Bela Srbija
Bela Srbija ili Bojka (stgrč. Βοΐκι — Bojki), naziv je za oblast u Evropi koja je prema navodima vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita (913—959) u spisu „O upravljanju Carstvom“ (lat. De administrando imperio) bila prapostojbina Srba iz koje su oni krenuli na Balkansko poluostrvo. O položaju Bele Srbije postoje različite teorije. Jedna od ovih teorija Belu Srbiju smešta na područje današnje istočne Nemačke, gde je istorijski potvrđeno postojanje lužičkosrpske države između 7. i 10. veka, na području koje i danas naseljavaju Lužički Srbi.
| Bela Srbija Srbija Bojka | |||
|---|---|---|---|
 7. vek; jedna od mogućih lokacija Bele Srbije | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | srednja Evropa | ||
| Politika | |||
| Oblik države | kneževina | ||
| — Knez | Dervan (?) | ||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | srednji vek | ||
| — Osnivanje | posle 531. godine | ||
| — Ukidanje | između 629. i 632. godine | ||
Istorija uredi
Nakon što je Tirinžansko carstvo uništeno od strane Franaka i Sasa, Srbi su živeli u miru, ali su morali da plaćaju godišnji danak Sasima. Nakon što su istočni Sasi napustili teritoriju između Labe i Zale 561. godine, Franci su zavladali tim oblastima i stavili pod vlast Srbe. Neki izvori tvrde da su Srbi bili i pre pod franačkom vlašću. Tako da će zemlju između Zale i Labe, već nakon završetka Tirinžanske države 531/534. godine imati uticaj Franci.[1]
Godine 571. Avari osvajaju Tiringiju,Tirinžane Germane i Srbe i ostala slovenska plemena zapadno od Odre. Srbi i Česi su se pobunili 628. godine, Češku je predvodio Samo, a Srbe Dervan. Zajedno su dobili nezavisnost od Avara.[1]
Letopis popa Dukljanina uredi
Na početku letopisa se pominje vladar Srba u prapostojbini Svevlad, sa svojim sinovima Brusom, Totilom i Oštrojlom, što i dokazuju pravci osvajanja Totile i Oštrojla, jer se pominju da su prvo zauzeli Panoniju. Kasnije se pominje kako je Svevlada nasledio Brus: „posle očeve smrti sede na njegov presto i vladao je umesto njega u zemlji svog rođenja”, Verovatno se misli na Belu Srbiju. Zanimljivo je to da su Goti živeli u severnijem delu Polablja. Kasnije se o Brusu i Beloj Srbiji nište ne pominje, osim da je Oštrojlov sin, Senudial vladao od Poljske (Bele Srbije verovatno) do Valdevina (Vinodola), a njega je nasledio Selimir, za čije se vreme desila verovatno seoba Srba na Balkan, dok je njegov brat Dervan verovatno ostao u Beloj Srbiji. Zanimljivo je da Vinodol takođe postoji i u slovačkoj poznatoj istorijskoj regiji Njitri. Problem dolazi zbog prepisa, gde se pominje da je vladao od Vinodola do Apolonije, regije u provinciji Iliriji. Ako je tačno da je nepoznati knez Selimir, zbog sličnosti i tačnosti vremena, onda je verovatno da je Senudial vladao Belom Srbijom i da su ga nasledili Dervan i Selimir, ali se u letopisu ne pominje šta se desilo sa Brusom. Hronološki je nemoguće postaviti vreme vladavina ovih vladara.
Položaj Bele Srbije uredi
Porfirogenit u svom delu kaže: „Srbi vode poreklo od nekrštenih Srba, nazvanih i Beli, naseljenih sa one strane Turske (Mađarske), u kraju koji se kod njih naziva Bojki (Bojka), gde im je u susedstvu i Franačka, isto kao i velika Hrvatska (jug današnje Poljske i Šleska), ona nekrštena, koja se naziva i Bela. Tamo su dakle ovi Srbi od davnine nastanjeni“[2].
Sam termin Bojka ali i njen tačan položaj do danas nisu razrešeni i na snazi su tri pretpostavke koje je smeštaju:
- zapadno od Bele Hrvatske na prostor severne Češke i Lužice
- istočno od Bele Hrvatske na prostor istočnog Zakarpatja odnosno na severozapad današnje Ukrajine
- na područje današnje Poljske (gornji tok Visle i Odre)
Položaj Bele Hrvatske uredi
Prema navodima Porfirogenita u istom delu, Bela Hrvatska se takođe nalazi iza Turske (Mađarske), graniči se sa Belom Srbijom, nalazi se pored Franačke, a njeni stanovnici su u sukobu sa Bavarcima i Pečenezima[3]. Smeštanje iza Mađarske, locira Belu Hrvatsku u Zakarpatje, dok je sukobi sa Bavarcima i blizina Franačke smeštaju na prostor današnje Češke, ali problem nastaje u pominjanju napada Pečenega na nju, pošto su oni boravili u istočnom Zakarpatju[3].
Pored Porfirogenitovog spisa, još nekoliko dokumenata iz srednjeg veka pominju Belu Hrvatsku i na osnovu njih se ona može smestiti u gornji tok Visle oko Krakova[3]. Na osnovu ovoga, Ferjančić u svojim komentarima Porfirogenitovog dela u prilog toj tezi navodi i da je jedino ta oblast u Porfirogenitovo doba bila nekrštena na zapadnoslovenskom području. On pored toga navodi da je sam car kada je pominjao napade Pečenega, verovatno pojam Bele Hrvatske proširio na celokupnu prvobitnu Češku državu pod Boleslavom I (929—967) koji je oko 940. godine ovladao Krakovskom oblašću, dok se pisanje Porfirogenitovog dela smešta oko 949. godine. Na taj način se položaj Bele Hrvatske jasno lokalizuje u gornji tok Visle oko današnjeg Krakova[3], čime se stvara jasno polazište za određivanje položaja Bele Srbije.
Značenje termina Bojka uredi
Sam termin Bojki odnosno Bojka koji pominje car u svom delu nije do danas definitivno razrešen, iako je na snazi nekoliko različitih tumačenja koja idu u prilog jednoj ili drugoj tezi o položaju Bele Srbije.
U prilog zapadnoj tezi idu izvođenja termina Bojka od:
- skraćenog i iskvarenog oblika Bojohemum, što je srednjovekovni naziv za današnju Češku (Bohemska)[3][4]
U prilog istočnoj tezi, idu izvođenja termina Bojka od:
- rusinskog plemena Bojki, koje je živelo u Istočnoj Galiciji[3][5]
Vladari uredi
Prema Porfirogenitu, Srbi su u Beloj Srbiji imali vladara, čija su dva sina nasledila od oca vlast nad Srbijom, a jedan od njih, preuzevši polovinu naroda, preselio se na Balkan.[6] Prema nekim mišljenjima, ova dva brata su bili sinovi kneza Dervana.[7] Prema drugim istraživanjima Drvan je jedan o dvojice braće koji su nasledili kneževsku vlast, a drugom se sačuvalo samo legendarno ime Selimir.[8]
Sumnje u Porfirigenitova kazivanja uredi
Jedan broj naučnika u 19. i 20. veku je odbacivao Porfirogenitove navode o seobi Srba i Hrvata kao izmišljotine. Među ove naučnike su spadali Ernst Dimler, Franjo Rački, Vatroslav Jagić, Konstantin Jireček i Džon Bjuri. Prema njihovim teorijama, seoba Srba i Hrvata nije usledila kao poseban talas, kako priča Porfirogenit, već su se oni naselili zajedno sa ostalim Južnim Slovenima, koji su stigli na Balkan u doba Avarske dominacije (Prema suprotnom mišljenju, Srbi i Hrvati su bili Zapadni odnosno Istočni Sloveni ili Sarmati, koji su se, naselivši se na Balkan, izmešali sa ranije doseljenim Južnim Slovenima i proširili na njih svoja etnička imena).
Dimler drži da su se Srbi i Hrvati nasilno naselili zajedno sa drugim Južnim Slovenima, a da je priča o njihovom doseljenju zvanična teorija, po kojoj se svi narodi dospeli na teritoriju Vizantijskog carstva, silom ili milom, tu nalaze carevom voljom. Dok je Dimler dopuštao da je seoba Hrvata i Srba usledila kao poseban talas seobe Slovena na Balkan, Jagić je osporavao i taj podatak, navodeći argument da su srpsko-hrvatska narečja činila celinu sa ostalim južnoslovenskim narečjima oko njih. Po Jagiću, car je čuo nešto o Hrvatima i Srbima iza Karpata, o Hrvatima oko Krakova i u Češkoj i za polapske Srbe, pa je na osnovu sličnosti tih imena zaključio da dalmatinski Srbi i Hrvati vode poreklo od severozapadnih Srba i Hrvata, te je izmislio njihove prapostojbine Belu Hrvatsku i Srbiju iz kojih su se oni tobože doselili.
Jireček je smatrao da su Srbi i Hrvati u vekovima pre seobe mogli stanovati iza Karpata, ali i on drži da su se u doba seobe nalazili među Avarima u Panoniji i da su bili južni Sloveni. Dok se o Beloj Hrvatskoj mogu naći podaci i u drugim izvorima 9. i 10. veka, o Beloj Srbiji nema drugih podataka sem u Porfirogenitovom spisu.
Ova učenjačka škola, koja bi se mogla nazvati Dimlerovom, osporava i da su Srbi ikada stanovali u Makedoniji i da ime grada Servija potiče od Srba. U drugu ruku, ovi naučnici ne mogu da objasne odakle potiče toponim Servija u Makedoniji. Oni takođe osporavaju Porfirogenitov podatak da su Srbi još od doseljenja zaposeli ceo jugozapadni deo provincije Dalmacije, već smatraju da su se Srbi prvobitno nastanili u brdskoj Srbiji ili Raškoj, a da je srpsko ime kasnije rašireno nad okolnim slovenskim plemenima tokom rasta raške države.
Među branioce Porfirogenita spadaju Vjekoslav Klaić, Natko Nodilo, Niko Županič i Ljudmil Hauptman.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b Joachim Hermman (Hrsg.): Die Slawen in Deutschland. Geschichte und Kultur der slawischen Stämme westlich von Oder und Neiße vom 6. bis 12. Jahrhundert. Akademie-Verlag, Berlin 1985., Seiten 35, 37, 254
- ^ Konstantin Porfirogenit, „O upravljanju Carstvom“ (glava 32.)
- ^ a b v g d đ Ferjančić 2007
- ^ Franjo Rački, „Biela Hrvatska I Biela Srbija“, Rad JAZIU 52 1880
- ^ Pavel Jozef Šafárik, „Slovanské starožitnosti I-II“, Praha 1837 — 1865 (jezik: češki)
- ^ Aleksandar M. Petrović, Kratka arheografija Srba, Novi Sad. (1994). str. 91.
- ^ Vujić & Basarić 1998, str. 40.
- ^ Logos 2017, str. 33-36 sa napomenom 159.
Izvori i literatura uredi
Izvori uredi
- Konstantin Porfirogenit, „O upravljanju Carstvom“ (glava 32.)
- Ferjančić, Božidar (2007) [1959]. Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije II. Beograd. ISBN 978-86-83883-08-0.
Literatura uredi
- „Seoba Srba i Hrvata na Balkan“, Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka, članak napisao Dragutin Anastasijević.
- Vujić, Sava S.; Basarić, Bogdan M. (1998). Severni Srbi (ne)zaboravljeni narod: etnikum koji preživi svaku propast. Sava S. Vujić-Bogdan M. Basarić. ISBN 978-86-901945-1-3.
- Vukcevich, Ivo. Croatia: Ludwig von Gaj and the Croats are Herrenvolk Goths Syndrome. Xlibris Corporation. str. 1. ISBN 978-1-4797-6666-6.
- Jan Brankačk, Lužički Srbi u srednjem veku - osnovne linije za njihovu istoriju od VI do XII veka
- Reuter, Timothy (1992). The Annals of Fulda: Ninth-century Histories. Manchester University Press. str. 32. ISBN 978-0-7190-3458-9.
- The An nals of St. Ber tin (839) and Chacanus of the Rhos
- ANNALES VEDASTINI
- Medieval Sourcebook: Annals of Xanten, 845-853
- Logos, Aleksandar A. (2017). Istorija Srba I (PDF). Beograd. ISBN 978-86-85117-37-4.
