Aljaski zaliv
57° N 144° W / 57° S; 144° Z
| Aljaski zaliv Gulf of Alaska | |
|---|---|
 Mapa Aljaskog zaliva | |
| Lokacija | severozapad Severne Amerike |
| Pritoke | Koper (462 km) i Susitna (504 km) |
| Okean/more | Severni Tihi okean |
| Zemlje basena |  SAD Aljaska |
| Maks. dužina | 1.950 km |
| Maks. širina | 650 km |
| Površina | ~1.533.000 km2 |
| Ostrva | Kodijak |
| Naselja | Enkoridž, Sitka, Džuno, Kodijak Ajland |
| Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi | |
Aljaski zaliv (engl. Gulf of Alaska) predstavlja prostranu zalivsku akvatoriju severozapadnog Tihog okeana oivičenu na severu i istoku južnom i jugoistočnom obalom američke savezne države Aljaska. Prema američkom geološkom društvu južna granica zaliva ide linijom od ostrva Kodijak i poluostrva Aljaska na zapadu do Diksonovog prolaza (odnosno do pomorske granice između SAD i Kanade) na istoku.[1] Ovako omeđena akvatorija obuhvata površinu od približno 1.533.000 km². Maksimalna dubina je do 5.569 metara.
Poluostrvo Aljaska odvaja Aljaski zaliv na zapadu od Beringovog mora i njegovog Bristolskog zaliva.
Zaliv leži u zoni subpolarne klime i područje je izvanredno velikog biološkog diverziteta.
Geografija
uredi
Celokupna obala Aljaskog zaliva odlikuje se izrazito velikim stepenom razuđenosti. Duž obala pružaju se brojni manji zalivi fjordovskog tipa koji se duboko uvlače u kopno. Najveći od njih je Kukov zaliv koji se u kopno uvlači između kontinentalnog dela i poluostrva Kenaj (najveće poluostrvo u zalivu) te zaliv Princa Vilijama. Neki od najvećih glečera na kontinentu svoj tok završavaju na obalama Aljaskog zaliva, uključujući i lednike Malaspina i Bering. Ostrva su podeljena u dva arhipelaga, na severu Kodajk, a na jugoitsoku Aleksandrov arhipelag.
Obala je dosta strma, a obalska ravnica relativno uska. Iz okeana se gotovo vertikalno na mnogim mestima dižu visoke vulkanske planine Maunt Logan (6.050 m) i Maunt Sent Elaja (5.490 m).
Megacunami u zalivu Litjuja 1958.
urediGodine 1958. u području oko fjorda Litjuja (u severnom delu Aleksandrovog arhipelaga) desio se jak zemljotres (magnitude 8,3) koji je uzrokovao odronjavanje oko 30 miliona metara kubnih stena i leda sa obale u zaliv.[2] Ogromne količine materijala koje su se naglo survale u zaliv prouzrokovale su megacunami visine 516 metara. Bio je to najveći ikada registrovani cunami u istoriji u tom delu sveta.[3]
Klima
urediPodručje Aljaskog zaliva leži u zoni subpolarne klime. Vazdušne struje koje se formiraju nad zalivom imaju veliki uticaj na klimatske prilike na celoj severnoj zemljinoj polulopti (posebno u području Severnog Atlanktika). U periodu jesen-proleće nad zapadnim i južnim delovima zaliva je zona niskog vazduškog pritiska, i to je pojava koja se u meteorologiji naziva Aleutskim ciklonom. Oluje koje nastaju u ovoj oblasti kreću se duž obale ka jugu i često dostižu i do obala Južne Kalifornije. U letnjem delu godine nad zalivom je zona visokog vazdušnog pritiska.[4][5] Kretanje vazdušnih struja nad Aljaškim zalivom ima presudan uticaj na raspored sezonskih padavina na području Britanske Kolumbije, Vašingtona i Oregona.
Ekologija i hemija mora
urediJedan krak tople morske Kurošio struje odvaja se ka istoku i teče ka vodama Aljaskog zaliva kao Aljaska struja. Njen tok ide od južnih ka severnim i zapadnim obalama države Aljaska u smeru suprotnom od kretanja kazaljke na satu. Zahvaljujući ovoj struji vode u zalivu su nešto toplije u odnosu na područja na sličnim geografskim širinama, tako da su prosečne temperature vode koje nosi ova struja oko 4 °C, dok je salinitet u proseku oko 32,6‰ (u površinskom delu).[6] Najveću brzinu ima tokom zime kada dostiže do 0,3 m/sek, dok je najslabiji intenzitet u letnjem delu godine kada jaki vetrovi često menjaju njen pravac.[6]
Iako su vode Aljaskog zaliva relativno čiste i pošteđene većih zagađivača, ekološka slika zaliva nije idealna. Najveći zagađivači su industrijska postrojenja duž obale, ali i veoma živa trgovačka aktivnost u vodama zaliva. Najveća ekološka katastrofa desila se 1989. u luci Valdiz, kada je iz tankera komapnije Ekson Valdez u more iscurilo oko 50 miliona litara sirove nafte, kojom je zagađeno preko 2.500 km obale. Bila je to ujedno najveća naftna havarija u istoriji Sjedinjenih Država. Veliki problem predstavlja i nekontrolisano izlivanje otpadnih voda iz industrijskih postrojenja duž obale.[5][7]
Živi svet
uredi
Zahvaljujući pogodnoj klimi i relativno čistoj vodi, te uticaju tople Aljaske struje, ekosistem zaliva je veoma bogat i raznovrsan. Morski ekosistem zaliva se ubraja u red visokoproduktivnih ekosistema klase prajm sa više od 300 grama ugljenika po metru kvadratnom godišnje.[8] U zalivu obitava jedna od najvećih koncentracija planktonskih vrsta na zemlji.
Na morskom dnu zaliva žive brojne vrste korala od kojih je najpoznatija Primnoa pacifica koja iako uglavnom živi na dubinama između 150 i 900 metara, naseljava fjordove oko grada Džunoa do dubina od svega 30 metara.[9][10]
Ribe i ljuskari čine najbrojniji ekosistem u zaliv, a najrasprostranjenije su diadromske vrste koje naseljavaju i slatke i slane vode. Među njima se posebno ističu razne vrste lososa, zatim pacifički bakalar, skuša i iverak. Od rakova najbrojniji su kraljevska kraba, Chionoecetes i škampe.
Industrijski ribolov je važna privredna delatnost u zalivu. Tako je 1990. izlovljeno oko 650.000 tona ribe, a slične količine su izlovljavane i u narednim godinama. Nekontrolisan lov doveo je mnoge od vrsta na ivicu izumiranja.[5]
Od poluostrva Aljaska do ostrva Unimak proteže se ekosistem planinske tajge (do visina od oko 1.200 metara). Obronci su prekriveni zakržljalom drvenastom vegetacijom među kojom dominiraju Empetrum nigrum, Salix arctica (arktička vrba) i Dryas octopetala. U nižim i nešto zaštićenijim delovima rastu razne vrste vrbe, jova (Alnus sinuata) dok u naplavnim nizijskim područjima raste topola (Populus balsamifera).[11]
Vidi još
urediReference
uredi- ^ U.S. Geological Survey Geographic Names Information System: Gulf of Alaska. Pristupljeno 12. decembra 2013.
- ^ George Pararas-Carayannis (1999). „The Mega-Tsunami of July 9, 1958 in Lituya Bay, Alaska”. Pristupljeno 13. 12. 2013.
- ^ Leonard, Rogers & Hyndman 2010, str. 248
- ^ Shulski, Martha; Wendler, Gerd (2007). The Climate of Alaska. University of Alaska Press. ISBN 978-1-60223-007-1.
- ^ a b v The Encyclopedia of Earth. C. Michael Hogan - Oceans and seas: Gulf of Alaska. Pristupljeno 13. decembra 2013.
- ^ a b The Encyclopedia of Earth. Steve Baum - Oceans and seas: Alaska Current. Pristupljeno 13. decembra 2013.
- ^ W. James Ingraham; Bakun, A; Favorite, Felix (1976). Physical oceanography of the Gulf of Alaska. Northwest Fisheries Center, National Marine Fisheries Service.
- ^ Hogan, C. Michael (2011). „Gulf of Alaska. Topic ed. P.Saundry. Ed.-in-chief C.J.Cleveland. Encyclopedia of Earth”. National council for Science and the Environment. Pristupljeno 13. 12. 2013.
- ^ Stone Robert P; Shotwell S Kalei. (2007). „State of deep coral ecosystems in the Alaska Region: Gulf of Alaska, Bering Sea and the Aleutian Islands” (PDF). In: Lumsden SE et al., eds. The State of Deep Coral Ecosystems of the United States. NOAA Technical Memorandum CRCP-3. Silver Spring, MD: 65—108.
- ^ Waller, RG; Stone, RP; Mondragon, J; Clark, CE (2011). „Reproduction of Red Tree Corals in the Southeastern Alaskan Fjords: Implications for Conservation and Population Turnover”. In: Pollock NW, ed. Diving for Science 2011. Proceedings of the American Academy of Underwater Sciences 30th Symposium. Dauphin Island, AL: AAUS; 2011. Arhivirano iz originala 13. 12. 2013. g. Pristupljeno 13. 12. 2013.
- ^ Ricketts 1999
Literatura
uredi- W. James Ingraham; Bakun, A; Favorite, Felix (1976). Physical oceanography of the Gulf of Alaska. Northwest Fisheries Center, National Marine Fisheries Service.
- Ricketts, Taylor H. (1999). Terrestrial Ecoregions of North America: A Conservation Assessment. Island Press. ISBN 978-1-55963-722-0.
- Leonard, L. J.; Rogers, G. C.; Hyndman, R. D. (2010). „Open File 6552”. Geological Survey of Canada. Natural Resources Canada. str. 248.
- Shulski, Martha; Wendler, Gerd (2007). The Climate of Alaska. University of Alaska Press. ISBN 978-1-60223-007-1.
- Mundy, Phillip Roy; Program, Alaska Sea Grant College; Council (2005). The Gulf of Alaska: biology and oceanography. National Sea Grant Office (U.S.). University of Alaska Fairbanks, Alaska Sea Grant College Program. ISBN 978-1-56612-090-6.
- Cameron, Ian (1987). Lost Paradise: The Exploration of the Pacific. Topsfield, MA: Salem House. ISBN 978-0-88162-275-1.
- Couper, A.D., ur. (1989). Development and Social Change in the Pacific Islands. London: Routledge. ISBN 978-0-415-00917-1.
- Gilbert, John (1971). Charting the Vast Pacific. London: Aldus. ISBN 978-0-490-00226-5.
- Igler, David (2013). The Great Ocean: Pacific Worlds from Captain Cook to the Gold Rush. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-991495-1.
- Jones, Eric, Lionel Frost, and Colin White (1993). Coming Full Circle: An Economic History of the Pacific Rim. Westview Press.
- Lower, J. Arthur (1978). Ocean of Destiny: A Concise History of the North Pacific, 1500–1978. Vancouver: University of British Columbia Press. ISBN 978-0-7748-0101-0.
- Napier, W.; Gilbert, J.; Holland, J. (1973). Pacific Voyages. Garden City, NY: Doubleday. ISBN 978-0-385-04335-9.
- Nunn, Patrick D. (1998). Pacific Island Landscapes: Landscape and Geological Development of Southwest Pacific Islands, Especially Fiji, Samoa and Tonga. editorips@usp.ac.fj. ISBN 978-982-02-0129-3.
- Oliver, Douglas L. (1989). The Pacific Islands (3rd izd.). Honolulu: University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-1233-1.
- Paine, Lincoln (2015). The Sea and Civilization: A Maritime History of the World.
- Ridgell, Reilly (1988). Pacific Nations and Territories: The Islands of Micronesia, Melanesia, and Polynesia (2nd izd.). Honolulu: Bess Press. ISBN 978-0-935848-50-2.
- Samson, Jane (2003). British imperial strategies in the Pacific, 1750–1900. Ashgate Publishing.
- Soule, Gardner (1970). The Greatest Depths: Probing the Seas to 20.000 ft (6.100 m) and Below. Philadelphia: Macrae Smith. ISBN 978-0-8255-8350-6.
- Spate, O.H.K. (1988). Paradise Found and Lost. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-1715-9.
- Terrell, John (1986). Prehistory in the Pacific Islands: A Study of Variation in Language, Customs, and Human Biology. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-30604-1.
- Calder, Alex,, ur. (1999). Voyages and Beaches: Pacific Encounters, 1769–1840.. (U of Hawai‘i Press, )
- Davidson, James Wightman (1966). „Problems of Pacific history.”. Journal of Pacific History. 1 (1): 5—21..
- Dirlik, Arif. “The Asia-Pacific Idea: Reality and Representation in the Invention of a Regional Structure,” Journal of World History. 3 (1): 55—79. 1992. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć). - Dixon, Chris, and David Drakakis-Smith. “The Pacific Asian Region: Myth or Reality?” Geografiska Annaler: Series B, Human Geography 77#@ (1995): 75+
- Dodge, Ernest S (1965). New England and the South Seas. Harvard UP.
- Flynn, Dennis O., Arturo Giráldez, and James Sobredo, eds. Studies in Pacific History: Economics, Politics, and Migration (Ashgate, 2002).
- Gulliver, Katrina (2011). „Finding the Pacific world.”. Journal of World History. 22 (1): 83—100.
- Korhonen, Pekka (1996). „The Pacific Age in World History,”. Journal of World History. 7 (1): 41—70..
- Munro, Doug (2009). The Ivory Tower and Beyond: Participant Historians of the Pacific. Cambridge Scholars Publishing.
- "Recent Literature in Discovery History." Terrae Incognitae, annual feature in January issue since 1979; comprehensive listing of new books and articles.
- Routledge, David (1985). „Pacific history as seen from the Pacific Islands.”. Pacific Studies. 2.: 81+ online
- Samson, Jane. "Pacific/Oceanic History" in. Kelly Boyd, ur. (1999). Encyclopedia of Historians and Historical Writing vol 2. Taylor & Francis. str. 901—02. ISBN 978-1-884964-33-6.
- Stillman, Amy Ku‘uleialoha. “Pacific-ing Asian Pacific American History,” Journal of Asian American Studies. 7 (3): 241—270. 2004. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć).
.svg){kind=small}
