Bude iz Bamijana

Bude iz Bamijana
Bude iz Bamijana
Svetska baština Uneska
Zvanično ime	Budine statue u Bamijanu
Mesto	Bamijan, Avganistan
Koordinate	34° 49′ 55″ S; 67° 49′ 36″ I / 34.832041666667° S; 67.826802777778° I
Površina	105, 22.525 ha (11.300.000, 2,4246×109 sq ft)
Kriterijum	Kulturno dobro: i, ii, iii, iv, vi
Upis	2003. (27. sednica)
Ugroženost	2003 –
Veb-sajt	http://whc.unesco.org/en/list/208

Budine statue u Bamijanu nalazile su se u dolini Bamijan (Avganistan) na visini od oko 2.500 m. Dolina dela planine Hindukuša od "Koh-i-Baba" i nalazi se oko 230 km severozapadno od Kabula. 2001. Talibani su ih uništili uprkos protestima iz celog sveta. To su bile najveće statue uspravnog Bude na svetu. Kulturni predeo i arheološki ostaci doline Bamijan su 2003. godine upisani na UNESKO-v Spisak mesta Svetske baštine u Aziji i Australaziji i odmah su dospele na spisak ugroženih mesta Svetske baštine.

Statue su isklesane u 6. veku u crvenom peščaru. Arheolozi smatraju, da se vreme nastajanja manje statue može datirati oko 500., a velike oko 550. godine. Manja je visoka oko 34,5 metara, a velika 55 m. O tome u literaturi postoje različiti podaci, što proizlazi iz korišćenja različitih mernih jedinica kao i različitih metoda merenja.^[1]^[2] Pretpostavlja se da se, skrivena pod zemljom, nalazi jedna još veća statua ležećeg Bude. Ta statua bi bila značajno više izložena atmosferskim uticajima od onih u nišama stena, pa bi verovatno bila i vrlo oštećena. Kineski redovnik Xuanzang (često i Hsuan-Tsang) je 632. god. na putu prema Indiji prošao dolinom Bamijan, i u svom izveštaju spominje da je u dolini vidio ležećeg Budu, navodeći da je bio dug oko 300 m. Prema nekim izvorima, stanovnici doline su, bojeći se njenog uništenja nakon propasti Sasanida u 7. veku, statuu sakrili.

Istorija uredi

Manji Buda (37 m) 1977. god.

Veći Buda (55 m) pre i posle uništenja

Statue su nastale pod uticajem gandarske umetnosti ^[3], koja se razvila u istoimenoj pokrajini na severozapadu Indije. To područje razvilo se u značajno kulturno središte pod uticajem kulture Indije na jugu, Kine na istoku i raznih naroda na zapadu i severozapadu. Uz to, od sredine 1. veku p. n. e. ovde se smenjuju i različiti vladari, pa tako nakon persijanaca Ahemenidske dinastije dolazi Aleksandar Veliki, zatim Baktri, Kuši i Beli Huni. Kad je područje Gandare postalo deo indijskog Maurijskog carstva, budizam se širi i postaje dominantan.

U vreme nastajanja statua Bude, područje je bilo pod vladavinom Belih Huna. Kralj Kaniška, koji je vladao područjem Bamijana u 1. veku, prihvatio je budizam i postavio osnove da dolina postane cilj redovnika i hodočasnika. Dolina se nalazila na putu od Baktrije do doline reke Kabul, na raskršću trgovinskih i hodočasničkih putova između Kine i prostora Persije i Sredozemlja - što je južni ogranak puta svile, kao i najvažnijih putnih veza između Indije i trgovačkih središta središnje Azije, Samarkanda, Buhare i Taškenta. To je doprinelo kako kulturnom, tako i materijalnom blagostanju regije što je omogućilo izgradnju divovskih Budinih statua. Prema izveštaju Xuanzanga, statue su prvobitno bile presvučene zlatom i ukrašene dragim kamenjem.

Duž puta svile u središnjoj Aziji nastala su brojna različito velika i značajna naselja, gradovi i carstva, koji su do prodora islama u ovo područje od 7. veka bili obeleženi budizmom. Bamijan je u 6. veku bio jedan od većih budističkih centara gde je živelo više hiljada budističkih redovnika. U steni u koju su uklesane statue, nalazile su se isto tako uklesane pećine u kojima su redovnici živjeli i molili se, a bile su ukrašene bogatim freskama i štukaturama. Oko statua uklesani su hodnici i galerije. Jedan tim japanskih arheologa procenio je broj tih stambenih pećina na 900. Jedna starija hronika navodi broj od 12.000 takvih pećina u celom području Bamijana.

Kako je islam potiskivao budizam, statue su gubile na značenju i vrlo rano postaju cilj pljačke (ikonoklazam) jer predstavljanje likova ljudi nije bilo poželjno. Tako su statue prvo izgubile ukrase i nakit, zatim lica i ruke, između ostalog u pokušajima uništenja u 17. veku.

Bez obzira na to, do okupacije Sovjeta 1979. god. Bamijan je bio značajno međunarodno turističko odredište. U vreme ratova koji su sledili iza toga, plato na vrhu do 100 metara visokih stena sa statuama bio je često predmet ogorčenih borbi, jer se s njega mogla dobro kontrolisati dolina na jugu. Tako su se na tom položaju smenjivale Sovjetske jedinice, mudžahedini i na kraju talibani. Pećine su korišćene kao magacini za oružje. U septembru 1998. talibani su razorili lice manjeg Bude. U februaru i martu talibani su 28 dana uzalud pokušavali uništiti statue gađajući ih iz topova, tenkova i raketama. Nakon toga, po naređenju mule Mohameda Omara statue su minirane i 12. marta 2001. godine, razorene.^[4] nakon što ih je talibanska vlada proglasila da predstavljaju idole.^[5]

Razaranje nisu uspeli sprečiti brojne intervencije UNa i kako zapadnih tako i islamskih vlada i organizacija. Pored statua u Bamijanu, uništeni su i gotovo svi budistički predmeti u Kabulskom muzeju. To je bilo nenadomestivo blago rane budističke umetnosti regije Gandara od 1. veka p. n. e.

Obnova uredi

Danas ostaci leže u i ispred niša, koje su takođe oštećene, i preti opasnost da se i one uruše. O eventualnoj obnovi statua postoje kontroverzna mišljenja. Stanovnici tog područja izjašnjavaju se za njihovu obnovu. Restauriranje bi omogućilo da ostanu kulturni spomenik, a i podsticalo bi turizam. Drugi smatraju da sve treba ostati tako kako je sad, da bude upozorenje, spomenik ljudskom varvarizmu.

Za sada nije doneta konačna odluka, a timovi švajcarskih i nemačkih stručnjaka prikupljaju, obrađuju i spremaju obrađene i identifikovane delove statua u skladište ispred velike statue.