Википедија

Biblioteka (Fotije)

"Biblioteka" (grč. Βιβλιοθήκη, Μυριόβιβλος) Fotija Carigradskog je velika antologija antičke grčke književnosti. To je prvo i glavno delo Fotijevo (820–891), napisano najverovatnije oko 855, a svakako pre 887. godine, u vreme dok je bio profesor na Visokoj školi u Magnavri (Carigradski univerzitet). Biblioteka pokazuje Fotijevo zadivljujuće poznavanje antike i predstavlja ga kao enciklopedistu i polihistora.

Prvo štampano izdanje Fotijeve "Biblioteke" (1601).

Fotijeva Biblioteka je kamen temeljac vizantijske istorije nasleđa i krajnja tačka vizantijske učenosti" (akademik prof. Hans Georg Bek, 1910-1999)[1].

Osnovne napomene uredi

U svojih 280 kodeksa "Biblioteka" pokriva 386 književnih dela, jer ponekad jedan kodeks sadrži opise nekoliko različitih knjiga. Obim ovih kodeksa varira od nekoliko redova, u kojima se pominje tek nešto malo više od imena autora i naziva dela, preko par stranica, u kojima se daje i pregled sadržaja knjige, pa do nekoliko desetina strana posvećenih jednoj knjizi, kada kodeks sadrži i veći broj fragmenata knjige i kritičke primedbe sa nepogrešivim mišljenjem o stilu autora i kvalitetu dela. Ovo mišljenje ponekad može da bude kratko i naizgled površno, a ponekad je to pažljivo odmeren i dobro utemeljen sud, no Fotije se tu uvek pokazuje kao čovek prefinjenog i uzvišenog ukusa. Njegovi prikazi su "sažeti, kritički i uvek verodostojni – čak i u odnosu na stilska obeležja pojedinih prikazivanih dela; nikakve jednoobraznosti, osim osnovne sheme prikaza, ovde nema".[2] Kodeksi "Biblioteke" to su zapravo sažeti izveštaji o knjigama koje je Fotije pročitao i proučio, a koji se razlikuju kako po dužini, tako i po metodu pristupa delu.

"Biblioteka" sadrži Fotijeve eseje o brojnim knjigama, kao i duže ili kraće odlomke iz njih, sa njegovim kritičkim primedbama. Posebno su značajni odlomci iz istorijskih dela, jer je Fotije raspolagao knjigama koje su kasnije izgubljene. H. G. Bek veli da je Fotija u "Biblioteci" zanimala uglavnom oblast kritike stila, ali da su "njegovi fragmenti od prvorazredne pomoći za rekonstrukciju rane vizantijske istoriografije".[3] Pored dela istoričara, predmet "Biblioteke" su i dela bogoslova, filozofa, geografa, besednika, koji su Fotija izgleda naročito zanimali, zatim gramatičara, prirodnjaka, lekara, matematičara, kao i dokumenta crkvenih sabora i žitija svetih, ali tu ima čak i romantičnih avantura i dela ženskih pisaca.[4] Takođe, u "Biblioteci" postoji više primera izlaganja celokupnog opusa jednog autora, na osnovu čega Luj Breje izvodi zaključak da u Vizantiji "nije bila retkost izdavanje celokupnih dela nekog čuvenog pisca".[5]

Kada je reč o kodeksima "Biblioteke" koji sadrže prikaze svetovnih dela, takvih ima 122, i u njima je prikazano 147 knjiga. Najveći deo tih knjiga sačuvan je do naših dana, mada ponekad u okrnjenom obliku, zato M. Kaplan kaže da su "verzije koje je koristio Fotije bile mnogo potpunije". U 157 kodeksa "Biblioteke" sa delima verskog karaktera, opisane su 223 knjige, od kojih je do danas sačuvano samo sedamdesetak.[6] Fotije je, primera radi, poslednji koji je imao u rukama "Hrišćansku istoriju" Filipa iz Sida (Kodeks 35). Ovaj gubitak je utoliko više za žaljenje što su kod Filipa očevidno korišćene vesti koje Jevsevije Kesarijski nije uzeo u obzir u svojoj "Crkvenoj istoriji".

Siril Mango kaže da je nešto više od polovine knjiga koje je Fotije prikazao u "Biblioteci" ili u potpunosti izgubljeno, ili su sačuvane samo u fragmentima. "Ako su ta dela činila njegovu privatnu zbirku, onda je njegova biblioteka morala da bude mnogo veća od bilo koje poznate privatne biblioteke u Vizantiji".[7]

Fotije je u "Biblioteci", po mišljenju H. G. Beka, suštinski mnogo više bio zainteresovan za leksičku građu, stil i oblik obrađivane književnosti, nego, na primer, za njene moralne kvalitete.[8] U "Biblioteci" su prikazane 233 knjige hrišćanskih pisaca (56% prikaza ), naspram 147 dela paganskih ili svetovnih autora. "Biblioteka" ne sadrži školske udžbenike, kao ni poeziju, ni drame.

Od ogromnog je značaja za istoriju vizantijske književnosti Fotijeva 'Biblioteka' (Miriovivlon). To je najdragocenija knjiga vizantijske učene proze i ujedno primer velike erudicije i stilskog majstorstva. 'Biblioteka' se može primiti kao prvoklasni izvor za istoriju starohrišćanske i ranovizantijske teološke književnosti, kao i profane pismenosti Vizantije do IX veka" (akademik dr Dimitrije Bogdanović)[9].

"Tu inače postoji velika raznolikost. – piše Siril Mango – Karakteristično je da većina prikazanih knjiga pripada periodu pozne antike, dok je naredni period predstavljen veoma oskudno".[10] Autori knjiga iz Fotijeve "Biblioteke" živeli su u periodu od gotovo trinaest vekova, između Herodota (484–425) i jednoga od Fotijevih prethodnika na patrijaršijskoj katedri, Nikifora (806-815).[11] Interesantno je takođe da se veliki filozofi drevne Grčke u "Biblioteci" jedva i spominju, baš kao i najpoznatiji antički pisci uopšte, verovatno zato što je Fotije imao nameru da prikaže uglavnom manje poznata dela. Takođe, najpoznatijim bogoslovima posvećeno je relativno malo mesta. Često se spominju Atanasije Veliki, Jovan Zlatoust, Grigorije Bogoslov i Vasilije Veliki, ali opširnije se govori samo o njihovim manje poznatim delima.

Rukopisi uredi

Rukopisna tradicija "Biblioteke" započinje sa primerkom koji je dobio Tarasije, Fotijev brat, kako svedoči posveta. H. G. Bek pretpostavlja da je taj primerak imao mnogo skraćenica i vidnih znakova žurbe. "Za knjižarsko tržište – zaključuje on – uzimani su verovatno znatno bolje opremljeni prepisi".[12] Svi sačuvani rukopisi Fotijeve "Biblioteke" potiču ili od rukopisa Codex Marcianus gr. 450 iz X veka, koji se označava slovom A[13], ili od Codex Marcianus gr. 451 iz XII veka, koji se označava slovom M.[14] Ova dva rukopisa potpuno su nezavisni jedan od drugog i predstavljaju dve različite grane tradicije. Treći po značaju među sačuvanim rukopisima "Biblioteke" je Codex Parisinus Graecus 1266 iz XIII veka, koji se označava latiničnim slovom V[15] i prepisan je direktno sa rukopisa A pre nego što je ovaj ostao bez poslednja dva tabaka. Sledeća dva rukopisa, za koje H. G. Bek kaže da predstavljaju "kontaminaciju A i M"[16] su Cod. Parisinus gr. 1226 (C), iz XIV ili XV veka, i Cod. Vaticanus Ottobonianus gr. 19-20 (bez slova oznake) iz XV veka. Tu je i Cod. Parisinus gr. 1227 (D) iz XVI veka, koji predstavlja kopiju rukopisa C. Postoje još četiri rukopisa iz XVI veka:

  • Cod. Monacensis gr. 30 (E), koji je direktno prepisan sa M,
  • Cod. Vaticanus-Palatinus 421-422 (K), kopija Ott. gr 19-20,
  • Cod. Parisinus suppl. gr. 471 (T), direktna kopija M,
  • Cod. Parisinus Harleianus gr. 5591-5593 (X).

Štampana izdanja uredi

Štampano izdanje "Biblioteke" prvi je objavio David Hešel 1601. godine u Augzburgu, prema rukopisu Cod. Harleianus gr. 5591-5593 (X) iz XVI veka. Potom je objavljuju Andreas Skot iz Antverpena 1606. godine, takođe u Augzburgu, Pol Estjen u Ženevi 1611. i Žan i David Bertelin u Ruanu 1653. godine. Prvo moderno kritičko izdanje u dva toma, i to prema rukopisu A, priredio je I. Beker (Berlin, 1824-1825). Prema Bekerovom tekstu "Biblioteku" je objavio Ž. P. Minj u 103. i 104. tomu Patrologije Greka (Pariz, 1860). Konačno, Rene Anri je između 1959. i 1977. objavio dvojezično grčko-francusko izdanje u 8 tomova, sa indeksom pojmova u 9. tomu (1991)[17] , a Elefterije Meretakis je 2001. u Solunu objavio izvorni grčki tekst "Biblioteke" sa novogrčkim prevodom.[18] Grčki tekst „Biblioteke“ sa srpskim prevodom i komentarima (I tom, kodeksi 1-64) objavljen je 2016. godine.[19]

Prva 64 kodeksa Fotijeve „Biblioteke“ uredi

  1. Teodor prezviter, „O autentičnosti dela Dionisija Areopagita“;
  2. Adrijan, „Uvod u Sveto Pismo“;
  3. Nonos, „Istorija“;
  4. Teodor Antiohijski, „Protiv Evnomija“;
  5. Sofronije, „Protiv Evnomija“;
  6. Grigorije Niski, „Protiv Evnomija“;
  7. Grigorije Niski, na istu temu;
  8. Origen, „O načelima“;
  9. Jevsevije Kesarijski, „Praeparatio Evangelica“;
  10. Jevsevije Kesarijski, „Demonstratio Evangelica“;
  11. Jevsevije Kesarijski, „Praeparatio Ecclesiastica“;
  12. Jevsevije Kesarijski, „Demonstratio Ecclesiastica“;
  13. Jevsevije, „Pobijanje i odbrana“;
  14. Apolinarije iz Jerapolja, „Protiv neznabožaca, O pobožnosti, O istini“;
  15. Gelasije Kizički, „Dela Prvog vaseljenskog sabora“;
  16. „Dela Trećeg vaseljenskog sabora“;
  17. „Dela Četvrtog vaseljenskog sabora“;
  18. „Dela Petog vaseljenskog sabora“;
  19. „Dela Šestog vaseljenskog sabora“;
  20. „Dela Sedmog vaseljenskog sabora“;
  21. Jovan Filopon, „O vaskrsenju“;
  22. Teodosije Monah, „Opovrgavanje Filoponove rasprave o vaskrsenju“;
  23. Konon, Evgenije, Temist, protiv istog Jovanovog dela;
  24. Akta rasprave pred Jovanom Carigradskim;
  25. Zlatoust, „O smrti, Vaznesenju i Pedesetnici“;
  26. Sinesije Kirenski, „O Carstvu i na druge teme“;
  27. Jevsevije, „Crkvena istorija“;
  28. Sokrat, „Crkvena istorija“;
  29. Evagrije Sholastik, „Crkvena istorija“;
  30. Sozomen, „Crkvena istorija“;
  31. Teodorit, „Crkvena istorija“;
  32. Atanasije Veliki, „Pisma“;
  33. Just iz Tiberije, „Hronika Jevrejskih Careva“;
  34. Julije Afrikanac, „Istorija“;
  35. Filip iz Side, „Hrišćanska istorija“;
  36. Kozma Indikoplevst, „Hrišćanska topografija“;
  37. „O politici“;
  38. Teodor Mopsuestijski, „Tumačenje Knjige Postanja“;
  39. Jevsevije Pamfil, „Protiv Jeroklove rasprave“;
  40. Filostorgije Arijanac, „Crkvena istorija“;
  41. Jovan iz Egeje, „Crkvena istorija“;
  42. Vasilije Kilikijski, „Crkvena istorija“;
  43. Jovan Filopon, „O Šestodnevu“;
  44. Filostrat iz Tira, „Život Apolonija Tijanskog“;
  45. Andronikijan, „Protiv Evnomijevaca“;
  46. Teodorit Kirski, „Protiv različitih (jeretičkih) postavki“;
  47. Josif Flavije, „Judejski rat“;
  48. Josif Flavije, „O svemiru“;
  49. Sveti Kirilo Aleksandrijski, „Protiv Nestorijevih hula“;
  50. Monah Nikija, „Protiv Filoponovih sedam poglavlja“;
  51. Isihije prezviter Konstantinopoljski, „O bronzanoj zmiji“;
  52. „Dela sabora u Sidi protiv jeresi Mesalijana“;
  53. „Dela Kartaginskog sabora protiv Pelagija i Kelestija“;
  54. Prepis akata koje su episkopi Zapada doneli protiv nestorijanskih učenja;
  55. Jovan Filopon, „Protiv svetog i vaseljenskog Četvrtog sabora“;
  56. Teodorit Kirski, „Protiv jeresi“;
  57. Apijan, „Rimska istorija“;
  58. Arijan, „Partika“;
  59. Dela Sabora („pod hrastom”) koji se bezakono sastao protiv svetog Jovana;
  60. Herodot, „Istorija (u devet knjiga)“;
  61. Eshin, „Tri besede“;
  62. Praksagora Atinjanin, „Istorija Konstantina Velikog“;
  63. Prokopije, „Istorija“;
  64. Teofan Vizantinac, „Istorija, u deset knjiga“...

Reference uredi

  1. ^ "Putevi vizantijske književnosti", str. 161, 163.
  2. ^ H. G. Bek "Putevi vizantijske književnosti", SKZ, Beograd 1967, str. 60-61.
  3. ^ Bek 1967, str. 89
  4. ^ White, D. S. (1981). Patriarch Photios of Constantinople. Brookline MA: Holy Cross Orthodox Press. str. 49–50. 
  5. ^ Luj Breje, "Vizantijska civilizacija", Nolit, Beograd 1976, str. 301.
  6. ^ Mišel Kaplan, "Vizantija", Clio, Beograd 2008, str. 238.
  7. ^ C. Mango, "The Revival of Learnig", p. 221.
  8. ^ H. G. Bek, "Vizantijski erotikon", Karpos, Beograd 2009, str. 103.
  9. ^ "Putevi vizantijske književnosti, str. 60-61.
  10. ^ "The Revival of Learnig", p. 220-221.
  11. ^ "Putevi vizantijske književnosti", str. 89.
  12. ^ Isto, str. 162
  13. ^ Photius, "Bibliothèque", Tome I, "Les Belles Lettres", Paris 2003, p. XXVIII.
  14. ^ Ibid. p. XXXII
  15. ^ Ibid. p. XXXV.
  16. ^ "Putevi vizantijske književnosti", str. 162.
  17. ^ Photius, "Bibliothèque", "Les Belles Lettres", Paris.
  18. ^ Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας (ΕΠΕ), Το Βυζάντιον, Θεσσαλονίκη 2001. "Biblioteka" je ovde štamapna u pet od dvanaest tomova Fotijevih sabranih dela.
  19. ^ Sveti Fotije Veliki, "Biblioteka", Tom I, Kodeksi 1-64, Predanjske studije, Beograd 1916, preveo i priredio Mladen Stanković. ISBN 978-86-909225-6-7.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Библиотека_(Фотије)&oldid=26823757”