Voti
Voti (rus. водь, engl. Vots) ili Vod su najmalobrojniji ugrofinski narod koji je naseljen u svega nekoliko sela u okrugu Kingisep Lenjingradske oblasti, u blizini grada Sankt Peterburga.
 Zastava Vota | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
|---|---|
 Rusija (Sankt Peterburg) | 64 (2010) |
 Estonija | 4 (2011) |
| Jezici | |
| votski, ruski, ingrijski | |
| Religija | |
| pravoslavlje | |
| Srodne etničke grupe | |
| ostali ugro-finski narodi | |
Ime uredi
U pisanim izvorima, Voti su prvi put pomenuti u 11. vijeku u nalogu tadašenjeg kneza Jaroslava Mudrog (978—1054), u vezi sa putevima i mostovima, u tom spisu se mogu naći imena kao što su „Vodь” i Vočka oblast, koje se odnose na sjeveroistočne Vote i njihovo stanište. Južna i sjeverozapadna plemena Vota, kao i svi baltički-finski narodi ranije, nazivani su od strane Rusa kao Čudi. U srednjem vijeku u Staroj Livoniji, cijeli sjeverozapadni dio Novgorodske kneževine nazvan je Vatland, a svi povezani narodi bili su zvani Voti. Ime Vatland - Vatlandija se širilo na zapad preko Stare Livonije. Paganski izraz Vatlandija se pojavio u rimokatoličkim spisima 12. i 13. vijeka. Takođe ih je Papa Aleksandar III spominjao u papskoj buli episkopu Upsale (od 1181. do 1195. godine). Takođe ih spominje papa Grgur IX nadbiskupu Upsale i episkopu Linćepinga (1230. godine). Pojava Vota u pisanim zapisima direktno je povezana sa interesima stranih sila u zemljama Vota.[1]
Stanište uredi
Drevna Vatlandija je uglavnom zauzimala prostor zapadnog i sjevernog dijela Ingermanlanda. Oko 1200. godine Voti su naseljavali prostor od reke Narve na zapadu do reke Inger, kako je još nazivaju Ižora, na istoku, a od Finskog zaliva na sjeveru do sadašnjeg grada Gdov na jugu. Godine 1848, zabilježeno je 37 votičkih sela, dok je 1942. godine taj broj smanjen na 23. Trenutno Voti i dalje žive u pet sela u okrugu Kingisep oblasti Sankt Peterburg: Kukusi (Kurovice), Rajo (Mežnaki), Jogopera (Krakolje), Livčula (Peski) i Lužice. Poslednje četiri čine grupu vasipolskih sela. Neki Voti žive u selima iz kojih potiču samo preko ljeta, a zime provode u gradovima (Kingisep, Sankt Peterburg, Narva).[1]
Stanovništvo i antropologija uredi
Brzo i nepovratno smanjenje Vota može se pratiti od sredine 19. vijeka od kada su dostupni prvi podaci o njima. Voti nikada nisu bili brojan narod, ali su preživjeli ratove, glad i pomore, kao i brojne asimilacije (estonizacija, ali u mnogo većoj meri rusufikacija). Izgleda da je glavna prekretnica bila sredina 19. vijeka. Zanimljiva je činjenica da se broj Karela, Ižora i Vepsa znatno povećao, dok se broj Vota u istoj mjeri smanjivao. Od 1939. godine Voti nisu zabilježeni u popisima, a svi podaci o njima su dobijeni od pojedinih naučnika i istraživača.
Antropološki gledano Voti pripadaju istočno-baltičkoj rasi. Imaju ravnu kosu i plave oči. U izgledu se ne razlikuju od Ižora ili Finaca. Po svojoj iskrenosti i živahnijem govoru, više podsećaju na Estonce.
Demografija:[1]
| Godina | Broj stanovništva |
|---|---|
| 1848. | 5 148 (P. von Koepen) |
| 1917. | 1 000 |
| 1926. | 705 |
| 1942. | 400 (P. Ariste) |
| 1959. | 50 (P. Ariste) |
| 1982. | 66 (H. Heinso, J. Vikberg) |
| 1989. | 62 (H. Heinso) |
Jezik uredi
Votski jezik pripada južnoj grupi baltičko-finskih jezika i najbliži je srodnik estonskog jezika. Postoje 4 dijalekta votskog jezika zapadni, istočni (glavni dijalekti), kukuski i krevinski dijalekat. Zapadni dijalekt se govori i u selima Vajpola, Kukuski dijalekt u selu Kukusi. Krevinski dijalekat, enklava votskog u Letoniji, već je izumro u Kurlandiji do sredine 19. vijeka. Poslednji govornik istočnog dijalekta umro je 1960-ih.
Jezički kontakti sa nekoliko susednih naroda verovatno su bili faktori stabilizacije koji su pomogli da votski jezik preživi. Potpadanje pod rusku vlast moglo je značiti potpunu dvojezičnost i, dakle, potpunu asimilaciju, međutim, votsko-ruska dvojezičnost nikada nije bila univerzalna, u protivnom Voti ne bi bili u stanju da izdrže do današnjeg dana. Postoji, na primer, zapis iz 1544. godine, da su Rusi sa područja Ivangoroda govorili njemački bolje od ruskog i da su zapravo to bili ruski Voti. Prema D. Cvetkovu, 1850. godine oko 50% Vota je govorilo ruski jezik, a crkveno-slovenski jezik (tj. Božanska služba) moglo je razumjeti samo oko 10%. Može se zaključiti da je višejezičnost, umjesto dvojezičnosti koja je karakteristična kod većine manjih naroda, bila karakteristika Vota kao naroda. Ne postoji nepremostiva barijera koja sprečava razumevanje između srodnih jezika (Vota, Ižora, Finaca, Estonaca). Pored toga, razumjeli su i ruski jezik.[1]
Istorija uredi
Voti su najstariji narod u Ingermanlandu kao što je pomenuto u književnim zapisima. Pojavile su se tokom prvog milenijuma od severnih Estonaca koji su ostali na istočnoj strani rijeke Narve i jezera Pejpus (Peipsi). Održavali su svoje kontakte sa istočnom i sjeveroistočnom Estonijom, što potvrđuju dijalekti Kodavere i Luganuse-Johvi. Komparativno mala Votička plemena nikada nisu formirala ni integralnu naciju niti zasebnu upravnu jedinicu. Njihova zemlja se nalazila u blizini glavnih komercijalnih ruta od istoka do zapada. Najraniji arheološki nalazi potiču sa Ižorske visoravni, između Kingisepa i Gatčine (4. i 7. vijek).
U drugoj polovini prvog milenijuma, istočno-slovenska plemena su stigla do zemlje Vota. Od 1069. godine postoje informacije o pokušaju da se oslobode plaćanja poreza, kada su zajedno sa vojskom Višeslava Polockog pokušali da osvoje Novgorod. Poraženi su. Kasnije, pošto je vladavina Novgorodske feudalne republike proširena (1136.-.1478), njihova zavisnost se povećala. Uprkos činjenici da je na početku jezik kojim se govorilo na Novgorodskom veću bio „čudski”, vojna i politička nadmoćnost su sve više i više propagirali ruski jezik. Godine 1149, Voti su učestvovali u vojnom pohodu iz Novogroda protiv Hama u Finskoj. Verovatno su učestvovali u drugim vojnim pohodima iz Novogora, kao što su borbe protiv Šveđana 1240. i 1248. godine, a protiv tevtonskih vitezova 1241, 1242. i 1269. godine. Od 1270. godine, Voti i Ižori su se pojavili u evidencijama o sastavu Novgorodske snage.
Dugo vremena su Rusi bili u oružanom sukobu sa Švedskom. Mir je došao tek sporazumom u gradu Orešek 1323. godine koji je definisao domene obje zemalje. Godine 1240, Njemci su osnovali tvrđavu Kaprio (Koporie) i vodili nekoliko vojnih pohoda između 1444. i 1447. godine. Oni nisu uspeli da steknu snažno uporište. Oni koji su najviše patili u toj borbi je bilo lokalno stanovništvo. Kada je Novgorod zauzeo Kaprio, Vote i Čude (sjeverozapadne Vote) su objesili zbog saradnje sa Njemcima.
Izgleda da je uloga Vota u kneževini Novgoroda bila značajna. Postojala je i ulica u gradu koja je dobila naziv po Čudima i votski put koji je vodio ka sjeveru. Grad je bio podeljen na pet „krajeva”, a jedan od njih bi se, izgleda, mogao nalazio na votskom putu do zemlje Vota. U Novgorodu je postojala hanzeatska trgovačka ispostava, održavani su živi trgovački odnosi sa istočnim, kao i zapadnim trgovcima. Ubrzo je počelo i širenje ruskog jezika.
Godine 1478, Velika moskovska kneževina je uništila Novgorod. Osvojeno kneževstvo je podjeljeno na pet delova, od kojih je sjeverni dio nazvan Votska petina. Njena granica se nalazila na zapadu duž rijeke Luge do obala Narve, a na istoku duž rijeke Volhov do jezera Ladoga.
Godine 1484, i 1488. veliki broj Vota je deportovan u centralnu Rusiju, a ruski kolonisti su naseljeni na ispražnjene prostore. Istovremeno, velika pažnja je posvećena propagiranju pravoslavne vjere, jer je pružala čvrstu podršku vlastima, kao i čitavom procesu rusifikacije. Za Vote, uticaj Novgoroda je, pored poreza i obaveza kao vazala, značio i prihvatanje grčko-pravoslavne religije. Za misionarski rad pravoslavne crkve, crkva i manastir Jama (Jamburg) osnovani su 1348. godine. Međutim, sve do 16. vijeka (1534. i 1548. godine) nadbiskupi Novgoroda, Makarije i Teodosije, žalili su se da su Voti pagani. Velika moskovska kneževina je shvatila hrišćanizaciju (tj. Obezbeđivanje zemlje) vrlo ozbiljno. Ilja Monah i kasniji misionar Nikifor su naporno radili (masovna krštenja, uništavajući svetinje i žrtvenike pagana), kako bi Voti bili dobri hrišćani. U to vrijeme, etnička imena Vota su prestala da se upotrebljavaju. Ruska hrišćanska imena, data su im od strane pravoslavne crkve i to u prilagođenom obliku. Prema uslovima Stolbovog mirovnog sporazuma iz 1617. godine, Ingermanland je postao teritorija države Švedske. Šveđani su takođe pokušali da koriste religiju, propagirajući luteranizam, da učvrste vlast na dobijenim teritorijijama. Međutim, deo Vota je pobjegao preko granice na rusku stranu. Slobodna područja bila su popunjena seljacima dovedenim iz jugoistočne Finske. Ostala je razlika u religiji - Ingrijci su protestanti, dok su Voti i Ižori ostali pravoslavni.
Kao rezultat Velikog sjevernog rata, Ingermanland je ponovo postao dio Rusije (de fakto - 1703. godine, de jure - 1721. godine). Osim štete i patnje koje je prouzrokovao rat, doveo je do događaja znatno većeg značaja, a to je bilo osnivanje grada Sankt Peterburga, sredinom Baltičko-finskog područja.
Do sredine 19. vijeka situacija se razvila tako da Voti u to doba polako počinju da preferiraju ruske pjesme i stil odjeće. Sloboda kretanja promovisala je širenje ruskog jezika tokom školovanja i kulturnog života (naročito u vezi sa Sankt Peterburgom), povećala značenje ruskog jezika. Najbitniji faktor u ovom procesu bila je Ruska pravoslavna crkva koja je, uprkos različitim nacionalnostima, ujedinila ljude jedne crkve i uticala na način života i običaje. Jezik je ostao jedina razlika između dva naroda, dok ga Voti nisu prevazišli. Dvadesetih godina prošlog vijeka već je bilo teško prepoznati Vota od Rusa.[1]
Sovjetski režim uredi
Sovjetski režim je promjenio cijeli život Vota. Najdjelotvorniji farmeri su deportovani i bili su primorani da prisiljavaju druge da se odreknu svoje imovine i pridruže kolhozama. Fizičko nasilje je kombinovano sa socijalnom nepravdom (urbani radnici i gradovi uživali su privilegije), kao i vjerskim i nacionalističkim progonom. Domaće rukotvorine bile su takođe zabranjene. Za suzbijanje različitih oblika protesta, mnogi su označeni kao takozvani „neprijatelji naroda”. Na primer, jedan Vot bi mogao biti deportovan iz svoje domovine zbog toga što se ne registruje kao Rus.
Tokom Drugog svjetskog rata Ingermanland je bio glavna ratna zona. Kada su se Njemci povukli, neki baltičko-finski narodi odvedeni su u Finsku kao izbjeglice. Tako je bilo sa većinom Vota. Nakon prekida vatre sa Finskom, Rusija je podnijela zahtjev za povratak tih ljudi. Sovjetski komesari su ih privukli pričom o svojoj rodnoj zemlji i grobovima predaka, a onda su im prijetili da će ih vratiti silom. Neki od Vota su uspjeli pobjeći u Švedsku, neki u Estoniju, oni koji su se vratili bili su raseljeni širom Sovjetskog Saveza.
Nakon Staljinove smrti, brojne molbe su poslate u Moskvu, a kao rezultat toga, od 1956. godine, brojnim Votima je dozvoljen povratak svojim kućama. Međutim, njihove kuće su već bile naseljene drugim ljudima. Većina Rusa koji sada žive u starim votskim selima čak ni ne zna ko su Voti ili gdje su živili.[1]
Kultura uredi
Voti su od davnina bili farmeri i stočari. Zanati su bili suštinski deo votskog života. Svako selo imalo je kovača i čustera, drvena plovila pravljena su u Valkovici, zemljano posuđe u Mati. Puno je pisano o votičkom radu sa drvetom, transportnim radovima, izradi brezovog katrana, i sličnim predmetima. Takođe su mogli i da se kroz Votička sela primjete i kožnjači, krojači, stolari.[1]
Od čitave votske kulture najbolje se očuvala nacionalna kuhinja. Glavna jela Vota su bili ražani hleb sa kvascem, kaše (ječmena i ražana), repa i ovseni ili ječmeni griz od proprženog zrna. O prazniku su se pekle ječmene lepinje koje služe kao meze uz domaće pivo. Ribu su spremali na žaraču.
Poseban karakteristika ovog naroda je i njihova narodna nošnja koja ima jarke boje. Voti danas nose nacionalnu nošnju samo za praznike u Rusiji, Estoniji i Finskoj. Ranije je to bilo njihovo svakodnevno odelo. Devojke su nosile sarafane od belog lanenog platna, bez rukava, preko kojih su oblačile kratki ženski kaput. Sve to je ukrašavala kapica i nekoliko pojaseva. Udate žene su nosile kapu od bele tkanine i plave sarafane. Muški kostimi su krajem 19. vijeka prestali da se razlikuju od običnog svakodnevnog odjela. Zadržala se samo kapa sa crvenim vrhom. Takođe, u školi susjednog votskog sela Krakolje djeca pjevaju narodne pjesme, igraju i uče staru tradiciju u ansamblu „Linut” kao pokušaj očuvanja tradicije i jezika Vota. Pored toga postoji i muzej (kuća) u kome su bili izloženi tradicionalni predmeti kao što su: nacionalni vez sa votskom simbolikom, recepti za pite, lutke i retke fotografije, koje je prikupila i izložila u svojoj kući jedna od pripadnica ovog malobrojnog naroda. Eksponate su joj donosili ovdašnji žitelji iz svojih porodičnih arhiva. Muzej je dva puta gorio u požaru – 2001. i 2006. godine.[2]
Jedna od karakteristika ovog naroda je pravljenje lutaka. Sve lutke amajlije su bez lica i ne služe za igru. Kako vjeruju, one čuvaju čovjeka. One se prave od iste tkanine kao odjeća. Po njivom vjerovanju takve lutke se ne smiju vrijeđati, kao i to da lutka sve osjeća i da su u njoj sila prirode i njihovog naroda.[2]
Pismo uredi
Voti nikada nisu imali pisani jezik, niti školovanje ili svoju literaturu. Tokom tridesetih godina, Voti su bili jedina manjina u sjeverozapadnoj Rusiji za koju nije stvoren pisani jezik.
Istraživanja uredi
Postoji bogat i raznovrstan materijal o etnologiji i folkloru Vota. Votički folklor otkrio je za akademiju ministar iz Narve, O. L. Trefurt, 1783. godine. Prvi pisani odlomci objavljeni su u komparativnom rečniku P. S. Palasa pod nazivom „Linguarum totius orbis vocabularia comparativa” (1787—1789. godine). Votičku gramatiku su napisali A. Alkvist („Wotisk Grammatik”, 1856. godine) i P. Ariste („Vadja keele grammatika”, 1948. godine i „A Grammar of the Votic Language”, 1968. godine). Kolekcije tekstova Vota objavili su L. Ketunen i L. Posti, J. Magiste, O. A. Mustonen, E. Adler i posebno P. Ariste. Riječi kukusijskog dijalekta koju su napisali L. Posti i S. Suhonen objavljen je 1980. godine, a 1990. godine u Talinu je objavljen prvi akademski rječnik votskog. Najcjelovitija zbirka Votskog jezika i folklora je u rukopisu koje je prikupio P. Ariste (5.269 strana).[1]
