Dimitrije Progon

Dimitrije Progon je bio srednjovekovni vladar Kroje (1208—1215). Bio je albanski vođa koji je vladao kao knez Albanaca od 1208. do 1216. godine. Bio je knez, kneževine Arbanon, prve albanske države. Bio je naslednik i brat Đina Progonija i njihovog oca, Progona od Kroje. Otac mu je bio Progon od Kroje. Nakon sloma Vizantijskog carstva u Četvrtom krstaškom ratu, uspeo je da dodatno obezbedi nezavisnost Arbanona i proširio njegov uticaj do najveće visine. Sve vreme svoje vladavine bio je u borbi protiv Mletačke republike, Zete Đorđa Nemanjića, a kasnije Epirske despotovine i obrnuto, održavao je dobre odnose sa njihovim suparnicima, Dubrovačkom Republikom, i najpre velikim županom Stefanom Nemanjićem od Raške,njegovom ćerkom Komninom se oženio. Natpis Gezik pronađen u katoličkoj crkvi Nderfande (današnji Gezik) pokazuje da je do kraja života bio katolik. U latinskim dokumentima tog vremena često se naziva princeps Arbanorum (knez Albanaca), au vizantijskim dokumentima kao mega arhont, a kasnije kao Panipersevast. Pod sve većim pritiskom Epirske despotovine, njegova smrt oko 1216. godine, označava kraj Arbanona kao države i početak perioda autonomije sve dok se njegov konačni vladar Golem od Kroje nije pridružio Nikejskom carstvu. Aneksija je izazvala pobunu Arbanona 1257. godine. On nije imao sinove da nastavi svoju dinastiju, ali su njegovo bogatstvo i deo njegovog domena u Mirditi prešli nakon Dimitrijeve smrti na njegovog maloletnog sinovca, Progona (Đinovog sin), kome je dao titulu protosevast. Porodica Dukađin koja se pojavila u istorijskim zapisima 70 godina kasnije u istom regionu možda je bila rodbinski povezana ili su bili direktni potomci Progonija.

Dimitrije Progon
Lični podaci
Datum smrti	1216.
Mesto smrti	Kroja, Kneževina Arbanon
Porodica
Supružnik	Komnina Nemanjić
Potomstvo	nema
Roditelji	Progon od Kroje
Dinastija	Progoni
arhont, princeps, panhipersevast, knez Kroje
Period	1208—1215.
Prethodnik	Đin Progon
Naslednik	Grgur Kamona

U istorijskim zapisima, Dimitrije Progoni je prvi vladar koji je sebe nazvao princom Albanaca i prvi koji je identifikovao svoj domen kao Principatum Albaniae (Kneževina Albanija/Arbanon). Mnogi kasniji feudalni vladari Albanije će polagati pravo na istu titulu i svoju vlast predstavljati kao nastavak ove države. Prvi je to učinio kralj Karlo I Anžujski koji je nastojao da legitimiše Kraljevinu Albaniju kao državu potomka Kneževine Arbanon oko 60 godina kasnije, 1272. godine.

Biografija

Dimitrije je bio sin Progona od Kroje i brat Đina Progona. Nosio je titulu kneza. Malo je poznatih podataka o njegovog ocu Progonu. Kroja je bila u posedu porodice Progoni. Pre 1204. godine Kroja se osamostalila u odnosu na Vizantijsko carstvo. U grčkim izvorima Đin i Dimitrije se sreću sa titulom arhonta i panhipersevasta čime su hroničari naglašavali njihovu zavisnost od Carstva. Dimitrije se 1208. godine oženio Komninom Nemanjić, ćerkom srpskog velikog župana Stefana Nemanjića. Građanski rat u nemanjićkoj Zeti nastavljen je i nakon smrti kneza Vukana Nemanjića, tokom vladavine njegovog sina Đorđa Nemanjića. Izvori beleže vazalan odnos Dimitrija prema Đorđu i Vladinu Nemanjiću. Đorđe Nemanjić je Dimitriju obećao vojnu pomoć ukoliko ovaj napadne teritoriju Mletačke republike. Ugovor je potpisan 3. jula 1208. godine. Dimitrije je sledeće godine sklopio sporazum sa Dubrovačkom republikom, a pregovarao je i sa papom Inoćentijem III oko prevođenja svoje države u katolicizam. Pokušavao je da nađe saveznike u zapadnoj Evropi za borbu protiv Venecije. Mlečani, međutim, napuštaju 1212. godine Arbanon. Dimitrije je umro 1215. godine. Komnina se udala za vizantijskog zapovednika Grgura Kamona.

Porodična prošlost

Progon od Kroje, otac Dimitrija Progonija, formirao je prvu albansku državu tokom srednjeg veka. Malo se zna o arhontu Progonu koji je vladao Krojom i okolinom između 1190. i 1198. godine. Dvorac Kroje i druge teritorije ostali su u posedu porodice Progoni, a Progona su nasledili njegovi sinovi Đin, a kasnije i Dimitrije. Pre 1204. godine, Arbanon je bio autonomna kneževina Vizantijskog carstva. Pad Vizantijskog carstva 1204. godine, imao je dve glavne političke posledice po region Albanije. Prvi je bio da se vizantijska prevlast raspala, što je omogućilo lokalnim vladarima da traže nezavisnost. Drugi je bio da je u skladu sa sporazumima o podeli Vizantijskog carstva, kontrola nad Albanijom dodeljena Venecijanskoj Republici. U ovom geopolitičkom okruženju, Dimitrije Progoni je preuzeo vlast 1207-08. U primarnim izvorima tog perioda on se uglavnom pominje kao Dimitrije (Demetrius, Progoni archontis filius et successor) ili Dimitrije Progoni.

Vladavina

Kroja i njena tvrđava bili su centar Arbanonske kneževine

Kraljevina Albanija, oko 70 godina nakon Progonijeve smrti, Karlo I Anžujski je tvrdio da je država naslednica

Od početka svoje vladavine, Progoni je nastojao da stvori prijateljske veze u spoljnoj politici kako bi sačuvao suverenitet Arbanona od spoljnih pretnji, od kojih su najvažnije tokom većeg dela njegove vladavine bile Venecijanska Republika, a kasnije i Epirska despotovina. . Godine 1208-09, prvi put je razmatrao prelazak na katoličanstvo iz istočnog pravoslavlja kako bi dobio podršku protiv svojih mletačkih rivala. Pošto je Venecija dobila nominalna prava da kontroliše Albaniju, prelazak na katoličanstvo poništio bi mletačke pretenzije na teritoriju koju kontroliše druga katolička država, Kneževina Arbanon. To bi ga takođe zaštitilo od ekspanzije postvizantijskih država naslednica poput Epirske despotovine. U svojoj sačuvanoj prepisci sa papom Inoćentijem III, Progoni, kao vođa sudije Arbanona, koji se potpisao kao njegovi sledbenici, tražio je od pape da pošalje misionare da šire katoličanstvo u njegovoj zemlji. Papa je odgovorio da je Nikolaj, katolički arhiđakon iz Drača, dobio instrukcije da izvrši pripreme za misiju. Međutim, ubrzo nakon toga, Dimitrije je prekinuo proces jer ga više nije smatrao važnim. On je pobedio velikog kneza Đorđa Nemanjića, mletačkog vazala sa kojim se graničio na severu i tako se osećao manje ugroženim od Venecije. Nemanjić je ranije obećao vojnu podršku Veneciji ako Progoni napadne mletačku teritoriju, ugovorom potpisanim 3. jula 1208. godine. Takođe je sklopio brak sa Komninom Nemanjić, koja je bila ćerka velikog župana Stefana Nemanjića, rivala velikog kneza Đorđa Nemanjića i unuka poslednjeg vizantijskog cara Aleksija III Anđela. U tom kontekstu, zbog veze njegove supruge sa vizantijskom carskom porodicom, dodeljena mu je titula panipersevast. Nakon smrti katoličkog nadbiskupa Drača, Mlečani i panipersevast Progoni - svako na svojoj teritoriji - zauzeli su crkvenu imovinu. Zbog svojih postupaka protiv crkvene imovine bio je izopšten. Sam je koristio titulu princeps Arbanorum („knez Albanaca“) i kao takav je bio priznat od strane stranih velikodostojnika. U prepisci sa papom Inoćentijem III, teritorija za koju je tvrdio da je princeps Arbanorum bila je oblast između Skadra, Prizrena, Ohrida i Drača (regionis montosae inter Scodram, Dyrrachium, Achridam et Prizrenam sitae). Uopšte, knez Progoni je doveo kneževinu do vrhunca moći. Područje koje je kneževina kontrolisala, kretalo se od doline reke Škumbe do doline reke Drim na severu i od Jadranskog mora do Crnog Drima na istoku. U latinskim dokumentima on se takođe pominje kao sudija. U vizantijskim zapisima, on je titulisan kao mega arhont, a nakon učvršćivanja svoje vlasti kao panipersevast.

U potrazi za saveznicima, potpisao je i ugovor sa Dubrovačkom Republikom koji je omogućio slobodan prolaz dubrovačkim trgovcima na albanskoj teritoriji. Godine 1210. zaključen je sporazum između Venecijanske Republike i despota Mihaila I Anđela Komnina Duke od Epirske despotovine prema kojem će Duka postati vazal Venecije, ako republika prizna njegove pretenzije na dolinu reke Škumbe, jezgro oblasti Arbanona. . Godine 1212. Venecija je takođe dozvolila da posed priobalnog vojvodstva Drača preuzme despot Mihailo I i napustila je direktnu kontrolu nad centralnom Albanijom. Sporazum je imao strašne posledice po kneževinu, koja je okružena neprijateljskim snagama, izgleda da je do kraja života kneza Dimitrija Progonija svedena na oblast severno od Škumbe i južno od Drima. Dokaz za ovaj period pruža temeljni natpis katoličke crkve Gezik u Nderfandi blizu modernog Rešena u Mirditi. Natpis je napisan na latinskom i nastao je nakon Progonijeve smrti. Natpis pokazuje da je Progoni, koji je ponovo primljen u Katoličku crkvu, obezbedio sredstva za izgradnju crkve, za koju je možda planirao da postane sedište Arbanumske biskupije ili nova biskupija u centru njegovog preostalog domena. . Na to ukazuje činjenica da je nova crkva podignuta na mestu starije crkve posvećene Svetoj Mariji, ali je Progoni novu crkvu posvetio svetoj Petki, svetiteljki zaštitnici Arbanuma. On je zadržao polunezavisnost ove oblasti na osnovu sporazuma kojim je prihvatio vrhovnu vlast Zete, a vladari Zete se zauzvrat nisu mešali u unutrašnje stvari regiona. U natpisu koji služi i kao poslednja Progonijeva volja, crkva je posvećena njegovom narodu (ponudio naciji) a njegov naslednik je označen, Progon – sin Đina Progonija – kao protosevast.

Smrt i nasleđe

Umro je oko 1215-16. Njegova supruga se ubrzo preudala za Grgura Kamona kome je bilo potrebno venčanje da bi legitimisao svoje nasleđivanje vlasti. Nakon što je preuzeo kontrolu nad Krojom, jačajući odnose sa Velikom kneževinom Srbijom, koja je oslabila nakon slovenskog napada na Skadar. Komnina je sa Kamonom imala ćerku koja se udala za Golema, koji je nastavio da vlada kao polunezavisni vladar u Arbanonu pod vlašću despota Teodora Anđela Komnina Duke od Epirske despotovine (do 1230. godine), a zatim i pod vlašću cara Jovana Asena II od Bugarske sve do svoje smrti 1241. godine. Zatim je oscilirao između Epira i Nikejaca dok ga konačno nisu pripojili Nikejci u fazi obnove Vizantijskog carstva 1252-56. Događaji su podstakli pobunu Arbanona 1257. godine. Kneževina Arbanon je prva albanska država nastala u srednjem veku. U vreme vladavine Progonija kneževina je dostigla vrhunac svoje moći. Progoni je prvi upotrebio termine Princeps Arbanorum i Princeps Albaniae. Nasleđe lokalnog, nezavisnog centra moći u Albaniji koristili su budući vladari da legitimišu svoju vlast predstavljajući svoje oblasti kao naslednike. Prvi koji je to učinio bio je kralj Karlo I Anžujski sa stvaranjem Kraljevine Albanije oko 70 godina kasnije. U albanskoj istoriografiji, njegov pokušaj je negativno ocenjen kao „anžujski izum“ kojim je pokušano da se Albanija pretvori u oružanu bazu za anžujske pohode za razliku od Arbanonske kneževine, koja je bila pokušaj lokalnog ujedinjenja i nezavisnosti od Vizantinaca.

Progoni nije imao sinove. Njegov naslednik je bio njegov snovac, Progon. Vladavina ovog Progona u oblasti Mirdita, mnoge sličnosti između amblema porodice Progoni na natpisu Gezik i grba kasnije porodice Dukađin i tvrdnje Dukađina da su bili nasledni gospodari Nderfande i opatija Gezika navela je istoričare da pomisle da su ove dve porodice možda bila u srodstvu ili čak da su Dukađini bili potomci Progona preko protosevasta Progona.

Veza crkve Nderfande sa Arbanumskom eparhijom i posledično sa teritorijom Arbanona dovela je do kasnijih sporova. Dukađini koji su imali nasledna prava nad regionom, imali su stvarnu kontrolu nad opatijom. Ivan I Kastriot koji je kontrolisao teritoriju eparhije Arbanum tvrdio je da opatija treba da pređe na njegovu teritoriju. Spor je rešen posredovanjem papstva, koje ga je prenelo na Ležsku eparhiju koja je nastala u 15. veku i de jure bila deo Dukađinskih zemalja.

Literatura

• Kristo Frashëri (1964), The history of Albania: a brief survey. Publisher: s.n.
• Nicol, Donald M. (1984). The Despotate of Epiros 1267-1479: A Contribution to the History of Greece in the Middle Ages (2. prošireno izd.). Cambridge University Press. 
• Thallóczy, Ludovicus; Jireček, Constantinus; Sufflay, Emilianus, ur. (1913). Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia. 1. Vindobonae: Typis Adolphi Holzhausen. 
• Anamali, Skënder; Prifti, Kristaq (2002). Historia e popullit shqiptar në katër vëllime: Shqiptarët gjatë luftës së dytë botërore dhe pas saj, 1939-1990. Botimet Toena. ISBN 978-99943-1-452-2. 
• Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-08260-5. 
• Abulafia, David (1995). The New Cambridge Medieval History: Volume 5, C.1198-c.1300. Cambridge University Press. str. 786. ISBN 978-0-521-36289-4. 
• Elsie, Robert (2003). Early Albania : a reader of historical texts, 11th-17th centuries. ISBN 9783447047838. OCLC 52911172. 
• Ducellier, Alain (1981). La façade maritime de l'Albanie au Moyen âge. Ècole des Hautes Études en Sciences Sociales. str. 48. Pristupljeno 15. 3. 2012. 
• Norris, H. T. (1993). Islam in the Balkans: religion and society between Europe and the Arab world. University of South Carolina Press. str. 35. ISBN 978-0-87249-977-5. Pristupljeno 15. 3. 2012. 
• Arshi Pipa, Sami Repishti, Studies on Kosova, East European Monographs, 1984
• Ellis, Steven G.; Lud'a Klusáková (2007). Imagining Frontiers, Contesting Identities. Edizioni Plus. ISBN 978-88-8492-466-7. 
• Jubani, Zef et al. Historia e popullit shqiptar: për shkollat e mesme. Libri Shkollor: Prishtinë, 2003. 48.