Dakija

Dakija (lat. Dacia) je antička istorijska oblast, koja se prostirala severno od donjeg toka reke Dunava, u širem zahvatu Karpatskih planina. Ime je dobila po Dačanima, koji su na tom prostoru tokom prvog veka nove ere stvorili moćnu državu, koja je bila glavni suparnik Rimskog carstva. Tokom dačkih ratova, rimske legije su uništile dačku državu i zaposele najveći deo Dakije. Rimski car Trajan (98–117) je na osvojenom području stvorio provinciju Dakiju (lat. Dacia Felix), koja je kasnije više puta deljena na nekoliko upravnih oblasti.^[1]^[2]

Rimska provincija Dakija je tokom 2. i 3. veka bila izložena čestim napadima varvarskih naroda, tako da je morala biti napuštena u vreme cara Aurelijana (270–275). Tom prilikom je izvršena evakuacija ne samo vojske, već i znatnog dela stanovništva. Preseljenici su nastanjeni u oblastima južno od reke Dunava, prvenstveno u dotadašnjem istočnom delu rimske provincije Gornje Mezije. U isto vreme, izvršeno je i preuređenje provincijske uprave, tako da je na pomenutim prostorima stvorena nova provincija Aurelijanova Dakija (lat. Dacia Aureliana). Osnivanjem ove provincije pod takvim imenom, pojam Dakije se preneo i na oblasti južno od reke Dunava.

Kasnijom reorganizacijom državne uprave Aurelijanova Dakija je podeljena na dve posebne provincije: Priobalna Dakija (lat. Dacia Ripensis) i Sredozemna Dakija (lat. Dacia Mediterranea). Naknadno je ustanovljena i šira upravna oblast, koja je nazvana dijeceza Dakija (lat. Dioecesis Daciarum). Sve ove oblasti, kako u staroj Dakiji severno od Dunava, tako i u novoj (ovostranoj) Dakiji, južno od pomenute reke, preplavila su tokom 6. veka slovenska plemena.^[3]^[4]

Geografija uredi

Prostorni opseg predrimske Dakije

Ime provincije Dakije potiče od naroda Dačana koji su, zajedno sa Getima, živeli u toj oblasti. U najširem prostornom opsegu, antički pojam Dakije je obuhvatao teritoriju čija je granica na severu bila omeđena Karpatima, na jugu Dunavom, na zapadu rekom Tisom, a na istoku rekom Dnjestrom. Najveći deo tog prostora danas pripada Rumuniji, a pojedini delovi se nalaze u sastavu Moldavije, Ukrajine, Mađarske, Srbije i Bugarske.

Istorija uredi

Gradovi i putevi u rimskoj Dakiji

Dačane su Rimljani smatrali opasnim protivnicima, pogotovu što su, za razliku od većine varvara, bili relativno jedinstveni. Kada je 86. godine, presto zauzeo Decebal, koji je dodatno ujednio Dačane, za Rim je to značio pojavu jedne moćne države na njenim granicama. Car Domicijan je pokušao da spreči jačanje Decebala u ratovima između 85. i 89. godine ali u tome nije imao pravog uspeha. Ni Nerva nije imao uspeha. Zatim je Trajan morao voditi jedan težak rat, Prvi dački rat, od 101. do 102. godine, u kome je Decebal bio poražen. Posle nekoliko godina, Decebal je pokušao da okupi saveznike protiv Rima, što je dovelo do Drugog dačkog rata, od 105. do 106. godine. Decebal je izbegao zarobljavanje samoubistvom i čitava Dakija je bila osvojena. Dakija je postala provincija još pre 11. avgusta 106. godine. Trajan je kao plen doneo 331 tonu srebra i 165 tona zlata: Dakija je bila poznata kao rudonosna oblast.

Nakon Trajanovog osvajanja 106. godine, novoosvojena oblast je dobila oficijelno ime Dakija. Car Hadrijan podelio je 118. godine ovu dotad jedinstvenu provinciju na dva dela, pod imenima: Gornja Dakija (lat. Dacia Superior) i Donja Dakija (lat. Dacia Inferior). Samo pet godina kasnije Hadrijan je iz Gornje Dakije izdvojio još jednu oblast, pod imenom Porolisumska Dakija (po gradu Porolisum; lat. Dacia Porolissensis). Od 167. do 169. godine, Marko Aurelije je ponovo reorganizovao ovu oblast:

Apulumska Dakija (po gradu Apulum; lat. Dacia Apulensis)
Porolisumska Dakija (lat. Dacia Porolissensis)
Malvanska Dakija (po gradu Malva; lat. Dacia Malvensis)

Tako je Dakija bila podeljena na tri provincije sve dok Aurelijan nije konačno povukao rimsku vojsku i narod iz Dakije 271. godine. Formalna prestonica bila je Colonia Ulpia Traiana Augusta Dacia, ali najveći deo vlasti bio je u Sarmizegetuzi, koja je još u vreme dačkih kraljeva bila prestonica.

Sve do epohe Marka Aurelija, Dakiju nisu ugrožavali drugi varvari. Do velikog iskušenja je došlo 235. godine, kada su se varvari okupili radi napada. Kada su oni napali 238. godine, Dakiju su potresali ratovi sve dok Aurelijan nije odlučio da evakuiše Dakiju 271. godine. Pod Konstantinom Velikim Rim je ponovo osvojio deo Dakije, ali je i ta oblast brzo napuštena.

Od Trajanovih vremena Dakija je postala cilj naseljavanja ljudi iz čitavog Carstva. Radi sporazumevanja je bio latinski neophodan. Ostaje nejasno kako se latinski održao i nakon povlačenja Rima. Od ovog „varvarskog” latinskog nastao je današnji rumunski jezik.

Uprava i vojska uredi

Nakon okončanja Prvog dačkog rata, Dakija je bila kontrolisana samo vojno, ali od 106. godine, posle Drugog dačkog rata, Dakija je postala carska provincija. To je značilo da sam car postavlja upravnika, tj. namesnika provincije iz redova rimskih senatora.

Nakon varvarskih napada iz 117. i 118. godine, Hadrijan je rešio da reorganizuje Dakiju. Sve tri tako nastale provincije, Dacia Inferior, Dacia Superior i Dacia Porolissensis, bile su nezavisne jedna od druge ali su vojno blisko sarađivale.

Nova reorganizacija je došla u vreme cara Marka Aurelija, posle novog napada varvara iz 168. godine. Nova trodelna Dakija, sastavljen od oblasti Dacia Apulensis, Dacia Porolissensis i Dacia Malvensis činila je jedinstvenu provinciju Dakiju, koja je imala samo jednog namesnika. Verovatno je Marko Aurelije smatrao da će jedinstvena komanda u čitavoj Dakiji bili efikasnija odbrana od varvara.

Vojno uzev, u Dakiji su bile stacionirane dve legije, V Macedonica (logor je bio u današnjoj Turdi) i XIII Gemina (logor u Apulumu). Bilo je i drugih pomoćnih odreda, naročito na granici prema varvarima. Ukupno bilo je oko 30.000 rimskih vojnika u Dakiji.

Privreda uredi

Za Rim, Dakija je predstavljala bogat izvor ruda. Iz brojnih rudnika iskopavalo se zlato i srebro. Bilo je i gvožđa, začina. Pored ruda, koje su bile najvažniji razlog zašto su se Rimljani uopšte upustili u skupo osvajanje i teško čuvanje Dakije, ova zemlja je bila bogata drvetom, vunom, kožama. U Dakiju se uvozilo uglavnom maslinovo ulje, vino i luksuzna roba. U času kada se Aurelijan odlučio da napusti Dakiju, verovatno su većina glavnih rudnika plemenitih metala bili iscrpljeni.

Vidi još uredi

Reference uredi

^ Mirković 1981, str. 89-105.
^ Ferjančić 2018.
^ Kovačević 1981, str. 109-124.
^ Curta 2001.

Literatura uredi

Zečević, Nada (2002). Vizantija i Goti na Balkanu u IV i V veku. Beograd: Vizantološki institut SANU.
Kovačević, Jovan I. (1981). „Doseljenje Slovena na Balkansko poluostrvo”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 109—124.
Mirković, Miroslava (1981). „Centralne balkanske oblasti u doba poznog carstva”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 89—105.
Mócsy, András (2014) [1974]. Pannonia and Upper Moesia: A History of the Middle Danube Provinces of the Roman Empire. New York: Routledge.
Ostrogorski, Georgije, ur. (1955). Vizantiski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 1. Beograd: Vizantološki institut.
Petrović, Vladimir P. (2007). „Pre-Roman and Roman Dardania: Historical and Geographical Considerations” (PDF). Balcanica. Balkanološki institut SANU. 37: 7—23.
Ferjančić, Snežana (2018). Ale i kohorte u vojsci rimskih provincija Mezije i Dakije od I do III veka n. e. Beograd: Društvo za antičke studije Srbije.
Curta, Florin (2001). The Making of the Slavs: History and Archaeology of the Lower Danube Region, c. 500–700. Cambridge: Cambridge University Press.
Curta, Florin (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge: Cambridge University Press.
Whitby, Michael (1988). The Emperor Maurice and his Historian: Theophylact Simocatta on Persian and Balkan warfare. Oxford: Clarendon Press.
Brodersen, Kai (2013). „Könige im Karpatenbogen” [Kings in the Carpathian Mountains]. Zeitschrift für Siebenbürgische Landeskunde (na jeziku: nemački). Heidelberg: Arbeitskreis für Siebenbürgische Landeskunde (36).
Croitoru, Costin (2002). „Sudul Moldovei în cadrul sistemului defensiv roman. Contribuții la cunoașterea valurilor de pământ.” [South of Moldova in the Roman defence system. Contributions to the knowledge of the turf walls]. Acta Terrae Septencastrensis (na jeziku: rumunski). Editura Economica (I). ISSN 1583-1817.
Goldsworthy, Adrian (2004). In the Name of Rome: The Men Who Won the Roman Empire. Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0297846666.
Heather, Peter (2010). Empires and Barbarians: Migration, Development, and the Birth of Europe. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-973560-0.
Hoddinott, Ralph F., The Thracians, 1981.
Hrushevskyi, Mykhailo (1997). History of Ukraine-Rus'. Canadian Institute of Ukrainian Studies Press. ISBN 978-1-895571-19-6.
Lactantius, Venantius Honorius Clementianus Fortunatus (1871). „26”. Ur.: Roberts, Alexander. The Works of Lactantius: A treatise on the anger of God. 2. Edinburgh: T&T Clark. Pristupljeno 2012-04-15.
Lengyel, Alfonz; Radan, George T. (1980). The Archaeology of Roman Pannonia. University Press of Kentucky. ISBN 9789630518864.
Luttwak, Edward (1976). The grand strategy of the Roman Empire from the first century A.D. to the third . Johns Hopkins University Press. ISBN 9780801818639.
Madgearu, Alexandru (2002). Istoria Militară a Daciei Post Romane (na jeziku: rumunski). Cetatea de Scaun. str. 275—376. ISBN 978-973-8966-70-3.
Mallory, J. P.; Adams, Douglas Q. (1997). Encyclopedia of Indo-European culture. London and Chicago: Fitzroy-Dearborn. ISBN 9781884964985. Pristupljeno 2015-12-15.
Mattern, Susan P. (2002). Rome and the Enemy: Imperial Strategy in the Principate. Berkeley, California: University of California Press. ISBN 0-520-23683-1.
Matyszak, Philip (2004). The Enemies of Rome: From Hannibal to Attila the Hun. Thames & Hudson. ISBN 978-0500251249.
Mocsy, Andras (1974). Pannonia and Upper Moesia: History of the Middle Danube Provinces of the Roman Empire. Routledge & Kegan Paul Books. ISBN 978-0-7100-7714-1.
Mountain, Harry (1998). The Celtic Encyclopedia. Universal Publishers. ISBN 978-1-58112-890-1.
Murray, Tim (2001). Encyclopedia of archaeology: Volume 1, Part 1. ABC-Clio; illustrated edition. ISBN 978-1-57607-198-4.
Odahl, Charles (2003). Constantine and the Christian Empire. Routledge. ISBN 9781134686315.
Stoica, Vasile (1919). The Roumanian Question: The Roumanians and their Lands. Pittsburgh: Pittsburgh Printing Company.
Taylor, Timothy (2001). Northeastern European Iron Age pages 210–221 and East Central European Iron Age pages 79–90. Springer Published in conjunction with the Human Relations Area Files. ISBN 978-0-306-46258-0.
Vico, Giambattista; Pinton, Giorgio A. (2004). Statecraft: The Deeds of Antonio Carafa. Peter Lang Pub Inc. ISBN 978-0-8204-6828-0.
Waldman, Carl; Mason, Catherine (2006). Encyclopedia of European Peoples, 2-Volume Set. Facts on File. ISBN 978-0-8160-4964-6.