjski svet uglavnom čine vrste koje su se prilagodile aridnoj klimi pustinje. Monsunske lišćarske šume razvijene su samo na vlažnijim (500—750 mm) padinama planinskog područja južnog i jugoistočnog dela poluostrva. U oazama dobro uspeva palma.

Stanovništvo uredi

Smatra se da je poluostrvo bilo izvorna domovina protosemitskim narodima, precima svih semitskih naroda u regiji – Akađana, Arapa, Asiraca, Hebreja itd. Arabijsko poluostrvo je bio kolevka arapskog jezika (koji se proširio izvan poluostrva zajedno sa islamskom religijom tokom ekspanzije islama započete u 7. veku), a još uvek održava sićušno stanovništvo govornika južnosemitskih jezika poput mehrija i šehrija, ostataka jezične porodice koja je imala veću važnost u ranijim istorijskim razdobljima kada je cvetalo Sabejsko kraljevstvo u južnom delu poluostrva (današnji Jemen i Oman).

Geopolitika uredi

Poluostrvo je politički odeljeno od ostatka Azije severnim granicama Kuvajta i Saudijske Arabije. Na teritoriji Arabije nalaze se:

Sve navedene zemlje, osim Jemena, nazivaju se arapskim zalivskim državama. One su jedne od najbogatijih zemalja u svetu s obzirom na njihovo malobrojno stanovništvo zbog bogatih ležišta nafte i plina koje se nalaze u primorju Persijskog zaliva.

Saudijska Arabija pokriva veći deo poluostrva. Većina stanovništva poluostrva živi u Saudijskoj Arabiji i Jemenu. Poluostrvo sadrži najveće rezerve nafte na svetu. U Saudijskoj Arabiji se nalaze islamski sveti gradovi Meka i Medina. UAE i Saudijska Arabija ekonomski su najbogatije države u regiji. Katar, malo poluostrvo u Persijskom zalivu, dom je slavnoj arapskoj televizijskoj stanici Al Jazeri. Kuvajt je mala zemlja na severoistoku poluostrva koja graniči sa Irakom. Tokom Prvog zalivskog rata Sadam Husein je napao Kuvajt kog je zatim proglasio iračkom provincijom. Kuvajt je strateško važna zemlja koja je formirala jedan od glavnih terena koalicijskih snaga za organizaciju invazije Iraka 2003.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Hopkins, Daniel J.; Staff, Merriam-Webster; 편집부 (2001). Merriam Webster's Geographical Dictionary. Merriam-Webster (Third izd.). str. 61. ISBN 978-0877795469. Arhivirano iz originala 6. 2. 2016. g. Pristupljeno 19. 10. 2015. 
  2. ^ „Arabia | peninsula, Asia”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). 
  3. ^ a b Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 62. ISBN 86-331-2075-5. 
  4. ^ McColl, R. W. (2014). Encyclopedia of World Geography (na jeziku: engleski). Infobase Publishing. str. 773. ISBN 9780816072293. 
  5. ^ „Arabian Peninsula”. World News (na jeziku: engleski). Pristupljeno 15. 4. 2017. 
  6. ^ Niz, Ellen Sturm (2006-04-10). Peninsulas  (na jeziku: engleski). Capstone. str. 19. ISBN 9780736861427. 
  7. ^ Niz, Ellen Sturm (2006). Peninsulas (na jeziku: engleski). Capstone. str. 19. ISBN 9780736861427. 
  8. ^ McColl, R. W. (2014). Encyclopedia of World Geography (na jeziku: engleski). Infobase Publishing. str. 710. ISBN 9780816072293. 
  9. ^ Condra, Jill (2013). Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World [2 Volumes] (na jeziku: engleski). ABC-CLIO. str. 62. ISBN 9780313376375. 
  10. ^ Dodge, Christine Huda (2003-04-01). The Everything Understanding Islam Book: A Complete and Easy to Read Guide to Muslim Beliefs, Practices, Traditions, and Culture (na jeziku: engleski). Simon and Schuster. ISBN 9781605505459. Arhivirano iz originala 31. 10. 2021. g. Pristupljeno 19. 5. 2020. 
  11. ^ „15 Largest Peninsulas in the World”. WorldAtlas (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 17. 3. 2021. g. Pristupljeno 2017-10-21. 
  12. ^ Cohen, Saul Bernard (2003). Geopolitics of the World System. Rowman & Littlefield. str. 337. ISBN 9780847699070. Arhivirano iz originala 1. 10. 2022. g. Pristupljeno 5. 9. 2022. 
  13. ^ Zaken, Ministerie van Buitenlandse (2017-05-14). „Kingdom of Saudi Arabia – Doing business in the Gulf region – netherlandsworldwide.nl”. www.netherlandsworldwide.nl (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 11. 5. 2021. g. Pristupljeno 2021-02-19. 
  14. ^ Ibn al-Faqih (c. 903). Mukhtasar Kitab al-Buldan (na jeziku: Arabic). Arhivirano iz originala 20. 4. 2021. g. Pristupljeno 20. 4. 2021. 
  15. ^ Uerpmann, Hans-Peter; Usik, Vitaly I.; Parker, Adrian G.; Marks, Anthony E.; Jasim, Sabah A.; Armitage, Simon J. (2011-01-28). „The Southern Route "Out of Africa": Evidence for an Early Expansion of Modern Humans into Arabia”. Science (na jeziku: engleski). 331 (6016): 453—456. Bibcode:2011Sci...331..453A. ISSN 0036-8075. PMID 21273486. S2CID 20296624. doi:10.1126/science.1199113. 
  16. ^ „First human migration out of Africa more geographically widespread than previously thought”. Eurek Alert. 9. 4. 2018. Arhivirano iz originala 2. 12. 2018. g. Pristupljeno 1. 11. 2018. 
  17. ^ Roberts, Patrick; Stewart, Mathew; Alagaili, Abdulaziz N.; Breeze, Paul; Candy, Ian; Drake, Nick; Groucutt, Huw S.; Scerri, Eleanor M. L.; Lee-Thorp, Julia; Louys, Julien; Zalmout, Iyad S.; Al-Mufarreh, Yahya S. A.; Zech, Jana; Alsharekh, Abdullah M.; al Omari, Abdulaziz; Boivin, Nicole; Petraglia, Michael (29. 10. 2018). „Fossil herbivore stable isotopes reveal middle Pleistocene hominin palaeoenvironment in 'Green Arabia'”. Nature Ecology & Evolution. Nature. 2 (12): 1871—1878. PMID 30374171. S2CID 53099270. doi:10.1038/s41559-018-0698-9. hdl:10072/382068  . Arhivirano iz originala 14. 6. 2020. g. Pristupljeno 1. 11. 2018. 
  18. ^ Scerri, Eleanor M. L.; Shipton, Ceri; Clark-Balzan, Laine; Frouin, Marine; Schwenninger, Jean-Luc; Groucutt, Huw S.; Breeze, Paul S.; Parton, Ash; Blinkhorn, James; Drake, Nick A.; Jennings, Richard; Cuthbertson, Patrick; Al Omari, Abdulaziz; Alsharekh, Abdullah M.; Petraglia, Michael D. (29. 11. 2018). „The expansion of later Acheulean hominins into the Arabian Peninsula”. Scientific Reports. 8 (1): 17165. Bibcode:2018NatSR...817165S. PMC 6265249  . PMID 30498259. doi:10.1038/s41598-018-35242-5. 
  19. ^ „Saudi Arabia's Qassim stone axe find points to prehistoric 'crossroads'”. Arab News. 2. 1. 2021. 

Spoljašnje veze uredi

 
Arabijsko poluostrvo na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Арабијско_полуострво&oldid=27710419”