Википедија

Bet Šean

Bet Šean ili Bej San (hebr. בֵּית שְׁאָן O ovoj zvučnoj datoteci Beth Šəān (pomoć·info)),[2] u istorijskim izvorima poznat i pod imenom Skitopolis je grad u Severnom okrugu države Izrael, koji je u istoriji imao značajnu ulogu zbog svog geografskog položaja na mestu susreta doline Jordana i Izraelske doline. U hebrejskoj Bibliji zabeleženo je da su nakon bitke između Izraelićana i Filistinaca na gorju Gilboa,[3] tela kralja Saula i njegova tri sina obešena na zidinama Bet Šeana.[4] U rimsko doba, Bet Šean je bio vodeći grad među gradovima Dekapolisa (savez paganskih gradova). U savremeno doba Bet Šean je regionalni centar naselja u dolini Bet Šean.

Bet Šean
בֵּית שְׁאָן
Hostel i gostionica u Bet Šeanu
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Izrael
OkrugSeverni okrug
Osnovanizmeđu 6. i 5. milenijuma p. n. e. (najstarije naselje)
bronzano doba (hananski grad)
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2018.18.227 [1]
 — gustina2.486,63 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate32° 30′ S; 35° 30′ I / 32.50° S; 35.50° I / 32.50; 35.50
Površina7,33 km2
Bet Šean na karti Izraela
Bet Šean
Bet Šean
Bet Šean na karti Izraela
Ostali podaci
GradonačelnikDžeki Levi (Likud)
Veb-sajt
http://www.bet-shean.org.il

Danas su ruševine starog grada Bet Šean zaštićene u okviru Nacionalnog parka Bet Šean.

Geografija uredi

 
Arheološka iskopavanja u Tel Bet Šeanu 1937. Grad se vidi u gornjem delu slike
 
Ruševine drevnog Bet Šeana

Bet Šean je uvek imao veliki značaj, zbog svog geografskog položaja na mestu susreta doline Jordana i Izraelske doline, suštinski je onemogućavao pristup obali Levantskog mora iz pravca reke Jordan, kao i pristup Galileji iz pravca Jerusalima i Jerihona.

Bet Šean se nalazi na Autoputu 90, koji se proteže pravcem sever − jug celom dužinom Izraela. Grad se prostire na površini od 7 km², severno od grada nalazi se veliki nacionalni park. Bet Šean ima oko 20.000 stanovnika.[5]

Grad se danas nalazi pod upravom regionalnog veća Emek-ha-Majanota.

Istorija uredi

Praistorija (neolitsko i eneolitsko doba) uredi

Arheolog Ficdžerald je 1933. pod okriljem Muzeja Arheologije i Antropologije Univerziteta u Pensilvaniji, sproveo obimno arheološko iskopavanje na lokaciji Tel el−Hisn („brdo zamka”), velikom Telu Bet Šeana, s ciljem da odredi starost najstarijeg sloja arheološkog nalazišta. Na osnovu njegovog istraživanja može se zaključiti da je prvo naselje osnovano u kasnom neolitu ili ranom eneolitu (između 6. i 5. milenijuma p. n. e.)[6] Naselje je sa prekidima ostalo naseljeno tokom kasnog neolita i eneolita, sa mogućim prekidom tokom kasnog eneolita.[7]

Bronzano doba uredi

 
Kuća egipatskog guvernera na Tel el−Hisnu

Naselje je obnovljeno početkom ranog bronzanog doba I (3200–3000) i postojalo je tokom ovog perioda, da bi tokom ranog bronzanog doba II nestalo, zatim je obnovljeno tokom ranog bronzanog doba III.[7]

Veliko groblje je bilo u upotrebi na severu lokaliteta od bronzanog doba do vizantijskog doba.[8] Hananski grobovi iz perioda 2000 − 1600. p. n. e. su otkriveni 1926.[9]

Egipatsko doba uredi

Nakon što je u 15. veku p. n. e. egipatski faraon Tutmos III osvojio Bet Šean, prema natpisu na hramu u Karnaku,[10] ovaj mali grad na vrhu uzvišenja je postao sedište egipatske uprave.[11] Egipatske pridošlice su promenile organizaciju grada i ostavile veliku količinu materjalnih dokaza o svom prisustvu. Veliki hananski hram (dug 39 metara) otkriven u iskopavanju koje je organizovao Muzej Univerziteta u Pensilvaniji (Pen muzej) možda potiče iz vremena osvajanja Tutmos III, ali na osnovu rezultata arheoloških iskopavanja u organizaciji Hebrejskog Univerziteta može se zaključiti da potiče iz kasnijeg perioda.[12] Artefakti koji su možda korišćeni u verske svrhe su otkriveni u okolini hrama. Na osnovu stele otkrivene u hramu, ispisane egipatskim hijeroglifima, zna se da je hram bio posvećen bogu Mekalu.[13] Istraživanjima Hebrejskog Univerziteta utvrđeno je da je ovaj hram bio sagrađen na mestu starijeg.[14]

 
Lav i lavica 14. vek p. n. e.

Jedno od najznačajnijih pronalazaka u blizini hrama je stela na kojoj su isklesani lav i lavica u igri, a koja se trenutno nalazi u Muzeju Izraela u Jerusalimu.[15]

Tokom 300 godina egipatske vlasti (od 18. do 20. dinastije), stanovništvo grada su činili pre svega službenici egipatske državne uprave i vojnici. Grad je u potpunosti obnovljen u vreme 19. dinastije.[16] Arheološkim iskopavanjima su otkrivene dve značajne stele iz vremena vladavine egipatskog faraona Setija I i spomenik Ramzesa II.[17] Jedna od tih stela je naročito značajna, jer prema Olbrajtu,[18] svedoči o prisustvu hebrejskog stanovništva: Apirus, koju je Seti I zaštitio od azijskog plemena. Grnčarija je izrađivana lokalno, ali je deo pravljen tako da podražava egipatsku.[19] Postojala su i druga hananska dobra pored uvoznih iz Egipta, ili lokalno proizvedenih u egipatskom stilu.[20] Za vreme 20. dinastije u Bet Šeinu podignute su velike administrativne građevine, uključujući „Građevinu 1500”, malu palatu namenjenu egipatskom guverneru.[21] U ovo vreme je došlo do invazije „Naroda sa mora”, što je ugrozilo egipatsku prevlast nad istočnim Mediteranom. Mada tačne okolnosti nisu poznate, zna se da je ceo lokalitet Bet Šean uništen vatrom oko 1150. p. n. e. Egipćani nisu pokušali da obnove svoje administrativno sedište i izgubili su kontrolu nad regionom.

Gvozdeno doba uredi

Prema hebrejskoj bibliji, oko 1000. p. n. e. grad je postao deo ujedinjenog Izraelskog kraljevstva. U „Prvoj knjizi o kraljevima” Bet Šean je naveden kao deo kraljevstva Solomona, ali istorijska pouzdanost ovog spiska nije opšte prihvaćena.[22] Hananski grad iz gvozdenog doba I (1200-1000. p. n. e.) je izgrađen na mestu egipatskog nedugo nakon njegovog uništenja.[23]

Asirsko carstvo Tiglat-Pilesara III je osvojilo severno kraljevstvo Izrael (732. p. n. e.), a Bet Šean je uništen u požaru.[19]

Grad je bio slabo naseljen do helenističke ere.[19]

Pomeni u Bibliji uredi

Prema hebrejskoj bibliji, 1004. p. n. e. Filistinci su porazili vojsku kralja Saula u blizini gorja Gilboa, a Saul i njegova tri sina Jonatan, Aminadav i Malhisua, poginuli su u borbi, zatim su njihova tela Filistinci obesili o zidine grada Bet Šeana. Nisu pronađeni dokazi trajnijeg filistinskog prisustva, ali je moguće da je njihova vojska samo prošla kroz grad.

Helenistička era uredi

 
Mapa Dekapolisa koja prikazuje lokaciju Bet Šeana, na njoj prikazan pod grčkim imenom grada, Skitopolis

U helenističkoj eri grad je ponovo naseljen pod imenom „Skitopolis” (stgr.: Σκυθόπολις), moguće je da je tako nazvan po skitskim plaćenicima koji su se tu naselili kao veterani. Malo se zna o gradu iz ovog vremena, ali je poznato da je na telu tokom 3. veka p. n. e. podignut veliki hram.[24] Nepoznato je kom božanstvu je bio posvećen, ali je osato u upotrebi do rimskog doba. Grobovi iz helenističke ere su jednostavni, pojedinačne grobnice u kamenu.[25] Od 301 do 198. p. n. e. oblast je bila pod vlašću Ptolemejida, a Bet Šean je pomenut u pisanim izvorima iz 3. ili 2. veka p. n. e. u kojima su opisani Sirijski ratovi između Ptolomejida i Seleukida. Seleukidi su 198. p. n. e. konačno osvojili oblast oko grada Bet Šeana.

Rimsko doba uredi

 
Rimski teatar
 
Rimska ulica
 
Rimske terme

Pompej je 63. p. n. e. Judeju priključio Rimskom carstvu, dok je grad Bet Šean obnovio Aulo Gabinije.[26] Centar grada se pomerio od vrha tela do njegovih padina. Skitopolis je prosperirao i postao vodeći grad među gradovima Dekapolisa, jedini koji se nalazio zapadno od reke Jordan.[27]

Zahvaljujući miru u Rimskom carstvu („Paks Romana”), grad je doživeo procvat, o čemu svedoči urbanističko planiranje koje je bilo na visokom nivou i intenzivna gradnja, čiji je primer najbolje očuvani rimski teatar drevne Samarije, kao i hipodrom, rimska ulica (kardo) i slične građevine. Bazaltni blokovi su u Bet Šean dopremani sa Gorja Gilboa, udaljenog 7 km od grada, kao i voda koja je dopremana akvaduktom. Za Bet Šean je navedeno da je bio na strani Rimljana za vreme Jevrejskog ustanka 66 n.e.[26] Arheološka istraživanja se nisu fokusirala na nalazišta iz rimskog doba, tako da se ne zna mnog o ovom periodu. Arheološkim iskopavanjima severnog groblja, koje je organizovao Muzej Arheologije i Antropologije Univerziteta u Pensilvaniji, međutim, otkriveni su značajni artefakti. Rimske grobnice, uklesane u kamenu, su lokulus tipa: to su prostrane komore pravougaonog oblika sa manjim komorama (loculi) uklesanim sa strane.[25] Tela su polagana direktno u lokule (loculi), ili su smeštana u sarkofage koji su spuštani u lokule. U jednom od sarkofaga je uklesan zapis koji imenuje osobu sahranjenu u njemu kao „Antioha sina Faliona”, koji je možda bio rođak Iroda Velikog.[25] Jedna od najzanimljivijih artefakata pronađenih na groblju je bronzana lopata za tamjan[28], čija je drška u obliku životinjske noge, ili kopita, a danas se nalazi u Muzeju Univerziteta u Pensilvaniji.[29]

Vizantijsko doba uredi

 
Mozaik iz sinagoge na severu Bet Šeana (5 − 7 vek), koja je možda pripadala Samarićanima (Muzej Izraela)[30]

Pronađeni su brojni arheološki ostaci iz vizantijskog perioda (330–636 n.e.) a iskopao ih je Muzej Univerziteta u Pensilvaniji od 1921 − 23. Crkva rotunda sagrađena je na vrhu tela, a ceo grad je bio okružen zidinama.[31] Pisani izvori pominju još nekoliko crkava u gradu.[31] Bet Šean je prvenstveno bio hrišćanski grad, o čemu svedoči veliki broj crkava, ali dokazi o jevrejskom prisustvu i samarićanska sinagoga ukazuju na postojanje tih manjina. Paganski hram u centru grada je uništen, ali su nimfeum i rimska terma restaurirani. Mnoge zgrade Skitopolisa oštećene su u Galilejskom zemljotresu 363, a 409. postao je glavni grad severne provincije Palestina Sekunda.[32] Kao takav, Skitopolis je takođe postao metropolitanska arhidijeceza provincije.

Posvećeni natpisi ukazuju na sklonost davanju priloga za izgradnju verskih građevina, a sačuvani su mnogi živopisni mozaici, poput onog koji prikazuje zodijak u manastiru Marije Magdalene, ili onog koji oslikava menoru i šalom u jevrejskoj sinagogi Kuća Leontija. Mozaik samarićanske sinagoge bio je jedinstven po tome što ne prikazuje ljude ili životinje, umesto toga je koristio cvetne i geometrijske motive. Složeni ukrasi otkriveni su i u mnogim luksuznim vilama naselja, a posebno onim iz 6. veka, grad je dostigao maksimalnu veličinu od 40.000 stanovnika i proširio se izvan svojih gradskih zidina.[32]

Deo severnog groblja iz vizantijskog perioda iskopan je 1926. Grobnice iz ovog perioda sastojale su se od malih u kamenu isklesanih hodnika sa zasvođenim grobovima na tri strane.[33] Veliki broj raznovrsnih predmeta je pronađen u grobnicama, uključujući figurice od terakote koja možda prikazuju devicu i dete, mnoge lampe od terakote, ogledala, zvona, alate, noževe, prstenje, gvozdene ključeve, staklene perle, ukosnice od kostiju i mnoge druge predmete.[33]

Važne hrišćanske ličnosti koje su živele ili prošle kroz vizantijski Skitopolis su Sv. Prokopije Jerusalimski (umro 7. jula 303), Kirilo Skitopoljski (oko 525–559), Sv. Epifanije Salaminski (oko 310/320 - 403) i Josif od Tiberijade (oko 285 - oko 356).

Rano islamsko doba uredi

Vizantijske snage je 634. porazila vojska Rašidunskog kalifata kalife Omara ibn al-Hataba, nakon čega je grad povratio semitski naziv, nazvan Baisan na arapskom jeziku. Dan pobede je na arapskom postao poznat kao „Javm Baisan” ili „dan Baisana”.[2] Grad nije oštećen, a novopristigli muslimani živeli su zajedno sa hrišćanskim stanovništvom, sve do 8. veka, ali grad je u tom periodu izgubio značaj. Građevine su podizane na samim ulicama, sužavajući ih na puke uličice, a među kolonadama otvorene su improvizovane prodavnice. Grad je dostigao najnižu tačku do 8. veka, o čemu svedoči uklanjanje mermera, koji je korišćen za proizvodnju kreča, blokada glavne ulice i pretvaranje glavnog trga u groblje.[34] Međutim, nedavno su otkriveni dokazi koji donekle menjaju ovu sliku propadanja. Kao što su tokom 720-ih građevinski radovi koje je organizovala država vršeni u drugim gradovima u regionu,[35] tako je i komercijalna infrastruktura grada Baisana bila obnovljena: njegova glavna ulična pijaca, za koju se verovalo da potiče iz šestog veka, na osnovu mozaičkog natpisa danas se zna da potiče iz vremena umajadskog kalifa Hišama (724 − 43).[36] Abu Ubajad al-Andalusi je zabeležio da je tamo proizvedeno vino bilo ukusno.[2]

Umajad Baisan je 18. januara 749. potpuno opustošen u katastrofalnom zemljotresu. Nekoliko stambenih četvrti podignuto je na ruševinama, verovatno su ih izgradili preživeli, ali grad nikada nije povratio svoju veličanstvenost. Središte grada preselilo se na južno brdo gde su kasnije krstaši sagradili svoj dvorac.[37]

Jerusalimski istoričar al-Mukadasi posetio je Baisan 985. godine, tokom vladavine Abasida i napisao da je „na reci, sa obiljem palmi i vode, mada donekle teškom (braktičnom)”. Dalje je zabeležio da je Baisan bio poznat po indigu, pirinču, datuli i grožđanom sirupu poznatom kao „dibs”.[38] Grad je činio jedan od okruga (kurah) Džund al-Urduna tokom ovog perioda.[39] Glavna džamija se nalazila u središtu pijace.[40]

Krstaški ratovi uredi

 
Krstaški dvorac sa jarkom i unutrašnjom kulom.

U doba Krstaških ratova Gospodstvo Besan je 1099. godine zauzeo Tankred, ali ono nikada nije bilo deo Kneževine Galileje, uprkos svom položaju, već je postalo kraljevski posed latinske Kraljevine Jerusalim 1101, verovatno do oko 1120. Prema izvoru „Loze Krstaških država” (Lignages d'Outremer), prvi krstaški gospodar Besana, nakon što je Gospodstvo Besan postalo deo Jerusalimske Kraljevine, bio je Adam, mlađi sin Roberta III od Betina, pir Flandrije i glava dinastije Betin. Njegovi potomci nosili su prezime de Bessan.[41] Povremeno je potpadao pod direktnu kraljevsku vlast sve do imenovanja novog gospodara, da bi zatim postala deo poseda krstaške tvrđave Belvoar.[42]

Mala krstaška tvrđava okružena jarkom sagrađena je na području koje se nalazilo jugoistočno od rimskog teatra, gde je grad premešten nakon zemljotresa 749. godine.[37] Tvrđavu je uništio Saladin 1183.[43]

Tokom Bitke kod Ajn Džaluta 1260. godine mongolske snage koje su se povlačile prolazile su u blizini grada, ali nisu ušle u sam grad.

Mamlučko doba uredi

 
Plan grada Bejsan-Skitopolisa 1871-77

Pod vlašću Mamluka Bet Šean je bio glavni grad okruga Damask i stanica za snabdevanje koja je korišćena u prenosu pošte između Damaska i Kaira. Takođe je bio centar prerade šećerne trske u regionu. Džisr al-Maktua, „skraćeni / odsečeni most”, most iznad potoka, koji se sastojao od jednog luka koji je bio dug 7,5 metara i visok 15 metara, izgrađen je u tom periodu.[44]

Osmansko doba uredi

 
Osmanski Saraj

U ovom periodu stanovnici Bet Šeana bili su uglavnom muslimani. Međutim, u njemu je živeo i manji broj Jevreja. Na primer, 14. vekovni topograf Ištori Haparhi se tu nastanio i završio svoje delo Kaftor Vaferah 1322. godine, prvu hebrejsku knjigu o geografiji Palestine.[45]

Tokom 400 godina vladavine Otomanskog carstva, Bej San je izgubio svoj regionalni značaj. Za vreme vladavine sultana Abdul Hamida II došlo je do manjeg preporoda, kada je izgrađena železnička pruga Haifa − Damask kroz Jizraelsku dolinu, ova pruga je bila ogranak značajnije pruge Damask − Hedžaz (Damask − Medina). Lokalno seosko stanovništvo je osmanski feudalni poljoprivredni sistem u velikoj meri osiromašio, raji (kmetovima) je zemlja iznajmljivana i od njih naplaćivan porez na njeno korišćenje.[2]

Švajcarsko-nemački putnik Johan Ludvig Burkhart opisao je Bej San 1812. kao „selo sa 70 do 80 kuća, čiji su stanovnici u jadnom stanju”. Ranih 1900-ih, iako još uvek malo i nepoznato selo, Bej San je bio poznat po dobroj snbadevenosti vodom, plodnom zemljištu i proizvodnji maslina, grožđa, smokava, badema, kajsija i jabuka.[2]

Doba Britanskog mandata nad Palestinom uredi

 
Bet Šean, 1936. pretežno naseljen palestinskim Arapima i poznat pod imenom Bej San

Za vreme Britanskog mandata nad Palestinom, grad je bio sedište podokruga Bej San. Prema popisu stanovništva u Palestini 1922. koji su organizovale britanske vlasti, Bet Šean (Bej San) je imao 1.941 stanovnika, od kojih je bilo 1.687 muslimana, 41 Jevreja i 213 hrišćana.[46]

Lorens od Arabije je 1934. zabeležio da je „Bisan trenutno čisto arapsko selo”, iz kog se „sa krovova kuća pruža veoma lep pogled na reku”. Takođe je zabeležio sledeće, „mnogi nomadski i beduinski logori, koji se ističu svojim crnim šatorima, raštrkani su rečnom ravnicom, dok njihova stada pasu oko njih”.[2]

Jevreji koji su živeli u Bej Sanu su pretežno bili Mizrahi, do 1936. godine bilo ih je 95, kada je došlo do Arapske pobune u Palestini (1936−1939), a Bej San postao uporište iz kog su kretali arapski napadi na Jevreje u Palestini.[45][47][48] 1938. godine, nakon što je saznao za ubistvo svog bliskog prijatelja i jevrejskog vođe Haima Sturmana, Ord Vingejt poveo je svoje ljude u napad na arapski deo Bej Sana, uporište pobunjenika.[49]

 
Pioniri kibuca Ein Haneciva naseljavaju se u Bet Šean 1946.
 
Bet Šean, tel 1948.

Prema popisu stanovništva sprovedenom u Britanskom mandatu nad Palestinom, u Bej Sanu je živelo 5.080 muslimanskih Arapa (92% stanovništva), a ostatak stanovništva su činili hrišćani, dok je ukupan broj stanovnika grada bio 5.540.[50] Godine 1945. okrug Bej San naseljavalo je 16.660 muslimana (67%), 7.590 Jevreja (30%), i 680 hrišćana (3%); a Arapi su posedovali 44% zemlje, Jevreji 34%, a 22% je bilo zemljište u javnom vlasništvu. Plan UN za podelu Palestine 1947. je dodelio Bej San i većinu njegovog okruga predloženoj jevrejskoj državi.[2][51][52]

Tokom Arapsko-izraelskog rata (1948) jevrejske snage i lokalni beduini prvi put su se sukobili u februaru i martu 1948, u sklopu Operacije Gideon,[2] koja je prema Validu Halidiju bila deo šireg plana Dalet.[53] Josef Vajc, jedan od vođa Jišuva, zapisao je u svom dnevniku 4. maja 1948. sledeće, „Dolina Bet Šean je kapija naše države u Galileji... Njeno čišćenje je neodložno potrebno”.[2]

Bej San, tada arapsko selo, pao je pod kontrolu jevrejskih milicija tri dana pre kraja mandata.

Država Izrael uredi

Nakon Deklaracije o proglašenju Države Izrael u maju 1948. godine, tokom intenzivnog granatiranja koje su vršile sirijske pogranične jedinice, nakon koga je Hagana ponovno zauzela dolinu, arapski stanovnici pobegli su preko reke Jordan.[54] Imovinu i zgrade napuštene nakon sukoba preuzela je država Izrael.[2] Većina arapskih hrišćana preseljena je u Nazaret. Mabara (izbeglički kamp) naseljen uglavnom severnoafričkim jevrejskim izbeglicama[55] podignut je u Bet Šeanu, a kasnije je postao stalno naaselje.

 
Ratni spomenik, Alfred Mansfeld, 1960

Od 1969, Bet Šean je bio meta napada Kaćuša i Merzera iz Jordana.[56] Borci Demokratskog fronta za oslobođenje Palestine su u terorističkom napadu u Bet Šeanu 1974. zauzeli stambenu zgradu i ubili četvoročlanu porodicu.[47]

Bet Šean je 1999. organizovan kao grad.[57] Geografski gledano, nalazi se u sredini oblasnog veća („opštine”) Emek-ha-Maajanot.[58]

Bet Šean je rodni grad i glavno uporište Davida Levija, istaknute ličnosti u izraelskoj politici.

Tokom Druge intifade, u napadu u Bet Šeanu 2002, šest Izraelaca je ubijeno, a preko 30 ranjeno, u napadu koji je izvršilo dvoje palestinskih pobunjenika, koji su otvorili vatru i bacili granate na biračkom mestu u centru Bet Šeana, gde su članovi stranke Likud glasali na stranačkim izborima.

Arheologija i turizam uredi

 
Mozaik iz Rehoba

Univerzitet u Pensilvaniji je vršio iskopavanja drevnog Bet Šeana 1921-1933. Otkrivene su relikvije iz egipatskog doba, većina njih danas je izložena u Muzeju Rokfelera u Jerusalimu. Neke se nalaze u Muzeju Univerziteta Pensilvanije u Filadelfiji.[59] Iskopavanja na tom nalazištu nastavio je Hebrejski univerzitet u Jerusalimu 1983. godine, a zatim ponovo od 1989. do 1996. godine, pod upravom Amihaja Mazara.[60] Iskopavanjem je otkriveno najmanje 18 slojeva drevnih gradova.[61][62] Drevni Bet Šean, jedno od najspektakularnijih rimskih i vizantijskih nalazišta u Izraelu, velika je turistička atrakcija.[63] Mozaik iz Rehoba koji potiče iz 7. veka otkrili su stanovnici kibuca Ein Haneciv. On je deo mozaičkog poda, a sadrži detalje jevrejskih verskih zakona koji se tiču desetine i subotnje godine.[64]

Zemljotresi uredi

Bet Šean je smešten iznad Rifta Mrtvog mora (rased) koji formira transformni rased između Afričke ploče na zapadu i Arabijske ploče na istoku i jedan je od gradova u Izraelu koji su najviše izloženi zemljotresu, zajedno sa Safedom, Tiberijadom, Kirjat Šmonom i Ejlatom.[65] Istorijski, grad je uništen u Golanskom zemljotresu 749.

Demografija uredi

Prema Državnom zavodu za statistiku Izraela (DZS), opština je imala 18.227 stanovnika na kraju 2018.[1] Etnički sastav stanovništva 2005. je bio sledeći 99,5% Jevreji i ostali ne Arapi (97,3% Jevreji), bez značajnog arapskog učešća u stanovništvu. Sastav stanovništva po polu je bio 8.200 muškaraca i 8.100 žena.[66]

Starosna struktura je bila sledeća:

Godine starosti 0–4 5–9 10–14 15–19 20–29 30–44 45–59 60–64 65–74 75+
Procenat 9,9 9,4 9,4 9,4 17,6 17,7 16,7 2,7 4,4 2,8
Izvor: Državni zavod za statistiku Izraela[66]

Ekonomija uredi

 
Zgrada opštine Bet Šean
 
Park u Bet Šeanu

Bet Šean je centar uzgoja pamuka, a mnogi stanovnici su zaposleni na poljima pamuka u okolini kibuca. Ostale lokalne industrije uključuju fabrike tekstila i odeće.[45]

Kada je drevni grad Bet Šean otvoren za javnost tokom 1990-ih i pretvoren u nacionalni park, turizam je postao značajan sektor ekonomije.[67]

Obrazovanje uredi

Prema podacima CBS−a, u gradu postoji 16 škola i 3.809 učenika. Učenika osnovnih škola raspoređenih u 10 škola ima 2.008, dok srednjoškolaca ima 1.801.

Saobraćaj uredi

 
Nova žleznička stanica u Bet Šeanu

U Bet Šeanu je otvorena železnička stanica 1904. na železničkoj pruzi Jizraelske doline, ona je bila produžetak železnice Damask − Hedžaz. Ova stanica je zatvorena zajedno sa ostatkom železničke pruge Jizraelske doline 1948. godine. Između 2011. i 2016. železnička pruga je obnovljena, a otvorena je i nova železnička stanica u Bet Šeanu, koja se nalazi na istom mestu gde je i istorijska stanica. Pruga povezuje grad sa Afulom, Haifom i odredištima između njih. Pored prevoza putnika, stanica obuhvata i teretni železnički terminal.

Sport uredi

Lokalni fudbalski klub, Hapoel Bet Šean F.K. devedesetih je proveo nekoliko sezona u Leumit ligi (prvoj ligi), ali je iz nje ispao 1999, a zatim je 2002. ispao i iz druge lige, da bi i 2004. ispao iz treće lige, a 2006. i iz četvre lige. Klub se 2009. spojio sa Hapoel Kvalim Mesilotom i formirao novi klub Hapoel Bet Šean Mesilot, koji je zauzeo mesto Hapoel Kvalim Mesilota u ligi Bet.[68] Godinu dana kasnije tim je apsorbovao lokalnog rivala Makabi Bet Šean F.K., od koga je nasledio mesto u Bet ligi (četvrta liga).[69] Klub je 2013. prešao u Alef ligu (treću ligu) nakon što je osvojio prvenstvo u severnoj B diviziji lige Bet u sezoni 2012−2013. U 2020. igra u Bet ligi (četvrtoj ligi).

Poznate ličnosti uredi

Zbratimljeni gradovi uredi

Gradovi zbratimljeni s Bet Šeanom su:

Galerija uredi

  •  
    Stara železnička stanica, 1930-ih
  •  
    Bet Šean nakon što su ga preuzele jevrejske snage 1948.
  •  
    Osmanski saraj, koji je koristila brigada Iftah kao svoju baraku 1948.
  •  
    Napušteni posed 1948
  •  
    Policijska stanica u Bet Šeanu (Bej Sanu) 1948.
  •  
    Bet Šean 1948.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ a b „Population in the Localities 2018” (XLS). Israel Central Bureau of Statistics. 25. 8. 2019. Pristupljeno 26. 8. 2019. 
  2. ^ a b v g d đ e ž z i Shahin, Mariam (2005). Palestine: A Guide . Interlink Books. str. 159—165. ISBN 1-56656-557-X. 
  3. ^ Was King Saul Impaled on the Wall of Beth Shean?
  4. ^ Beit She'an, Archaeology in Israel
  5. ^ Nefesh B'Nefesh Profiles: Beit She'an
  6. ^ Braun, Eliot. Early Beth Shean (Strata XIX-XIII): G.M. FitzGerald's Deep Cut on the Tell, p. 28
  7. ^ a b Braun, str. 61–64
  8. ^ Rowe, Alan. The Topography and History of Beth Shean. Philadelphia: 1930, p. v
  9. ^ Rowe, str. 2
  10. ^ No. 110: bt š'ir. Mazar, Amihai. "Tel Beth-Shean: History and Archaeology." In One God, One Cult, One Nation. Ed. R.G. Kratz and H. Spieckermann. New York: 2010, p. 239
  11. ^ Mazar, str. 242
  12. ^ Rowe, str. 10
  13. ^ Rowe, str. 11
  14. ^ Mazar, str. 247
  15. ^ Lion and Lioness playing, Israel Museum
  16. ^ Mazar, str. 250
  17. ^ Rowe, str. 23–32
  18. ^ Albright W. The smaller Beth-Shean stele of Sethos I (1309-1290 B. C.), Bulletin of the American schools of Oriental research, feb 1952, p. 24-32.
  19. ^ a b v „Tel Beth Shean: An Account of the Hebrew University's Excavations”. Rehov.org. Arhivirano iz originala 6. 2. 2012. g. Pristupljeno 4. 3. 2012. 
  20. ^ Mazar, str. 256
  21. ^ Mazar, str. 253
  22. ^ Mazar, str. 263
  23. ^ „The Beth-Shean Valley Archaeological Project”. Rehov.org. Arhivirano iz originala 4. 2. 2012. g. Pristupljeno 4. 3. 2012. 
  24. ^ Rowe, str. 44
  25. ^ a b v Rowe, str. 49
  26. ^ a b Rowe, str. 46
  27. ^ „Alexander, Etruscans and a Field Trip to Beit Shean”. 
  28. ^ „Incense shovel”. University of Pennsylvania Museum. 
  29. ^ Rowe, str. 53
  30. ^ Synagogue floor: Beth Shean synagogue, ay IMJ website, accessed 16. 7. 2019.
  31. ^ a b Rowe, str. 50
  32. ^ a b Rowe, str. 45
  33. ^ a b Rowe, str. 52
  34. ^ „Beit She'an”. Jewish Virtual Library. 
  35. ^ A. Walmsley, "Economic Developments and the Nature of Settlement in the Towns and Countryside of Syria-Palestine, ca. 565–800", Dumbarton Oaks Papers 61 (2007), especially pp. 344–45.
  36. ^ E. Khamis, "Two wall mosaic inscriptions from the Umayyad market place in Bet Shean/Baysan", Bulletin of the School of Oriental and African Studies 64 (2001), pp. 159–76.
  37. ^ a b „Israel Antiquities Authority, Death of a City”. Antiquities.org.il. Arhivirano iz originala 15. 9. 2013. g. Pristupljeno 30. 12. 2012. 
  38. ^ le Strange, 1890, pp. 18–19.
  39. ^ le Strange, 1890, p. 30
  40. ^ le Strange, 1890, p. 411
  41. ^ Jerusalem Nobility, Pristupljeno 18. 6. 2016 
  42. ^ גן לאומי בית שאן (na jeziku: Hebrew). Israel National Parks Authority. Arhivirano iz originala 25. 4. 2012. g. 
  43. ^ Negev, Avraham; Gibson, Shimon (2001). Beth Shean (city); Scythopolis. Archaeological Encyclopedia of the Holy Land. New York and London: Continuum. str. 86. ISBN 0-8264-1316-1. 
  44. ^ Shahin, 2005, p. 164
  45. ^ a b v „Bet She'an”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 20. 10. 2008. 
  46. ^ Barron, 1923, p. 6
  47. ^ a b Ashkenazi, Eli (11. 5. 2007). „The other Beit She'an”. Haaretz. Pristupljeno 20. 10. 2008. 
  48. ^ „Virtual Israel Experience:Bet She'an”. Jewish Virtual Library. Pristupljeno 20. 10. 2008. 
  49. ^ Oren, Michael B. (2001). „Orde Wingate: Friend Under Fire”. Azure: Ideas for the Jewish Nation. Pristupljeno 15. 5. 2007. 
  50. ^ „Settled Population Of Palestine”. United Nations. Arhivirano iz originala 19. 3. 2009. g. Pristupljeno 1. 2. 2009. 
  51. ^ A Survey of Palestine: Prepared in December, 1945 and January, 1946 for the Information of the Anglo-American Committee of Inquiry. 1. Institute for Palestine Studies. 1991. str. 12—13. ISBN 0-88728-211-3. 
  52. ^ Land Ownership of Palestine—Map prepared by the government of the British Mandate of Palestine on the instructions of the UN Ad Hoc Committee on the Palestine Question (Mapa). United Nations. Arhivirano iz originala 29. 10. 2008. g. Pristupljeno 20. 10. 2008. 
  53. ^ Khalidi, Walid (jesen 1988). „Plan Dalet: Master Plan for the Conquest of Palestine”. Journal of Palestine Studies. Journal of Palestine Studies. 18 (1): 4—33. JSTOR 2537591. doi:10.1525/jps.1988.18.1.00p00037. 
  54. ^ WPN Tyler, State lands and rural development in mandatory Palestine, 1920–1948, p. 79
  55. ^ Maier, J. (1985). Piccola enciclopedia dell'ebraismo. Casale Monferrato (Italy): Marietti. str. 95. ISBN 88-211-8329-7. 
  56. ^ "Jordanian katusha, bazuka and mortar attack on Beit She'an", Maariv, 22 Jun 1969, scan source: Historical Jewish press
  57. ^ הסראיה – בית שאן. 7wonders.co.il (na jeziku: Hebrew). Arhivirano iz originala 5. 3. 2009. g. Pristupljeno 8. 2. 2009. 
  58. ^ „Beit Shean” (PDF). Friends of the Earth Middle East (FoEME). Arhivirano iz originala (PDF) 26. 2. 2009. g. Pristupljeno 4. 2. 2009. 
  59. ^ Ousterhout, Robert; Boomer, Megan; Chalmers, Matthew; Fleck, Victoria; Kopta, Joseph R.; Shackelford, James; Vandewalle, Rebecca; Winnik, Arielle. „Beth Shean After Antiquity”. Beth Shean After Antiquity. 
  60. ^ „Archaeowiki.org”. www.archaeowiki.org. Pristupljeno 15. 3. 2018. 
  61. ^ „Beth Shean (Israel)”. University of Pennsylvania. Pristupljeno 4. 2. 2009. 
  62. ^ Heiser, Lauren (10. 3. 2000). „Beth Shean” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 28. 12. 2004. g. Pristupljeno 4. 2. 2009. 
  63. ^ „Beit She'an”. Israel Ministry of Foreign Affairs. Arhivirano iz originala 25. 3. 2009. g. Pristupljeno 8. 2. 2009. 
  64. ^ The permitted villages of Sebaste in the Rehov Mosaic
  65. ^ Experts Warn: Major Earthquake Could Hit Israel Any Time By Rachel Avraham, staff writer for United With Israel Date: 22. 10. 2013.
  66. ^ a b „Local Authorities in Israel 2005, Publication #1295 – Municipality Profiles — Beit She'an” (PDF) (na jeziku: hebrejski). Israel Central Bureau of Statistics. Pristupljeno 5. 7. 2008. 
  67. ^ „Israeli archaeologists unearthing treasures of a long lost city”. The New York Times. 
  68. ^ Hapoel Beit She'an Mesilot Opens the Season[mrtva veza] Tomer Rona, mynet.co.il, 21. 10. 2009. Šablon:Heb
  69. ^ Shaken 'Arara Amos Keles, Doublepass, 4. 9. 2010. Šablon:Heb
  70. ^ „Cleveland Sister City Partnerships”. Encyclopedia of Cleveland History (Case Western Reserve University). Pristupljeno 27. 5. 2019. 

Literatura uredi

  • Shahin, Mariam (2005). Palestine: A Guide . Interlink Books. str. 159–165. ISBN 1-56656-557-X. 
  • Sharon, Moshe (1999). Corpus Inscriptionum Arabicarum Palaestinae, B-C. 2. Brill. ISBN 90-04-11083-6.  (see p. 195 ff)
  • Strange, le, Guy (1890). Palestine Under the Moslems: A Description of Syria and the Holy Land from A.D. 650 to 1500. Committee of the Palestine Exploration Fund. 
  • Tsafrir, Yoram and Foerster, Gideon: "“Nysa-Scythopolis – A New Inscription and the Titles of the City on its Coins", The Israel Numismatic Journal. Vol. 9, 1986–7, pp. 53–58.
  • Tsafrir, Yoram and Foerster, Gideon: "Bet Shean Excavation Project – 1988/1989", Excavations and Surveys in Israel 1989/1990. Volume 9. Israel Antiquities Authority. Numbers 94–95. Jerusalem 1989/1990, pp. 120–128.
  • Tsafrir, Yoram and Foerster, Gideon: "From Scythopolis to Baisān: Changes in the perception of the city of Bet Shean during the Byzantine and Arab Eras", Cathedra. For the History of Eretz Israel and its Yishuv, 64. Yad Izhak Ben-Zvi. Jerusalem, July 1992 (in Hebrew).
  • Tsafrir, Yoram and Foerster, Gideon: "The Dating of the 'Earthquake of the Sabbatical Year of 749 C. E.' in Palestine", Bulletin of the School of Oriental and African Studies of London. Vol. LV, Part 2. London 1992, pp. 231–235.
  • Tsafrir, Yoram and Foerster, Gideon: "Urbanism at Scythopolis-Bet Shean in the Fourth to Seventh Centuries", Dumbarton Oaks Papers. Dumbarton Oaks Research Library and Collection. Number Fifty-One, 1997. pp. 85–146.

Dodatna literatura uredi

Univerzitet Pensilvanije (iskopine) uredi

  • Braun, Eliot [2004], Early Beth Shan (Strata XIX-XIII) – G.M. FitzGerald's Deep Cut on the Tell, [University Museum Monograph 121], Philadelphia: University of Pennsylvania Museum. 2004. ISBN 1-931707-62-6.
  • Fisher, Clarence [1923], Beth-Shan Excavations of the University Museum Expedition, 1921–1923", Museum Journal 14 (1923), pp. 229–231.
  • FitzGerald, G.M. [1931], Beth-shan Excavations 1921–23: the Arab and Byzantine Levels, Beth-shan III, University Museum: Philadelphia, 1931.
  • FitzGerald, G.M. [1932], "Excavations at Beth-Shan in 1931", PEFQS 63 (1932), pp. 142–145.
  • Rowe, Alan [1930], The Topography and History of Beth-Shan, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1930.
  • Rowe, Alan [1940], The Four Canaanite Temples of Beth-shan, Beth-shan II:1, University Museum: Philadelphia, 1940.
  • James, Frances W. & McGovern, Patrick E. [1993], The Late Bronze Egyptian Garrison at Beth Shan: a Study of Levels VII and VIII, 2 volumes, [University Museum Monograph 85], Philadelphia: University Museum, University of Pennsylvania & University of Mississippi. 1993. ISBN 0-924171-27-8.

Hebrejski Univerzitet u Jerusalimu (iskopine) uredi

  • Mazar, Amihai [2006], Excavations at Tel Beth Shean 1989–1996, Volume I: From the Late Bronze Age IIB to the Medieval Period, Jerusalem: Israel Exploration Society / Hebrew University of Jerusalem, 2006.
  • Mazar, A. and Mullins, Robert (eds) [2007], Excavations at Tel Beth Shean 1989–1996, Volume II: The Middle and Late Bronze Age Strata in Area R, Jerusalem: IES / HUJ, 2007.

Opšte uredi

  • Barron, J. B., ur. (1923). Palestine: Report and General Abstracts of the Census of 1922. Government of Palestine. 
  • Finkelstein, Israel [1996], "The Stratigraphy and Chronology of Megiddo and Beth-Shan in the 12th–11th Centuries BCE", TA 23 (1996), pp. 170–184.
  • Garfinkel, Yosef [1987], "The Early Iron Age Stratigraphy of Beth Shean Reconsidered", IEJ 37 (1987), pp. 224–228.
  • Geva, Shulamit [1979], "A Reassessment of the Chronology of Beth Shean Strata V and IV", IEJ 29 (1979), pp. 6–10.
  • Greenberg, Raphael [2003], "Early Bronze Age Megiddo and Beth Shean: Discontinuous Settlement in Sociopolitical Context", JMA 16.1 (2003), pp. 17–32.
  • Hankey, V. [1966], "Late Mycenaean Pottery at Beth-Shan", AJA 70 (1966), pp. 169–171.
  • Higginbotham, C. [1999], "The Statue of Ramses III from Beth Shean", TA 26 (1999), pp. 225–232.
  • Horowitz, Wayne [1994], "Trouble in Canaan: A Letter of the el-Amarna Period on a Clay Cylinder from Beth Shean", Qadmoniot 27 (1994), pp. 84–86 (Hebrew).
  • Horowitz, Wayne [1996], "An Inscribed Clay Cylinder from Amarna Age Beth Shean", IEJ 46 (1996), pp. 208–218.
  • McGovern, Patrick E. [1987], “Silicate Industries of Late Bronze-Early Iron Age Palestine: Technological Interaction between New Kingdom Egypt and the Levant", in Bimson, M. & Freestone, LC. (eds), Early Vitreous Materials, [British Museum Occasional Papers 56], London: British Museum Press, 1987, pp. 91–114.
  • McGovern, Patrick E. [1989], "Cross-Cultural Craft Interaction: the Late Bronze Egyptian Garrison at Beth Shan", in McGovern, P.E. (ed,), Cross-Craft and Cultural Interactions in Ceramics, [Ceramics and Civilisation 4, ed. Kingery, W.D.], Westerville: American Ceramic Society, 1989, pp. 147–194.
  • McGovern, Patrick E. [1990], "The Ultimate Attire: Jewelry from a Canaanite Temple at Beth Shan", Expedition 32 (1990), pp. 16–23.
  • McGovern, Patrick E. [1994], "Were the Sea Peoples at Beth Shan?", in Lemche, N.P. & Müller, M. (eds), Fra dybet: Festskrift til John Strange, [Forum for Bibelsk Eksegese 5], Copenhagen: Museum Tusculanus and University of Copenhagen, 1994, pp. 144–156.
  • Khamis, E., "Two wall mosaic inscriptions from the Umayyad market place in Bet Shean/Baysan", Bulletin of the School of Oriental and African Studies 64 (2001), pp. 159–76.
  • McGovern, P.E., Fleming, S.J. & Swann, C.P. [1993], "The Late Bronze Egyptian Garrison at Beth Shan: Glass and Faience Production and Importation in the Late New Kingdom", BASOR 290-91 (1993), pp. 1–27.
  • Mazar, A., Ziv-Esudri, Adi and Cohen-Weinberger, Anet [2000], "The Early Bronze Age II–III at Tel Beth Shean: Preliminary Observations", in Philip, G. and Baird, D. (eds), Ceramics and Change in the Early Bronze Age of the Southern Levant, [Levantine Archaeology 2], Sheffield: Sheffield Academic Press, 2000, pp. 255–278.
  • Mazar, Amihai [1990], "The Excavations at Tel Beth-Shean", Eretz-Israel 21 (1990), pp. 197–211 (יברית).
  • Mazar, Amihai [1992], "Temples of the Middle and Late Bronze Ages and the Iron Age", in Kempinski, A. and Reich, R. (eds), The Architecture of Ancient Israel from the Prehistoric to the Persian Periods — in Memory of Immanual (Munya) Dunayevsky, Jerusalem: IES, 1992, pp. 161–187.
  • Mazar, Amihai [1993a], "The Excavations at Tel Beth-Shean in 1989–1990", in Biran, A. and Aviram, J. (eds), Biblical Archaeology Today, 1990 – Proceedings of the Second International Congress on Biblical Archaeology, Jerusalem, 1990, Jerusalem: IES, 1993, pp. 606–619.
  • Mazar, Amihai 1993b, "Beth Shean in the Iron Age: Preliminary Report and Conclusions of the 1990–1991 Excavations", IEJ 43.4 (1993), pp. 201–229.
  • Mazar, Amihai [1994], "Four Thousand Years of History at Tel Beth-Shean", Qadmoniot 27.3–4 (1994), pp. 66–83 (יברית).
  • [1997a], "Four Thousand Years of History at Tel Beth-Shean—An Account of the Renewed Excavations", BA 60.2 (1997), pp. 62–76.
  • Mazar, Amihai [1997b], "The Excavations at Tel Beth Shean during the Years 1989–94", in Silberman, N.A. and Small, D. (eds), The Archaeology of Israel – Constructing the Past, Interpreting the Present, [JSOT Supplement Series 237], Sheffield: Sheffield Academic Press, 1997, pp. 144–164.
  • Mazar, Amihai [2003], "Beth Shean in the Second Millennium BCE: From Canaanite Town to Egyptian Stronghold", in Bietak, M. (ed.), The Synchronisation of Civilisations in the Eastern Mediterranean in the SEcond Millennium BC, II. Proceedings of the SCIEM 2000-EuroConference Haindorf, 2–7 May 2001, Vienna, 2003, pp. 323–339.
  • Mazar, Amihai, "Tel Beth-Shean and the Fate of Mounds in the Intermediate Bronze Age", in Gitin, S., Wright, J.E. and Dessel, J.P. (eds), Confronting the Past—Archaeological and Historical Essays on Ancient Israel in Honor of William G. . Dever, Winona Lake: Eisenbrauns. 2006 [2006]. str. 105—118. ISBN 1-57506-117-1.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  • Mullins, Robert A. [2006], "A Corpus of Eighteenth Dynasty Egyptian-Style Pottery from Tel Beth-Shean", in Maeir, A.M. and Miroschedji, P. de (eds), "I Will Speak the Riddle of Ancient Times"—Archaeological and Historical Studies in Honor of Amihai Mazar on the Occasion of His Sixtieth Birthday, Volume 1, Winona Lake: Eisenbrauns. 2006. ISBN 1-57506-103-1. str. 247–262.
  • Oren, Eliezer D. [1973], The Northern Cemetery of Beth-Shean, [Museum Monograph of the University Museum of the University of Pennsylvania], E.J. Brill: Leiden, 1973.
  • Porter, R.M. [1994–1995], "Dating the Beth Shean Temple Sequence", Journal of the Ancient Chronology Forum 7 (1994–95), pp. 52–69.
  • Porter, R.M. [1998], "An Egyptian Temple at Tel Beth Shean and Ramesses IV", in Eyre, C. (ed.), Seventh International Congress of Egyptologists, Cambridge, 3–9 September 1995, [Orientalia Lovaniensia Analecta 82], Uitgeverij Peeters: Leuven, 1998, pp. 903–910.
  • Sweeney, Deborah [1998], "The Man on the Folding Chair: An Egyptian Relief from Beth Shean", IEJ 48 (1998), pp. 38–53.
  • Thompson, T.O. (1970). Mekal, the God of Beth Shean. Leiden: E.J. Brill. ISBN 9789004022683. 
  • Walmsley, A., 'Economic Developments and the Nature of Settlement in the Towns and Countryside of Syria-Palestine, ca. 565–800', Dumbarton Oaks Papers 61 (2007), pp. 319–52.

Spoljašnje veze uredi

 
Bet Šean na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бет_Шеан&oldid=26423897”