Београдско Четворојеванђеље
Beogradsko Četvorojevanđelje je najstarija štampana knjiga u Beogradu. Štampana je u Beogradskoj štampariji i bila je jedina knjiga odštampana u ovoj štampariji.[1] Štampanje je završeno 17. avgusta 1552. godine (4. avgusta po julijanskom kalendaru). Zove se još i Četvoroblagovestije. Sadrži četiri kanonska jevanđelja. Štampanje Beogradskog Četvorojevanđelja započeo je osnivač Beogradske štamparije, knez Radiša Dmitrović, a završio Dubrovčanin Trojan Gundulić. Redakcijske poslove, tehničko i umetničko oblikovanj i izbor predložaka za ornamentiku zastavica i inicijala obavljao je jeromonah Mardarije.
| Beogradsko Četvorojevanđelje | |
|---|---|
 | |
| Nastanak i sadržaj | |
| Orig. naslov | Četvoroblagovestije |
| Ilustrator | Jeromonah Mardarije |
| Zemlja | Osmansko carstvo (danas  Srbija) |
| Jezik | Srpskoslovenski |
| Izdavanje | |
| Izdavač | Beogradska štamparija |
| Broj stranica | 211 lista |
| Prevod | |
| Datum izdavanja | 17. avgust 1552. |
| Najstarija štampana knjiga u Beogradu i jedno od najboljih ostvarenja starog srpskog štamparstva. | |
Beogradsko Četvorojevanđelje spada u najbolja ostvarenja starog srpskog štamparstva.[2]
Ova knjiga bila je poslednje izdanje štampano za vreme Osmanske vlasti u Srbiji, a Beograd jedini grad na Balkanskom poluostrvu koji je u 16. veku imao štampariju u kojoj su stvarane knjige na srpskoslovenskom jeziku. Kraj 16. veka obeležen je restriktivnom politikom sultana Selima Drugog i doneo je gušenje daljih pokušaja da se štamparska delatnost koliko-toliko sačuva. Ovakvo stanje potrajalo je naredna dva stoleća, sve do obnove štamparstva godine 1831.[3]
Svojom starinom, sadržinom teksta, jezikom, tipografskim i estetskim osobenostima Beogradsko Četvorojevanđelje predstavlja svojevrsni spomenik srpske kulture i pismenosti.[4] Knjiga je zaštićena zakonom kao kulturna baština od izuzetnog značaja.[5]
Izgled knjige uredi
Beogradsko Četvorojevanđelje spada u knjige velike osmine, jer je veličina njenih listova 20×30 cm. Štampano je na papiru, u folio formatu, crnom i crvenom bojom.[1] Štampani prostor na stranici je veličine 14×21,5 cm i potpuno je ispunjen tekstom. Tekst je štampan na srpskoslovenskom jeziku,[3] krupnim ćiriličkim slovima i složen u 24 i 25 redova. Ima ukupno 211 listova.
Knjiga je ukrašena bogatim ornamentima urađenim u kuvanom drvetu orahovine. Sadrži osam velikih ornamenata i 392 inicijala. Uglovi i spoljne strane isprepleteni su belim šarama. Crtana slova su ukrašena stilizovanim listićima ili iskićena belim lozicama. Tip slova i inicijala preuzet je iz starih srpskih rukopisnih knjiga i pod uticajem je srednjevekovnog slikarstva) u manastiru Sopoćani.[2]
Na osnovu vodenog žiga – lađarske kotve koja se nalazi u krugu iznad kog stoji šestokraka zvezda, može se zaključiti da papir na kome je knjiga štampana potiče iz Italije. Između celina uvezani su prazni listovi.
Sadržaj knjige uredi
Knjiga sadrži četiri kanonska jevanđelja - Jevanđelje po Mateju, Jevanđelje po Marku, Jevanđelje po Luki i [[Jevanđelje po Jovanu), zatim evangelistar sa pregledom verskih jevanđelja. Ispred svakog od jevanđelja se nalazi spisak glava i predgovor. Iza jevanđeljskih tekstova, na poslednjih dvadeset pet stranica, nalaze se uputstva o čitanju pojedinih jevanđelja u toku godine, pregled vaskrsnih jevanđelja, mesecoslov od 1. septembra do 31. avgusta, popis začela jevanđelja za razne potrebe i službe pojedinim svetiteljima i uputstvo za čitanje vaskrsnih jevanđelja po glasovima.
Poslednja dva lista sadrže pogovor koji donosi uvid o osobenostima života srednjevekovnog Beograda i predstavlja autentično svedočanstvo vremena u kom je nastalo.[3] Iz pogovora se takođe može zaključiti da je knjiga štampana u štampariji koju je osnovao knez Radiša Dmitrović, koga je u toku priprema zadesila smrt, kao i da je posao nastavio Dubrovčanin Trojan Gundulić.[2] U delu pogovora Beogradskog četvorojevanđelja koji govori o Gunduliću navodi se da je posle smrti Dmitrovića bio "ponužden", te je štampariju preneo u svoju kuću. Treća ličnost koja se pominje u pogovoru Beogradskog četvorojevanđelja je "grešni, mnogo okajani i poslednji među monasima, jeromonah Mardarije iz manastira zvanog Mrkšina crkva".[1]
Štampanje knjige uredi
Iako je imala bogoslužbenu ulogu, knjiga nije nastala pod okriljem crkve. U to vreme crkva je, usled materijalnih okolnosti, davala prednost prepisivačkom radu. Izlivanje slova i štampanje bilo je skup posao.[5]
Štampanje knjige završeno je 17. avgusta 1552. godine (4. avgusta po julijanskom kalendaru). Na knjizi je kao godina štampanja označena 7060, što se poklapa sa vizantijskim sistemom računanja vremena. Ne postoji podatak o tome koliko je tačno primeraka štampano.[3]
Štampu knjige započeo je knez Radiša Dmitrović, osnivač Beogradske štamparije. Posle njegove smrti posao je nastavio Trojan Gundulić, član Dubrovačke kolonije u Beogradu. Radiša Dmitrović bio je berberin, ali se bavio se i trgovačkim poslovima, što mu je omogućilo da prihvati finansiranje štampanja knjige. Kada se upustio u izdavački poduhvat obezbedio je iskusnog znalca knjige i veštine štampanja, jeromonaha Mardarija. Mardarije je obavljao redakcijske poslove, odlučivao o tehničkom i umetničkom oblikovanju, izboru predložaka za ornamentiku zastavica i inicijala.[2] Jeromonah Mardarije bio je iskusan štampar, osnivač štamparije u manastiru Mrkšina crkva.[6] Prema nekim izvora, upravo on je inspirisao prvo Dmitrovića, a potom i Gundulića, da investiraju u štampariju i organizovao sve aktivnosti tokom njenog osnivanja.[7][8] Ne zna se pouzdano gde je jeromonah Mardarije ovladao štamparskom veštinom. Postoji pretpostavka da je učio zanat u prvoj mileševskoj štampariji, između 1544. i 1546. godine. Tokom boravka u Beogradu važio je za poslednjeg majstora starog srpskog štamparstva. Sam je pripremao kalupe, gravirao ploče za ilustraciju ornamenata, sačinjavao tekstualnu formu i otiskivao knjige.[3] Koliko je poznato, Beogradsko četvorojevanđelje je njegova prva knjiga i ujedno njegov najbolji rad.[1]
Preostali primerci uredi
Do danas je sačuvano oko 40 primeraka, od kojih se 14 nalazi u Beogradu.[5] Najbolje očuvan primerak čuva se u Muzeju grada Beograda,[3] a primerke poseduju i Biblioteka grada Beograda, Narodna biblioteka Srbije, Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković”, Beogradska patrijaršija.
Knjiga je zaštićena zakonom kao kulturna baština od izuzetnog značaja. Povremeno se izlaže u različitim institucijama, kako bi se šira javnost upoznala sa ovim jedinstvenim spomenikom srpske kulture i pismenosti.[5][9]
Zanimljivosti uredi
Zanimljivo je da je svaki sačuvani primerak knjige drugačiji. U nekima nisu sačuvane sve strane, neke sadrže različite beleške na marginama, a neke ima ju i rukom rađene crteže. Takođe se i korice razlikuju od primerka do primerka. Za bogatije kupce izrađivane su skuplje. Beleške na marginama predstavljaju dragoceno svedočanstvo o prošlim vekovima. Nisu poznati vlasnici knjiga. Tek kad se protumače rukom pisane beleške, znaće se u čijem su se nalazile posedu. Beleške su skrivene, što znači da su se vlasnici ophodili sa poštovanjem i trudili da se njihovi zapisi ne vide na prvi pogled.[5]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v g „Prva knjiga štampana u Beogradu: 463. rođendan Beogradskog četvorojevanđelja”. Blic. 28. 7. 2015. Pristupljeno 17. 8. 2021.
- ^ a b v g „Beogradsko Četvorojevanđelje”. elektronske knjige. Antikvarneknjige.com. Pristupljeno 17. 8. 2021.
- ^ a b v g d đ Levai, Marta. „"Beogradsko četvorojevanđelje" – stranice koje odolevaju vremenu”. 011info. Pristupljeno 17. 8. 2021.
- ^ Mano-Zisi, Katarina (avgust 2002). „RASKOŠNO BEOGRADSKO ČETVOROJEVANĐELJE”. tipometar. Pristupljeno 17. 8. 2021.
- ^ a b v g d „BEOGRADSKO JEVANĐELjE: Vekovi na marginama”. Iskra. 4. 8. 2015. Pristupljeno 17. 8. 2021.
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1. jun 1942. godine
- ^ "Zastava", Beograd 1883. godine
- ^ Srpsko geografsko društvo (1922). Glasnik Srpskog geografskog društva: Bulletin de la Société serbe de geographie. Srpsko geografsko društvo. str. 189. „Sva tri, pak, zapisa utvrđuju : da je jeromonah Mardarije, osnivač štamparije, bio jedan od kaluđera velike glave i istrajne ...”
- ^ Katarina (30. 12. 2020). „Beogradsko četvorojevanđelje u Konaku kneginje Ljubice može da se pogleda do 29. januara”. RASEJANJE.info. Pristupljeno 17. 8. 2021.
