Bitka kod Kane

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Bitka kod Kane (1018).

Bitka kod Kane se odigrala u doba Drugog punskog rata godine 216. p. n. e. između rimske vojske pod konzulima Gajem Terencijem Varonom i Lucijem Emilijem Paulom na jednoj, i kartaginske vojske pod Hanibalom na drugoj strani. U njoj je Hanibal, uprkos brojčanoj slabosti, a koristeći taktiku dvostrukog obuhvata, gotovo potpuno uništio rimsku vojsku i Rimljanima naneo najteži poraz u njihovoj celoj istoriji.

Bitka kod Kane
Deo Drugog punskog rata
Spomenik bici kod Kane
Vreme 2. avgust 216. p. n. e. Mesto Kana, Italija 41.302° S; 16.135° I / 41.302; 16.135 Ishod odlučujuća kartaginska taktička pobjeda
Sukobljene strane
Kartagina	Rimska republika rimski saveznici
Komandanti i vođe
Hanibal	Gaj Terencije Varon, Lucije Emilije Paul
Jačina
56.000: 40.000 teških pješaka, 6.000 lakih pješaka, 10.000 konjanika	86.000: 40.000 rimskih pješaka, 40.000 savezničkih pješaka, 2.000 rimskih konjanika, 4.000 savezničkih konjanika
Žrtve i gubici
Ubijenih: 8.000 (Livije) 5.700 (Polibije) * 4.000 Gala * 1.500 Španaca i Afrikanaca * 200 konjanika	Ubijenih: (prema Liviju) 45.500 rimskih i savezničkih pješaka 2.700 rimskih i savezničkih konjanika Zarobljenih: 3.000 rimskih i savezničkih pješaka 1.500 rimskih i savezničkih konjanika

Bitka kod Kane se često navodi kao najblistavije dostignuće Hanibalove vojne karijere, te je stekla položaj jedne od najpoznatijih bitaka antike i vojne istorije uopšte. Iako se navodi kao jedan od najboljih primjera ratne vještine i ideal uništavajuće bitke kome su težili vojskovođe u sledeća dva milenijuma, u strateškom smislu nije postigla svoj cilj, odnosno dovela do kartaginske pobede u ratu. Savremeni istoričari su u poslednje vreme počeli iznositi određene sumnje u njen tradicionalni prikaz i tumačenja.

Uvod

Hanibalova ruta pohoda na Italiju.

Pre samog početka rata Hanibal je zaključio kako Kartagina nema šanse za pobedu ukoliko ne anulira ono što je predstavljalo glavnu rimsku prednost - veći broj ljudi i hrane, odnosno resursa koje je Rimu davala Italija. Rat se, stoga, morao voditi u samoj Italiji, a Hanibal je, kako bi izbjegao nadmoćnu rimsku mornaricu, osmislio plan prema kome se ona morala napasti preko kopna, odnosno smelim manevrom kartaginske vojske iz Španije, pri čemu su pređeni Pirineji i Alpi. Taj je manevar potpuno iznenadio Rimljane, a još više Hanibalov vojnički talent izbrušen stalnim ratovanjem u Španiji pod komandom svog oca, iskusnog komandanta Hamilkara. Već krajem 218. p. n. e. Hanibal se našao u Cisalpinskoj Galiji gde je u bici kod Trebije Rimljanima naneo ozbiljni poraz. Nekoliko meseci kasnije Hanibal je prodro u samu Italiju, a vojska popularnog i iskusnog rimskog konzula Gaja Flaminija je upala u klopku te je gotovo potpuno uništena u bici kod Trazimenskog jezera.

Rimski senat se našao u panici te je imenovao Fabija Maksima za diktatora. Fabije je odmah zaključio kako je Hanibal predobar vojskovođa da bi ga se moglo poraziti u otvorenoj bici, te da se umjesto toga njegova vojska mora postepeno oslabiti napadima na njegove logističke linije. Ta strategija, koja se kasnije nazvala fabijanskom, se pokazala ispravnom, pogotovo kada je u jesen iste godine Fabije morao kod Geronijuma iz Hanibalove klopke spasavati svog nestrpljivog zamenika Marka Minucija Rufa. Rimski Senat i javnost, međutim, nisu imali strpljenja ni razumevanja za Fabija, smatrajući da će Hanibalov ostanak u Italiji na duži rok oslabiti rimsku državu, odnosno dovoljno umanjiti njen prestiž da se protiv Rima okrenu njegovi dosadašnji saveznici u Italiji. Zbog toga je Fabije, koji je stekao pogrdan nadimak „Oklevalo“, nakon isteka šestomesečnog diktatorskog mandata zamenjen s dvojicom redovno izabranih konzula — Gajom Terencijem Varonom i Lucijem Emilijem Paulom.

Pripreme za bitku

Dva konzula su se odlučila za strategiju potpuno suprotnu od Fabijeve. Umjesto dugotrajnog iscrpljivanja Hanibalovih snaga, rimska vojska bi se morala s njima suočiti na otvorenom polju te je poraziti u jednoj jedinoj odlučnoj bici. Na temelju iskustava iz Trebije i Trazimenskog jezera se došlo do zaključka da se to može učiniti na bojištu koje istovremeno ispunilo dva važna uslova - dovoljno usko da Hanibal na njemu ne može manevrisati sa svojom nadmoćnom konjicom, a istovremeno dovoljno ravno da na njemu nema nekakvih skrivenih prepreka iz kojih bi Hanibal mogao iskoristiti za zasede i slične smicalice. U takvoj bici bi Rimljani mogli pobediti zahvaljujući svojoj nadmoćnoj pešadiji i, što je još važnije, kao ključni adut iskoristiti svoju brojčanu nadmoć.

Da bi stekli takvu nadmoć, Rimljani su prvih nekoliko meseci 216. p. n. e. proveli sakupljajući vojsku čija je veličina bila bez presedana. Ranije su se rimske vojske obično sastojale od dve legije pod komandom jednog konzula. Ovaj su put Rimljani odlučili prvo formirati konzulske vojske od četiri umesto dve legije, a potom ih spojiti u jednu. Rimljani su takođe svaku legiju popunili s 20% više ljudstva, a takođe su bespoštedno regrutovali i svoje saveznike. Vojska se tako sastojala od osam ojačanih legija, koje su, zajedno sa savezničkim kontingentima brojale oko 86.400 ljudi. Pitanje ko će od dvojice konzula komandovati vojskom je rešeno odlukom da se na mestu komandanta menjaju svaki dan.

Povod za pokretanje te vojske je bila Hanibalova ofanziva na jug Italije započeta u proleće 216. p. n. e. Hanibal je pri tome zauzeo strateški važno skladište oružja i opreme kod Kane. Rimska vojska je sredinom leta krenula povratiti to skladište, pa je nakon dvodnevnog marša opazila Hanibalovu vojsku na lijevoj obali reke Aufid u Apuliji. Ulogorila se oko 10 km od Hanibala. Isti dan je došlo prve veće čarke prilikom neuspelog pokušaja Kartaginjana da Rimljanima postave zasedu. Rimljani su taj pokušaj glatko odbili, što im je prilično pojačalo moral, ali istovremeno i izazvalo preveliko samopouzdanje.

Paul je odlučio vojsku rasporediti tako da dve trećine budu na levoj, a trećina na desnoj obali Aufida. Isti dan je Hanibal pokušao isprovocirati Paula na bitku, ali je on to odbio. Hanibal je, s druge strane, znao da će sledećeg dana komandu nad rimskom vojskom imati nestrpljivi i svojeglavi Varon, i da je daleko verovatnije kako će taj izazov biti prihvaćen, što se na kraju i dogodilo.

Snage i borbeni raspored

Početni raspored i prva faza bitke

Rimske su snage 2. avgusta - na dan bitke - prema antičkim izvorima, bile raspoređene u dve veće grupe. Prva, koja se rasporedila na levoj obali reke radi bitke, je brojala 80.000 pješaka, 2.400 rimskih i 4.000 savezničkih konjanika. U dva logora, od kojih je jedan bio na desnoj obali reke, nalazilo se 2600 teških i 7400 lakih pješaka.

Kartaginska vojska je, pak, bila brojčano slabija i daleko heterogenija. Prema antičkim izvorima ju je činilo 40.000 teških pješaka, 6.000 lakih pješaka i 10.000 konjanika (4000 Numiđana, 2000 Španaca, 2000 Gala i 450 Libijaca). Uz njih je Hanibal raspolagao i sa oko 8.000 čarkaša, među kojima su bili najpoznatiji balearski praćkaši.

Varon, koji je odlučio primiti bitku suprotno upozorenju svog kolege Paula, svoju je vojsku rasporedio na tradicionalan način - pešadija se našla u centru, a krila je čuvala konjica. Varonova varijacija u odnosu na tadašnju taktiku je bila ta da je frontu rimske vojske učinio jednakom kartaginskom, odnosno da je postavio svoje snage u dubinu umesto širinu. Varonov plan je bio da, koristeći brojčanu nadmoć, jednostavno razbije kartaginski centar, odnosno odbaci ga na reku Aufid bez ikakve odstupnice. Varon se u tome vodio iskustvom bitke na Trebiji, gde su se rimski legionari, koristeći veću dubinu svog rasporeda, uspeli probiti iz Hanibalovog obruča.

Hanibal je, pak, napravio borbeni raspored koji je maksimalno nastojao iskoristiti prednosti i mane njegove heterogene vojske, ali i položaja. U centar je postavio svoje najslabije snage - ibersku, galsku i keltibersku pešadiju - dok je na krila, isto kao i Rimljani, postavio konjicu; njen veći deo (6500 pod Hazdrubalom) je bio na lijevom, a 3500 numiđanskih konjanika pod Hanonom na desnom krilu. Hanibalove najelitnije i najprekaljenije trupe - afrička pješadija - su takođe postavljeni na krilima. Hanibal je takođe svoje trupe postavio u obliku polukruga, tako da njegove najslabije snage u centru budu najistaknutije. Kartaginskom centru je naređeno da na početku bitke ne pruža snažan otpor, odnosno da se povlači, nastojeći nagnati Rimljane na što brže napredovanje, koje bi ranjivima učinilo njihova krila.

Hanibal se za bitku odlučio upravo na obali Aufida zato što je njegova vojska bila okrenuta na zapadu, pa bi ujutro Rimljanima - koji su napredovali na istok - sunce udaralo u oči. Istovremeno je sa jugoistoka duvao i vetar koji je bacao Rimljanima prašinu u oči.

Tok bitke

Raspored vojski u bici

Na samom početku bitke, nadmoćna galsko-španska konjica na Hanibalovom levom krilu je bez većih poteškoća razbila i uništila rimsku konjicu. Numiđanska konjica na Hanibalovom desnom krilu je, pak, imala poteškoća s konjicom rimskih saveznika. Hazdrubal je zbog toga poslan s levog krila da s leđa napadne rimske saveznike, što je i učinio. Tako su Rimljani ostali bez svoje konjice, odnosno više niko nije mogao štititi njihovu pozadinu i bokove.

U međuvremenu se i pešadijska bitka odvijala po Hanibalovom planu. Centar koji su činili Gali i Španci se povlačio, ali je afrička pešadija ostala na svojim položajima. Rimljani su, pak, instinktivno najviše napredovali upravo prema centru gde su se kartaginske linije činile najslabijima. Tako je s vremenom borbeni poredak obe vojske ponovno dobio polukružni oblik, ali u drgačijem smeru. Ovaj put su se Rimljani našli u poluokruženju.

U tom je trenutku Hanibal naredio svojim Afrikancima da Rimljane napadnu u bokove, dok se istovremeno kartaginska konjica, umesto da - po tadašnjim običajima - napadne rimski logor ili goni poraženu neprijateljsku konjicu - vratila na bojište i udarila u rimsku pozadinu. Tada je prestalo rimsko napredovanje, ali je svaki pokušaj da se u takvim uslovima napravi novi borbeni poredak, odnosno pokuša izvršiti nekakav proboj, bio osuđen na propast. Rimska vojska se našla u obruču koji je postepeno smanjivan kako su vojnici ginuli jedni za drugima. Od rimske vojske je, prema antičkim izvorima, uspelo pobjeći tek oko 14.000 ljudi, uglavnom iz logora, a koji su utočište pronašli u obližnjem Kanusijumu.

Prema Polibijevim navodima je kod Kane poginulo 70.000, a zarobljeno 10.000 rimskih i savezničkih pešadinaca, a da je od 6.000 konjanika preživjelo samo njih 370. Savremeni istoričari su skloniji Livijevim brojkama, koji je naveo rimske gubitke od 45.500 ubijenih pešadinaca i 2.700 ubijenih konjanika, kao i 3000 zarobljenih pešaka i 1500 konjanika. Među poginulima je bio i konzul Paul, kao i veliki broj istaknutih rimskih oficira, političara i velikodostojnika - 2 kvestora, 29 od 48 vojnih tribuna i 80 senatora. Hanibal je, pak, imao oko 8.000 mrtvih, koje antički izvori opisuju kao „najhrabrije i najbolje među svim njegovim vojnicima“.

Posledice

Hanibalova pobeda je imala katastrofalne posledice za Rim, gde su vesti o njoj izazvale šok i duboku demoralizaciju. Antički izvori navode da je proglašena svenarodna žalost s obzirom da nije bilo porodice čiji član nije poginuo kod Kane. Prema procenama, u samo 20 meseci je Hanibal uspio razbiti tri rimske vojske, te ubiti više od petine svih vojno sposobnih muškaraca. S obzirom da su sve rimske vojske manje-više uništene, deo političara je tražio da se s Kartaginom sklopi mir, a vojni tribun Lucije Cecilije Metel je čak predložio da se grad napusti, a Rimljani pokušaju tražiti sreću kao najamnici u helenističkim državama Azije.

Hanibal je, pak, Rimljanima poslao svog oficira Kartalona s mirovnom ponudom koju su antički izvori opisali kao „umerenu“, te nekoliko zarobljenika kao zalog za pregovore o otkupu. Rimski Senat je, međutim, odbio pregovarati o miru te je naložio zarobljenicima da se vrate u Hanibalov logor. Donesena je odluka da se rat, uprkos svemu nastavi, a da bi se pokazala odlučnost, Rimljani su bogovima žrtvovali ljude - a što je predstavljao jedan od poslednjih takvih rituala u istoriji njihove države (ne računajući pogubljenja zarobljenika i osuđenika). Nešto kasnije su donesene i odluke da se problem nedostatka ljudstva reši drastičnim mjerama koje su uključivale puštanje na slobodu osuđenika i robova, od kojih su nakon toga formirane nove legije. Problem morala je delimično riješen i tako što su od preživelih veterana Kane formirane dvije legije i poslane na Siciliju gde su provele ostatak rata, ne podsećajući svoje novoregrutovane saborce na katastrofalni poraz.

Sve te mere, međutim, nisu mogle na kratki rok sprečiti da se ratna sreća potpuno okrene na stranu Kartagine. Hanibal je odbio predloge svojih oficira da maršira na Rim, delom zbog iscrpljenosti vlastite vojske, delom zbog njene neopremljenosti za opsade, a najviše zato što je smatrao da se Rim može pobediti iscrpljivanjem, odnosno oduzimanjem njegove ljudske i materijalne baze koju su činili saveznici. To se pokazalo ispravnim u južnoj Italiji, gde polisi nekadašnje Velike Grčke još uvek nisu bili izloženi romanizaciji, pa su rimski poraz kod Kane shvatili kao signal za pobunu. Takav je slučaj bio s Tarentom i brojnim južnoitalskim plemenima, a na stranu Hanibala se stavila i Kapua, dotada jedan od najpouzdanijih i najvernijih rimskih saveznika. Nešto kasnije je u Sirakuzi prorimskog kralja Hijerona II naslijedio mladi Hijeronim koji se stavio na stranu Kartaginjana. S druge strane Jadrana je, pak, makedonski kralj Filip V odlučio pomoći Hanibalu i tako započeo Prvi makedonski rat.

Na duži rok su Rimljani uspeli prebroditi katastrofu kod Kane. U Prvom punskom ratu uspostavljena pomorska nadmoć Rimske republike je spriječila Hanibala da prima pojačanja i logističku podršku kako iz same Kartagine tako i iz Makedonije, čije su mešanje Rimljani sprečili sklapanjem saveza s lokalnim grčkim polisima. Hanibalova vojska se tako morala snabdevati jedino od svojih italijanskih saveznika, koje je, pak, Rim nastojao eliminisati dugom i iscrpljujućom kampanjom i opsadama. Iako je Hanibal u nekoliko navrata uspio poraziti rimske vojske, pa čak i ubiti rimske konzule koji su im komandovali, lekcije Kane su naučene - Rimljani su uglavnom izbegavali velike sudare na otvorenom polju i primenjivali su Fabijevu strategiju. Već godine 215. p. n. e. su uspeli oobraniti grad Nolu od Hanibalovog napada, što je, iako u strateškom događaj smislu bez velikog značaja, predstavljao dragocen podsticaj skršenom moralu. Rimljani su tako uspeli postepeno iscrpiti Hanibalovu vojsku, a godine 207. p. n. e. kod Metaura razbiti vojsku Hanibalovog brata Hazdrubala i sprečiti da Hanibal primi dugo očekivana pojačanja. Hanibal je zbog toga, kao i zbog rimskog napada na severnu Afriku, bio konačno prisiljen napustiti Italiju, te je kod Zame poražen, što je označilo kraj rata i kartaginski poraz. Tako bitka kod Kane - iako predstavlja jedan od najblistavijih primera vojne taktike - nije ispunila svoju stratešku svrhu.

Uticaj na ratnu veštinu

Iako su pobedili u ratu, Rimljani su iz svog najvećeg poraza izvukli pouke pa su postepeno uvodili reforme u svrhu izbegavanja događaja sličnih događaja u budućnosti. To se prvenstveno odnosilo na promenu taktike, odnosno rimski vojni poredak više nikada nije nastojao da liči na grčku falangu čija snaga često nije bila vredna njene nefleksibilnosti. Umesto toga se on počeo temeljiti na fleksibilnijim i pokretljivijim kohortama. Takođe je ukinut običaj da se stvaraju velike vojske s dva komandanta, pa je umjesto toga uvedeno pravilo da vojskom može komandovati samo jedan čovjek. Rimljani su takođe shvatili nužnost iskusnih vojnika, i svoju vojsku, koja je dotada bila milicijskog tipa, počeli postepeno profesionalizovati.

Kao najdramatičniji, najkrvaviji i najspektakularniji okršaj Drugog punskog rata, bitka kod Kane je kasnije zaokupila maštu mnogih vojnih teoretičara koji su navodili kao ideal ratne vještine, ali i brojnih komandanata koji su je nastojali kopirati. U tome su se najviše istakli Nemački vojni teoretičari i vojskovođe u 19. i 20. veku, koji su kao cilj krajnji svoje strategije navodili obuhvat, opkoljavanje i uništavanje neprijateljske vojske na isti način na koji je Hanibal uništio Rimljane. U tome je najeksplicitniji bio Alfred fon Šlifen, načelnik nemačkog generalštaba, koji je svoje ideje o konceptu uništavajuće bitke objavio u knjizi po imenu Cannae. Pokušaji da se Hanibalov uspeh ponovi na strateškom nivou su bili poznati Šlifenov plan, i kasnije razvijena doktrina blickriga.

Kritike tradicionalnog tumačenja

Kao i mnoge antičke bitke, bitka kod Kane je, pogotovo u poslednje vreme, predmet kritičkog preispitivanja u pogledu njenog tradicionalnog tumačenja, odnosno verodostojnosti podataka iz primarnih izvora. Oni se uglavnom tiču protivrečnih tvrdnji Polibija i Livija o posledicama bitke i događajima koji su nakon nje uslijedili.

Većina istoričara tako tvrdi da je brojka od 70.000 poginulih Rimljana preterana, pa je sklonija Livijevim tvrdnjama od oko 45.000 poginulih, koje uglavnom prihvataju i kasniji rimski istoričari kao Apijan i Plutarh. Neki u savremeno doba smatraju da su i te brojke pretjerane, odnosno da kod Kane nije poginulo više od 10-15.000 ljudi, odnosno da je u pitanju bio težak udarac za Rimljane, ali ne tako težak kao što se tradicionalno opisuje, odnosno da čak ni kartaginska konjica nije mogla u potpunosti sprečiti beg hiljada rimskih vojnika iz obruča. Time se nastoji objasniti zašto su, zapravo, Rimljani ne samo nastavili rat, nego vodili borbe s Hanibalom i trpili poraze. Drastično manji broj ubijenih rimskih vojnika bi takođe poslužio kao mogući razlog zašto Hanibal nije odmah eksploatisao svoj trijumf i marširao na Rim.

Deo istoričara spekuliše kako je Polibije bitku kod Kane opisao kao nezamislivu katastrofu pre svega iz propagandnih razloga, odnosno kako bi postepeni rimski oporavak učinio što dramatičnijim, a konačnu pobedu što impresivnijim. Polibije je takođe predmet sumnji zbog toga što je kao glavnog krivca za poraz naveo konzula Varona, koji je uprkos tome kod svojih savremenika slavljen kao heroj i primio je brojne počasti. Njegov kolega Emilije Paul, koga Polibije opisuje kao opreznog komandanta koji se protivio bici, je bio deda Polibijevog pokrovitelja Scipiona Emilijana, pa se zbog toga u pitanje dovodi Polibijeva verostojnost.

Literatura

• Mills, Clifford (2013). Hannibal. Infobase Learning. str. 43. ISBN 978-1-4381-4807-6. 

Spoljašnje veze

• The Battle of Cannae at www.unrv.com
• The Battle of Cannae at Roman-empire.net
• Cannae - a treatise by General Fieldmarshal Count Alfred von Schlieffen
• Battle At Cannae Mommsen History of Rome. Book 03 From the Union of Italy to the Subjugation of Carthage and the Greek States. Page 50