Википедија

Državna crkva Rimskog carstva

Državna crkva Rimskog carstva predstavlja crkvu koju su odobrili rimski carevi nakon što je Teodosije I izdao Solunski edikt 380,[1] kojim je priznata katoličnost[a] nikejskih hrišćana u Velikoj crkvi kao državne religije Rimskog carstva.[3][4] Većina istoričara Nikejsku crkvu povezuje sa carevima na različite načine: kao katoličku crkvu, pravoslavnu crkvu, carsku crkvu, carsku rimsku crkvu ili vizantijsku crkvu, iako se neki od tih izraza koriste i za šire zajednice izvan Rimskog carstva.[5] Pravoslavna crkva, Drevnoistočna crkva i Katolička crkva tvrde da predstavljaju kontinuitet Nikejske crkve kojoj je Teodosije dodijelio priznanje, ali ne smatraju da je ona tvorevina Rimskog carstva.

Ranije u 4. vijeku, nakon Dioklecijanovih progona (303—313) i donastičke kontroveze koja je nastala kao posljedica, Konstantin Veliki je sazvao episkopske sabore da definišu ortodoksnu hrišćansku vjeru i prošire ranije hrišćanske sabore. Niz vaseljenskih sabora koje su sazivali uzastopni rimski carevi sastali su se tokom 4. i 5. vijeka, ali je hrišćanstvo nastavilo da trpi rascjepe i raskole oko teoloških i hristoloških doktrina arijanstva, nestorijanstva i miafizistva. U 5. vijeku Zapadno rimsko carstvo propada kao politički subjekat; osvajači su opljačkali Rim 410. i 455, a Odoakar, arijski varvarski vojskovođa, primorao je Romula Avgustula, posljednjeg nominalnog zapadnog cara, da abdicira 476. godine. Međutim, osim gore navedenih raskola, crkva kao institucija bila je u zajedništvu, možda i bez napetosti, između Istoka i Zapada. U 6. vijeku vizantijska vojska pod carem Justinijanom I povratila je Italiju i druge regije zapadnog Sredozemlja. Vizantija je ubrzo izgubila većinu ovih teritorija, ali je zadržala Rim, kao dio Ravenskog egzarhata, do 751, period u crkvenoj istoriji poznat kao vizantijsko papstvo. Rana muslimanska osvajanja od 7. do 9. vijeka započela su postupak pretvaranja hrišćanskog svijeta na Levantu, Bliskom istoku, sjevernoj Africi, regijama južne Italije i Pirinejskog poluostrva u islamski, strogo ograničavajući doseg i Vizantije i njene crkve. Hrišćanska misionarska djelatnost usmjerena iz prijestonice Konstantinopolja (Carigrada) nije dovela do trajnog proširenja formalne veze između crkve i vizantijsko cara, budući da su područja izvan političke i vojne kontrole Vizantije uspostavila zasebne crkve, kao npr. Bugarska 919. godine.

Justinijan I, koji je postao car 527, priznao je patrijarhe Rima, Carigrada, Aleksandrije, Antiohije i Jerusalima kao vrhovne vlasti u halkidonskom crkvenom ustrojstvu (pentarhija). Međutim, Justinijan je zadržao „pravo i dužnost da svojim zakonima reguliše najsitnije detalje bogosluženja i discipline, kao i da diktira teološka mišljenja kojih će se držati u Crkvi”.[6][7]

U Justinijanovo vrijeme, hrišćanska crkva nije bila u potpunosti pod carevom kontrolom čak ni na istoku: Drevnoistočne crkve su se otcijepile, odbacile Halkidonski sabor 451, a pristalice carske crkve nazvali su „melkitima”, od sirijske riječi malkâniya („carski”).[8][9] U zapadnoj Evropi, hrišćanstvo je uglavnom bilo podređeno zakonima i običajima naroda koje nisu bili odani caru u Carigradu.[10] Dok su pape istočnog porijekla koja je car imenovao ili ih je barem potvrdio i dalje bile lojalne njemu kao svom političkom gospodaru, odbijali su da prihvate njegovu vlasti u vjerskim pitanjima[11] ili njegov autoritet tokom sabora, kao što je bilo na Hijerijskom saboru 754. koje su sazvale carske vlasti. Papa Grgur III (731—741) bio je posljednji rimski episkop koji je zatražio od vizantijskog cara da potvrdi njegov izbor.[12] Kada je papa Lav III krunisao Karla Velikog 25. decembra 800. za „cara Rimljana”, politički raskol između Istoka i Zapada postao je neopoziv. Duhovno, halkidonsko hrišćanstvo opstalo je, barem u teoriji, kao jedinstvena cjelina sve do Velikog raskola i njegove formalne podjele međusobnom ekskomunikacijom Rima i Carigrada 1054. godine. Carstvo je konačno propalo nakon što su muslimanski Osmanski Turci osvojili Carigrad 1453. godine.[13]

Brisanje granica carstva od strane Germana i izbijanje misionarske djelatnosti među tim narodima, koji nisu imali neposredne veze s carstvom, i među piktskim i keltskim narodima koji nikada nisu bili dio Rimskog carstva, podsticala je ideja opšte crkve bez povezivanja sa određenom državom.[14] Kao suprotnost, „u istočnorimskom ili vizantijskom pogledu, kada je Rimsko carstvo postalo hrišćansko, postignut je savršeni svjetski poredak koji je Bog želio: jedno suvereno saborno carstvo, a sa njim je i jedna saborna crkva”;[15] a crkva se, sve do kraha Vizantije 1453, psihološki spojila s carstvom do te mjere da je za episkope bilo nezamislivo nikejsko hrišćanstvo bez cara.[16]

Nasljeđe ideje saborne crkve nastavlja se u današnjoj Pravoslavnoj crkvi, Katoličkoj crkvi, Drevnoistočnoj crkvi i Crkvi Istoka. Mnoge druge crkve, kao što je Anglikanska zajednica, tvrde da nasljeđuju ovu sabornu crkvu.

Istorija uredi

 
Glavne hrišćanske denominacije:
Ova kutija:
Raskol (1552)
(16. vijek)
(11. vijek)
(Nisu prikazane nenikejske, antitrinitarijane i neke restoracione denominacije.)

Rano hrišćanstvo u odnosu sa državom uredi

 
Hristov monogram (Hi Ro) na ploči sarkofaga iz 4. vijeka n. e, izložen na privremenoj izložbi u Koloseumu u Rimu.

Pred kraj 1. vijeka rimske vlasti su priznale hrišćanstvo kao religiju odvojenu od judaizma. Razlici, možda već primijenjenoj u praksi za vrijeme Velikog rimskog požara 64. godine, zvaničan status dodijelio je car Nerva oko 98. dozvoljavajući hrišćanima izuzeće od plaćanja Fiscus Judaicus, godišnjeg poreza za Jevreje. Plinije Mlađi, koji je bio propretor u Bitiniji 103. godine, u svojim pismima Trajanu pretpostavio je da se hrišćani ne svrstavaju među Jevreje, zato što ne plaćaju porez.[17]

Budući da je plaćanje poreza bio jedan od načina na koji su Jevreji pokazali svoju dobru volju i lojalnost prema carstvu, hrišćani su morali da pregovaraju o svojim alternativama za učešće u carskom kultu. Njihovo odbijanje da obožavaju rimska božanstva ili da odaju počast caru kao božanstvu dovelo je do povremenih progona i mučeništva.[17] Crkveni otac Tertulijan, na primjer, pokušao da je da dokaže da hrišćanstvo nije po sebi izdajničko i da hrišćani mogu ponuditi svoj vlastiti oblik molitve za dobrobit cara.[18]

Hrišćanstvo se naročito proširilo u istočnim dijelovima carstva i izvan njegovih granica; na zapadu je u početku širenje bilo ograničeno, ali su se značajne hrišćanske zajednice pojavile u Rimu, Kartagini i drugim urbanim centrima, a do kraja 3. vijeka hrišćanstvo je postala dominantna religija u nekima od njih. Prema nekim procjenama, hrišćani su činili približno 10% stanovništva Rima do 300. godine.[19] Prema Vilu Djurantu, hrišćanska crkva je prevagnula nad paganizmom jer je nudila mnogo privlačniju doktrinu i zato što su se crkveni poglavari bolje bavili ljudskim potrebama od svojih suparnika.[20]

Jermensko kraljevstvo, nominalno rimska klijentska kraljevina kojom je vladala partska dinastija,[21] postala je 301. prva nacija koja je prihvatila hrišćanstvo kao svoju državnu religiju.

Uspostavljanje i ranije sporovi uredi

Vidi još: Prvih sedam vaseljenskih sabora i Konstantin Veliki i hrišćanstvo
Glavne zajednice 4, 5. i 6. vijeka
Zakednica Glavne crkve Primarni centri
Halkidonsko
hrišćanstvo
(poslije 451)		 Katolička/Pravoslavna crkva
Gruzinska crkva
Crkva Kartagine
Crkva Kipra
Maronitska crkva[b]		 Rim, Aleksandrija, Antiohija, Carigrad,
Gruzinske kraljevine (Kolhida i Iberija)
Kartagina
Kipar
Fenikija
Nestorijanizam
(poslije 431)		 Persijska crkva Sirija, Indija,[25] Kina[26]
Sasanidsko carstvo (Persija)[27]
Miafizitizam
(poslije 451)		 Jermenska crkva
Koptska crkva
Sirijska crkva
Etiopska crkva
 Jermenija, Sirija, Egipat[28]
Donatizam
(uveliko okončan nakon 411)		 Sjeverna Afrika[29]
Arijanizam dijelovi Istočnog rimskog carstva do 380.
Gotska plemena[30]

Sofijskim ediktom 311. umirujući car Galerije okončao je Dioklecijanski progon (vjeruje se da ga je on podstakao), a car Konstantin Veliki je izdao Milanski edikt 313, koji je hrišćanima i drugima dato „pravo na otvoreno i slobodno poštovanje njihovog bogosluženja”.[31][32]

Konstantin je počeo koristiti hrišćanske simbole, kao što je Hristov monogram, još tokom svoje vladavine, ali je i dalje ohrabrivao tradicionalne rimske vjerske prakse, uključujući obožavanje Sunca. Konstantin je 330. uspostavio grad Konstantinopolj (Carigrad) kao novu prijestonicu Rimskog carstva. Grad će postepeno postajati intelektualno i kulturno središte hrišćanskog svijeta.[33]

Tokom 4. vijeka hrišćansku cjelinu izjedale su rasprave oko ortodoksije (pravovjerja), odnosno rasprave o tome koje su vjerske doktrine ispravne. Početkom 4. vijeka, grupa u sjevernoj Africi, kasnije poznata kao donatisti, koja je vjerovala u vrlo rigidno tumačenje hrišćanstva koje je isključivalo mnoge koji su napustili vjeru tokom Dioklecijanovog progona, stvorila je kruzu u zapadnom dijelu carstvu.[34]

Sinodi je održani u Rimu 313, a zatim u Arlu 314. godine, odlučili da je donatistička vjera jeres i, kada su sljedbenici odbili da se jeresi odreknu, Konstantin je pokrenuo prvi progon hrišćana od strane hrišćana i započeo carsko miješanje u hrišćansku teologiju. Međutim, za vrijeme cara Julijana, donatisti, koji su 30 godina činili većinsku grupu u rimskoj provinciji Afrika,[35] dobili su zvanično odobrenje.[36]

Rasprave među hrišćanima uredi

 
Ikona na kojoj su prikazani Konstantin i episkopi Nikejskog sabora (325). Postavljen u središte i sa oreolom, car drži Simbol vjere Prvog carigradskog sabora (381).

Hrišćanski naučnici i stanovništvo carstva sve više su bili upleteni u rasprave o hristologiji (tj. o prirodi Isusa Hristosa). Mišljenja su se kretala od vjerovanja da je Isus potpuni čovjek do uvjerenja da je potpuno božanstvo. Najupornija rasprava bila je između homouzijskog gledišta (Otac i Sin su jedna supstanca), definisanog na Nikejskom saboru 325, koju je zagovarao Atanasije Aleksandrijski, i arijanskog stava (Otac i Sin su slični, ali je Otac veći od Sina). Carevi su se zbog toga sve više miješali u sve podjeljeniju ranu crkvu.[37]

Konstantin je podržao Nikejski simbol vjere u Nikeji, ali ga je na samrti krstio Jevsevije Nikomidijski, episkop koji je imao simpatije prema arijanstvu. Njegov nasljednik Konstancije II podržao je arijanske stavove: pod njegovom vlašću održan je Carigradski sabor 360. na kojem je podržao arijansko gledište. Nakon Julijanovog interludija, kojim je htio da se vrati paganskoj grčko-rimskoj religiji, zapad se držao Nikejskog simbola vjere, dok je arijanizam ili poluarijanizam bio dominantan na istoku (za vrijeme cara Valensa) sve dok car Teodosije I nije sazvao Carigradski sabor 381, koji je potvrdio nikejski stav i odbacio arijansko gledište. Ovaj sabor je dodatno odredio definiciju ortodoksije, izdavanjem Nikejsko-carigradsko simbola vjere.

 
Misorij Teodosija I, koji je nikejsko hrišćanstvo proglasio državnom religijom Rimskog carstva. Ovaj komad je pronađen u Almendralehu.

Teodosije I je Solunskim ediktom 27. februara 380. uspostavio nikejsko hrišćanstvo kao zvaničnu državnu religiju, rezervišući za svoje sljedbenike titulu katoličkih hrišćana i izjavljujući da će oni koji ne slijede religiju kojom su ih poučavali rimski papa Damas I i aleksandrijski papa Petar II biti smatrani jereticima.[38]

Teodosije je 391. zatvorio sve „paganske” (nehrišćanske i nejevrejske) hramove i formalno zabranio pagansko bogosluženje.[39]

Kasna antika uredi

 
Promjenu u obimu Carstva kojim se vladalo iz Konstantinopolja:
476. kraj Zapadnog carstva; 550. osvajanja Justinijana I; 717. pod Lavom III; 867. pod Vasilijem I; 1025. smrt Vasilija II; 1095. uoči Prvog krstaško rata; 1170. pod Manojlom I; 1270. pod Mihajlom VIII; 1400. pred pad Konstantinopolja.

Krajem 4. vijeka Rimsko carstvo je efikasno podijeljeno na dva dijela, iako su privreda i crkva još uvijek bile snažno povezane. Dvije polovine carstva oduvijek su imale kulturne razlike, što je naročito ilustrovano široko rasprostranjenom upotrebom grčkog jezika u istočnom dijelu i njegovom ograničenom upotrebom u zapadom dijelu (grčki, kao i latinski, korišćen je na zapadu, ali latinski je bio govorni vernakular).

Do trenutka kada je hrišćanstvo postalo državna religija carstva krajem 4. vijeka, naučnici na Zapadu su u velikoj mjeri napustili grčki u korist latinskog. Čak je i crkva u Rimu, gdje se grčki nastavio koristili u liturgiji duže nego u provincijama, napustila grčki.[v] Jernonimova Vulgata počela da zamjenjuje starije latinske prevode Biblije.

 
Bazilika Aja Sofija u Carigradu, vijekovima je bila najveća crkva na svijetu.

U 5. vijeku doći će do daljeg razbijanja hrišćanskog svijeta. Car Teodosije II sazvao je dva sinoda u Efesu, jedan 431. i jedan 449, od kojih je prvi osudio učenje carigradskog patrijarha Nestorija, dok je drugi podržao učenje Evtihija protiv carigradskog patrijarha Flavijana.[41]

Nestorija je učio da su Isusova božanska i ljudska priroda različite osobe, pa je stoga Marija bila Isusova majka, a ne i Božja majka. Evtihije je, naprotiv, učio da je u Isusu postoji samo jedna priroda, drugačija od ljudske prirode uopšte. Prvi efeški sabor odbacio je Nestorijevo gledište, zbog čega su crkve oko Edeske škole, grada na rubu carstva, raskinule sa carskom crkvom (vidi Nestorijanski raskol).[41]

Progonjeni unutar Rimskog carstva, mnogi nestorijanci su pobjegli u Persiju i pridružili se Sasanidskoj crvki (buduća Crkva Istoka). Drugi efeški sabor podžao je Evtihijev stav, ali ga je dvije godine kasnije srušio Halkidonski sabor, koji je sazvao car Markijan. Odbijanje Halkidonskog sabora dovelo je do izlaska iz državne crkve većine hrišćana u Egiptu i mnogih na Levantu, koji su preferirali teologiju miafizita.[41]

Tako je, u roku od jednog vijeka od veze koju je Teodosije uspostavio između cara i crkve u svom carstvu, ona pretrpjela značajno smanjenje. Oni koji su podržali Halkidonski sabor postali su u Siriji poznati kao Melkiti, carska grupa, sljedbenici cara (na sirijskom malka). Ovaj raskol doveo je do nezavisne zajednice crkava, koja uključuje egipatsku, sirijsku, etiopsku i jermensku crkva, a koje su danas poznate kao Drevnoistočne crkve.[42] Uprkos ovim raskolima, halkidonska nikejska crkva je i dalje predstavljala većinu hrišćana u sada već smanjenom Rimskom carstvu.[43]

Pad Zapadnog rimskog carstva uredi

 
Odoakarovo kraljevstvo 480. godine, nakon što je osvojio Dalmaciju i veći dio Sicilije.

U 5. vijeku Zapadnog rimsko carstvo se brzo raspalo i dok kraja vijeka više nije postojalo. U roku od nekoliko decenija, germanska plemena, naročito Goti i Vandali, osvojili su zapadne provincije. Rim je opljačkan 410. i 455. godine, a biće ponovo opljačkan u narednom vijeku 546. godine.[30]

Do 476, germanski vođa Odoakar osvojio je Italiju i svrgnuo posljednjeg zapadnorimskog cara Romula Avgustula, iako se nominalno potčinio Carigradu. Arijanska germanska plemena uspostavila su sopstvene sisteme crkava i episkopa u zapadnim provincijama, ali su generalno bila tolerantna prema stanovništvu koje je odlučilo da ostane u zajednici sa carskom crkvom.[30] Rimski car Justinijan I započeo je u Carigradu 533. vojni pohod radi zauzimanja zapadnih provincija od arijskih Germana, počevši od sjeverne Afrika pa do Italije. Njegov uspjeh u ponovnom osvajanju većeg dijela zapadnog Sredozemlja bio je privremen. Carstvo je ubrzo izgubilo većinu ovih dobitaka, ali je zadržalo Rim, kao dio Ravenskog egzarhata, do 751. godine.

Justinijan je definitivno uspostavio cezaropapizam,[44] zadržavajući „pravo i dužnost da svojim zakonima reguliše najsitnije detalje bogosluženja i discipline, kao i da diktira teološka mišljenja kojih će se držati u Crkvi”.[6] Prema zapisu u A Greek–English Lexicon, izraz ortodoksan (pravovjeran) prvi put se pojavio u Justinijanovom zakoniku: „Nalažemo da sve katoličke crkve, po cijelom svijetu, budu stavljene pod kontrolu ortodoksnih (pravovjernih) episkopa koji su prihvatili Nikejski simbol vjere”.[45]

Do kraja 6. vijeka crkva unutar carstva postala je čvrsto vezana za carsku vlast,[46] dok je na zapadu hrišćanstvo uglavnom bilo podređeno zakonima i običajima naroda koji nisu bili lojalni caru.[10]

Patrijaršije u Carstvu uredi

Vidi još: Patrijaršija i Pentarhija
 
Karta pet patrijaršija u istočnom Sredozemlju koje je uspostavio Justinijan I. Rim je označen ružičastom, Konstantinopolj zelenom, Antiohija plavom, Jerusalim ružičastom, a Aleksandrija žutom bojom. Lav III proširio je nadležnost Konstantinopolja na teritorije oivičene ružičastom bojom.

Car Justinijan I dodijelio je pet sjedišta patrijarsima Rima, Carigrada, Aleksandrije, Antiohije i Jerusalima, koji su činili vrhovni crkveni autoritet koji je pokrivao cijelo carstvo. Prvi nikejski sabor 325. ponovo je potvrdio da episkop jedne provincijske prijestonice, mitropolit, ima određena ovlašćenja nad episkopima provincije.[47] Priznata je i postojeća nadmitropolitska vlast sjedištima u Rimu, Aleksandriji i Antiohiji,[48] a dodijeljeno je posebno priznanje Jerusalimu.[49][50][51]

Carigrad je dodat na Prvom carigradskom saboru (381)[52] i dobio je vlast u početku samo nad Trakijom. Po kanonu osporavane valjanosti,[53] Halkidonski sabor (451) je Aziju i Pont,[54] koji su zajedno činili Anadoliju, stavio pod jurisdikciju Carigrada, iako je njihova autonomija priznat na saboru 381. godine.[55][56]

Rim nikada nije priznao ovu pentarhiju sačinjenu od pet stolica kao sastavnog dijela crkvenog ustrojstva. Rim je tvrdio da su, u skladu sa Prvim nikejskim saborom, samo tri „Petrove” stolice — Rim, Aleksandrija i Antiohija — imale pravu patrijaršijsku funkciju.[57] Zapadna crkva takođe nikada nije u potpunosti prihvatila kanone Trulskog sabora (692) koji je dao crkvenu sankciju Justinijanovog dekretu.[58]

Rana muslimanska osvajanja teritorija Aleksandrijske, Antiohijske i Jerusalimske patrijaršije, čija je većina hrišćana u svakom slučaju izgubljena za pravoslavnu crkvu poslije Halkidonskog sabora, ostavila je samo dvije patrijaršije u stvarnom dejstvu, one u Rimu i Carigradu.[59] Papa Grgur III je odolio 732. ikonoboračkoj politici cara Lava III. Car je reagovao tako što je 740. prenio pod crkvenu jurisdikciju Carigrada teritorije u Grčkoj, Iliriji, Siciliji i Kalabriji koju su ranije bile pod nadležnošću Rima (pogledati kartu), ostavljajući rimski episkopu samo neznatan dio zemlje nad kojim je carstvo još uvijek imalo kontrolu.[60]

Carigradski patrijarh već je usvojio titulu „vaseljenskog patrijarha”, ukazujući na ono što je smatrao svojim položajem u „vaseljeni”, idealnom hrišćanskom svijetu na čelu sa carem i patrijarhom carske prijestonice.[61][62] Takođe pod uticajem carskog modela upravljanja državnog crkvom, u kojem „car postaje stvarni izvršni organ saborne crkve”,[63] pentarhijski model upravljanja državnom crkvom nazadovao je do monarhije Carigradskog patrijarha.[63][64]

Uspon islama uredi

 
Karta muslimanske ekspanzije u 7. i 8. vijeku.

Osvajanja Pravednog kalifata počela su da šire uticaj islama izvan Arabije u 7. vijeku, a prvi sukob sa Rimskim carstvom bio je 634. godine. Rimsko i Sasanidsko carstvo bili su oslabljeni višedecenijskim međusobnim ratom. Do kraja 7. vijeka, Pravedni kalifat osvojio je cijelu Persiju i veliki dio Vizantije, uključujući Palestinu, Siriju i Egipat.

Odjednom je veliki dio hrišćanskog svijeta bio pod muslimanskom vlašću. Tokom narednih vijekova uzastopne muslimanske države postale su neke od najmoćnijih u Sredozemlju.

Iako je vizantijska crkva polagala vjerski autoritet nad hrišćanima u Egiptu i Levantu, u stvarnosti većina hrišćana u ovim regijama u to vrijeme bili su miafiziti ili sljedbenici drugih sekti. Novi muslimanski vladari ponudili su vjersku toleranciju hrišćanima svih sekti. Dodatno, podanici muslimanske države mogli su biti prihvaćeni kao muslimani jednostavno objavljivanjem vjere u jednog boga i poštovanjem prema Muhamedu (pogledati šehadet). Kao rezultat toga, narodi Sirije, Palestine i Egipta uveliko su prihvatili svoje nove vladare, a mnogi su se za nekoliko generacija proglasili muslimanima. Napadi muslimana kasnije su postigli uspjeh u dijelovima Evrope, naročito u Hispaniji (pogledati Al Andaluz).[65]

Širenje hrišćanstva u Evropi uredi

 
Širenje hrišćanstva u Evropi 325. (tamno plava) i 600. (svijetlo plava).

Tokom 9. vijeka, vizantijski carevi su ohrabrivali slanje hrišćanskih misija među okolne narode. Ćirilo i Metodije poslati su 862. u slovenske kneževinu Veliku Moravsku. Većinsko slovensko stanovništvo Bugarske do tada je bilo hrišćansko, a sam car Boris I kršten je 864. godine. Srbija se smatra hrišćanskom od 870. godine.[66] Početkom 867. carigradski patrijarh Fotije I pisao je da je Kijevska Rusija prihvatila hrišćanstvo, ali je ipak definitivno hristijanizovana tek krajem sljedećeg vijeka.

Od ovih slovenskih crkava, Crkva Velike Moravske je odlučila da se odmah poveže sa Rimom, a ne Carigradom: misionari poslati u Veliku Moravsku bili su na strani rimskog pape za vrijeme Fotijevog raskola (863—867).[67] Nakon odlučnih pobjeda na Vizantincima kod Anhijala i Katasirtaija 917, Bugarska je svoju crkvu proglasila autokefalnom i uzdigla je u rang patrijaršije, autonomiju koju je priznao Carigrad 927,[68][69] a ukinuo car Vasilije II Bugaroubica nakon što je osvojio Bugarsku 1018. godine.

 
Širenje hrišćanstva u Evropi do 1000. godine.

U Srbiji, koja je postala nezavisna kraljevina početkom 13. vijeka, srpski arhiepiskop Joanikije II je 1346. na crkvenom saboru u Skoplju uzdignut na rang patrijarha, a Srpska arhiepiskopija je uzdignuta na dostojanstvo patrijaršije, da bi mogao krunisati za cara Stefana Dušana.

Širenje hrišćanstva u zapadnoj i sjevernoj Evropi počelo je mnogo ranije, hristijanizacijom Iraca u 5. vijeku, Franaka krajem 5. vijeka, arijskih Vizigota u Hispaniji ubrzo poslije i Anglosaksonaca na kraju 6. vijeka. Do početka vizantijskih misija u srednjoj i istočnoj Evropi, hrišćanska zapadne Evropa, uprkos tome što su muslimani zauzeli veći dio Hispanije, obuhvata Franačku i dio Skandinavije, a osim juga Italije, bila je nezavisna od Vizantije i tako je bilo vijekovima.

Ovo stanje je podsticalo ideju jedinstvene crkve koja nije povezana ni sa jednom posebnom državom.[14] Mnogo prije pada Vizantije, Poljska, Ugarska i druge srednjoevropske države bile su dio crkve koja se ni na koji način nije bila dio carske crkve i koja je, sa Velikim raskolom, čak prekinula opštenje sa njom.

Veliki raskol uredi

Vidi još: Veliki raskol
 
Krunisanje Karla Velikog za cara.

Nakon što su Longobardi 751. ubili posljednjeg ravenskog egzarha, Rim je prestao biti dio Vizantije. Prisiljeni da traže zaštitu na drugom mjestu, pape su se obratile Francima, a nakon što je papa Lav III 25. decembra 800. krunisao Karla Velikog, prenijeli su svoju političku odanost na suparničkog rimskog cara. Sporovi između rimskog pape, koja je polagala autoritet nad svim drugim sjedištima, i carigradskog patrijarha, koji je sada bio bez premca u carstvu, kulminirali su možda neizbježnom[70] međusobnom ekskomunikacijom 1054. godine.

Zajednicu sa Carigradom prekinula je većina evropskih hrišćana, izuzev onih kojima je vladala Vizantija (uključujući Bugare i Srbe) i tek nastale ruske crkve, koja je tada bila mitropolija Carigradske patrijaršije. Ova crkva postala je autokefalna 1448, samo pet godina prije sloma Vizantije,[71] nakon čega su osmanske vlasti sve svoje pravoslavne podanike bilo koje nacionalnosti uvrstile u jedan milet na čelu sa carigradskim patrijarhom.

Zapadnjaci koji su osnovali krstaške države u Grčkoj i na Bliskom istoku imenovali su latinske (zapadne) patrijarhe i druge arhijereje, dajući tako raskolu konkretnu stvarnost i postojanost.[72][73] Napori su napravljeni 1274. (Drugi lionski sabor) i 1439. (Firentinski sabor) da se obnovi zajedništo između Istoka i Zapada, ali je dogovore postignute od strane istočnih delegacije i careva odbacila velika većina vizantijskih hrišćana.

Na Istoku, ideja po kojoj je vizantijski car na čelu svih hrišćana postojala je među crkvenjacima sve dok je carstvo postojalo, čak i kada je njegova stvarna teritorije svedena na okolinu Carigrada. Samo 60 godina prije pada prijestonica, tj. 1393. godine, carigradski patrijarh Antonije IV pisao je moskovskom i vladimirskom knezu Vasiliju I braneći liturgijski pomen u ruskim crkvama vizantijskog cara na osnovu toga što je „car (βασιλεύς) i autokrator Rimljana, to jest svih hrišćana”.[74] Prema patrijarhu Antoniju „nemoguće je da hrišćani imaju Crkvu, a nemaju cara. Jer carstvo i Crkva imaju veliko jedinstvo i zajedništvo, i nije ih moguće razdvojiti”[75][76] i da „sveti car nije poput vladara i upravnika drugih krajeva”.[77][78]

Nasljeđe uredi

Nakon Velikog raskola 1054, različiti carevi su povremeno, ali bez uspjeha, pokušavali da ponovo ujedine hrišćanski svijet, pozivajući se ideju hrišćanskog jedinstva između Istoka i Zapada u pokušaju da dobiju pomoć od pape i zapadne Evrope u borbi protiv muslimana koji su postepeno osvajali teritoriju carstva. Perioda krstaških ratova protiv muslimana prošao je prije nego što je održan čak i prvi od dva sabora za ponovno ujedinjenje.

Čak i kada je ih je car proganjao, Istočna crkva je, prema Georgiju Pahimeru, „nije brojala dane do kad se trebaju osloboditi svog cara (jer nisu mogli više živjeti bez cara kao tijelo bez srca), nego sadašnje nesreće”.[79] Crkva se psihološki spojila u glavama istočnih episkopa sa carstvom do te mjere da im je bilo teško zamisliti hrišćanstvo bez cara.[16]

U zapadnoj Evropi, s druge strane, ideja saborne crkve povezane sa vizantijskim carem zamijenjena je onom u kojoj je rimska stolica vrhovna.[g] Pripadnost sabornoj crkvi zamijenilo je državljanstvo u jedinstvenom carstvu. Širom Evrope, od Italije do Irske, formiralo se novo društvo usredsređeno na hrišćanstvo.[81]

Zapadna crkva je naglasila izraz katolički u svom identitetu, ističući sabornost, dok je Istočna crkva naglasila izraz ortodoksni u svom identitetu, tvrdnju da se drži pravovjernog (istinskog) Isusovog učenja. Obje crkve tvrde da su jedinstveni nastavak prethodne ujedinjene državne halkidonske i nikejske crkve, čije su osnovne doktrinarne formulacije zadržale i mnoge crkve proizašle iz protestantske reformacije, uključujući luteranizam i anglikanizam.

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Edikt je prvi koji definitivno uvodi katoličnu ortodoksiju kao ustaljenu religiju rimskog svijeta. Obilježava kraj vjerske kontroverze u 4. vijeku o Trojici, izazvane arijanskom jeresi i pozivajući definicije ortodoksne dogme određene na Nikejskom saboru 325. i potvrđene na Carigradskom saboru 381. godine. Potvrda istinske doktrine o Trojici je test priznanja države. Navođenje rimske stolice kao mjerila ispravnog vjerovanja je značajno; povezivanja imena aleksandrijskog patrijarha sa papom bila je posljedica čvrste odbrane trinitarnog položaja egipatske stolice, naročito za vrijeme Svetog Atanasija. Posljednja rečenica Edikta ukazuje na to da carevi razmišljaju o upotrebi fizičke sile u službi ortodoksije.[2]
  2. ^ Maronitsku crkvu je osnovao Maron 410. godine, a papa Sergije I 685. učionio je Jovana Marona prvim maronskim patrijarhom.[22][23][24]
  3. ^ Prvi hrišćani u Rimu bili su uglavnom porijeklom sa istoka i govorili su grčki. Osnivanje Carigrada prirodno je privukle takve ljude tamo, a ne u Rim, a onda se hrišćanstvo u Rimu počelo širit među rimskim stanovništvom, tako da je konačno većina hrišćanskog stanovništva u Rimu govorila latinski. Otud i promjena jezika liturgije… Liturgija se izgovarala (na latinskom) prvo u jednoj crkvi, a zatim u više, sve dok liturgija na grčkom nije istisnuta, a sveštenstvo prestalo da zna grčki. Oko 415. ili 420. nalazi se podatak po kome papa kaže da ne može odgovoriti na pismo nekih istočnih episkopa, jer nema nikog ko bi mogao pisati na grčkom.[40]
  4. ^ Papstvo je održalo u zapadnoj Evropi ideal jedinstvene carske crkve, jer je cjelokupno zapadno hrišćanstvo priznalo nadmoć rimske stolice.[80]

Reference uredi

  1. ^ „Theodosius I”. Christian History | Learn the History of Christianity & the Church (na jeziku: engleski). Pristupljeno 1. 9. 2021. 
  2. ^ Ehler, Sidney Z.; Morrall, John B. (1967). Church and State Through the Centuries: A Collection of Historic Documents with Commentaries (na jeziku: engleski). Biblo & Tannen Publishers. ISBN 978-0-8196-0189-6. Pristupljeno 30. 8. 2021. 
  3. ^ Forster 2008, str. 41; Honoré 1998, str. 5; Siddhartha & Trivedi 2009In the most common sense, "mainstream" refers to Nicene Christianity, or rather the traditions which continue to claim adherence to the Nicene Creed.
  4. ^ Seitz, Christopher R. (2001). Nicene Christianity: The Future for a New Ecumenism (na jeziku: engleski). Brazos Press. ISBN 978-1-84227-154-4. Pristupljeno 1. 9. 2021. 
  5. ^ Latourette 1983, str. 175; Schaff 1910, str. 179; Irvin & Sunquist 2002, str. 160; O'Hare 1997, str. 88.
  6. ^ a b Ayer 1913, str. 553.
  7. ^ Talbott, Thomas (2014). „The Incescapable Love of God”. The Inescapable Love of God: Second Edition (na jeziku: engleski). Wipf and Stock Publishers. str. 18. ISBN 978-1-62564-690-3. Pristupljeno 1. 9. 2021. 
  8. ^ Grillmeier, Aloys (1996). „The development of two hierarchies”. Christ in Christian Tradition (na jeziku: engleski). Westminster John Knox Press. str. 63. ISBN 978-0-664-22300-7. Pristupljeno 1. 9. 2021. 
  9. ^ Hitchcock, James (2012). History of the Catholic Church: From the Apostolic Age to the Third Millennium (na jeziku: engleski). Ignatius Press. str. 209. ISBN 978-1-58617-664-8. Pristupljeno 1. 9. 2021. 
  10. ^ a b Ayer 1913, str. 538–539.
  11. ^ Ekonomou 2007, str. 218.
  12. ^ Phan 2000, str. 325; Noble 1984, str. 49.
  13. ^ GCT (29. 5. 2020). „On This Day May 29, 1453: The Fall Of Constantinople — Greek City Times” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 1. 9. 2021. 
  14. ^ a b Gerland, Ernst (1913). „Byzantine Empire”. Ur.: Herbermann, Charles. Catholic Encyclopedia (na jeziku: engleski). 15. New York: Robert Appleton Company — preko Vikizvornika. 
  15. ^ Becchio, Bruno (2006). „Byzantine Church”. Encyclpedia of World Religions (na jeziku: engleski). Foreign Media Group. ISBN 978-1-60136-000-7. Pristupljeno 1. 9. 2021. 
  16. ^ a b Schadé 2006, art. "Byzantine Church".
  17. ^ a b Wylen 1996, str. 190–192; Dunn 1999, str. 33–34; Boatwright, Gargola & Talbert 2004, str. 426.
  18. ^ Ames, Cecilia (2007). „Roman Religion in the Vision of Tertullian”. Ur.: Rüpke, Jörg. A Companion to Roman Religion (na jeziku: engleski). Wiley. str. 467—468 et passim. ISBN 978-1-4051-2943-5. Pristupljeno 2. 9. 2021. 
  19. ^ Hopkins 1998, str. 191.
  20. ^ Durant, Will (1944). Caesar and Christ: A History of Roman Civilization and of Christianity from Their Beginnings to A.D. 325 (na jeziku: engleski). Simon and Schuster. ISBN 978-90-800548-2-0. Pristupljeno 2. 9. 2021. 
  21. ^ Redgate, Anne Elizabeth (2000). The Armenians (na jeziku: engleski). Wiley. str. 88—91. ISBN 978-0-631-22037-4. 
  22. ^ „St. John Maron Church Maronite Catholic”. stjohnmaron.org (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 30. 08. 2018. g. Pristupljeno 2. 9. 2021. 
  23. ^ „History - MARONITE HERITAGE”. www.maronite-heritage.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2. 9. 2021. 
  24. ^ No'man, Paul (1996). The Yesterday of the Maronite Church and it's Tomorrow (na jeziku: arapski). Ghosta: Books. 
  25. ^ Frykenberg, Robert Eric (2008). Christianity in India: From Beginnings to the Present (na jeziku: engleski). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-826377-7. Pristupljeno 2. 9. 2021. 
  26. ^ Stewart, John (1928). Nestorian Missionary Enterprise: The Story of a Church on Fire (na jeziku: engleski). T. & T. Clark. Pristupljeno 2. 9. 2021. 
  27. ^ O'Leary 2000, str. 131–137.
  28. ^ Price & Gaddis 2005, str. 52–55.
  29. ^ Dwyer 1998, str. 109–111.
  30. ^ a b v Anderson 2010, str. 604; Amory 2003, str. 259–262.
  31. ^ The Cambridge Ancient History Volume 12 1970, str. 589–671.
  32. ^ Clarke, Graeme Wilber (2005). „De Mortibus Persecutorum 45.1, 48.2, qtd. and tr.”. Third-century Christianity (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2. 9. 2021. 
  33. ^ Payton 2007, str. 29.
  34. ^ Irvin & Sunquist 2002, str. 164, ch. 15.
  35. ^ „Donatist | religion”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2. 9. 2021. 
  36. ^ „The Donatists and Their Relation to Church and State « Biographia Evangelica” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 27. 12. 2019. g. Pristupljeno 2. 9. 2021. 
  37. ^ Irvin & Sunquist 2002, str. 164, ch. 16.
  38. ^ Bettenson, Henry (1967). Documents of the Christian Church (na jeziku: engleski). Oxford University Press. str. 22. ISBN 978-0-19-501293-4. Pristupljeno 2. 9. 2021. 
  39. ^ Siddhartha & Trivedi 2009, str. 729In 391 Theodosius I established Nicene Christianity as the official…
  40. ^ Boudens, Robrecht (1985). Alfred Plummer: Conversations with Dr. Döllinger 1870-1890 (na jeziku: engleski). Leuven University Press. str. 13. 
  41. ^ a b v Price & Gaddis 2005, str. 52.
  42. ^ Bussell 2010, str. 346.
  43. ^ Latourette 1975, str. 183.
  44. ^ Ayer 1913, str. 538.
  45. ^ „Code of Justinian I.5.21”. Arhivirano iz originala 27. 7. 2013. g. 
  46. ^ Cairns 1996, str. 124"By 590 the church had not only been freed from persecution by the Roman state but had become closely linked with that state."
  47. ^ Percival 1900, str. 11—12, NPNF2-14..
  48. ^ Percival 1900, str. 15—16, NPNF2-14..
  49. ^ Percival 1900, str. 17, NPNF2-14..
  50. ^ Valliere, Paul (2012). Conciliarism: A History of Decision-Making in the Church (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. str. 91—92. ISBN 978-1-107-01574-6. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  51. ^ Puglisi, James (2010). How Can the Petrine Ministry Be a Service to the Unity of the Universal Church? (na jeziku: engleski). Wm. B. Eerdmans Publishing. str. 40. ISBN 978-0-8028-4862-8. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  52. ^ Percival 1900, str. 178, NPNF2-14..
  53. ^ Michalopulos, George C. (11. 9. 2009). „Canon 28 and Eastern Papalism: Cause or Effect?”. OrthoChristian.Com (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 10. 1. 2013. g. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  54. ^ Percival 1900, str. 287—288, NPNF2-14..
  55. ^ Percival 1900, str. 176—177, NPNF2-14..
  56. ^ „L'IDEA DI PENTARCHIA NELLA CRISTIANITA’”. www.homolaicus.com (na jeziku: italijanski). Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  57. ^ Wilson, Kenneth (2003). Readings in Church Authority: Gifts and Challenges for Contemporary Catholicism (na jeziku: engleski). Ashgate. ISBN 978-0-7546-0530-0. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  58. ^ „Quinisext Council | Christianity”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  59. ^ BROWN, NANCY; Browning, Robert (1992). The Byzantine Empire (Revised Edition) (na jeziku: engleski). CUA Press. str. 73. ISBN 978-0-8132-0754-4. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  60. ^ Treadgold, Warren T. (1997). A History of the Byzantine State and Society (na jeziku: engleski). Stanford University Press. str. 354—355. ISBN 978-0-8047-2630-6. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  61. ^ Meyendorff, John (1982). The Byzantine Legacy in the Orthodox Church (na jeziku: engleski). St. Vladimir's Seminary Press. str. 20. ISBN 978-0-913836-90-3. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  62. ^ Harris, Jonathan (2006). Byzantium and the Crusades (na jeziku: engleski). A&C Black. str. 44. ISBN 978-1-85285-501-7. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  63. ^ a b Ratzinger, Joseph (2008). Church, Ecumenism, and Politics: New Endeavors in Ecclesiology (na jeziku: engleski). Ignatius Press. str. 95. ISBN 978-1-58617-217-6. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  64. ^ Anastos, Milton Vasil (2001). „21. The theory of the pentarchy and Byzantine arguments against the Roman primacy”. Aspects of the Mind of Byzantium: Political Theory, Theology, and Ecclesiastical Relations with the See of Rome (na jeziku: engleski). Ashgate. ISBN 978-0-86078-840-9. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  65. ^ Cardini 2001, str. 9.
  66. ^ Vlasto, A. P. (1970). The Entry of the Slavs Into Christendom: An Introduction to the Medieval History of the Slavs (na jeziku: engleski). Cambridge University Press Archive. str. 208. ISBN 978-0-521-07459-9. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  67. ^ Treadgold, Warren T. (1997). A History of the Byzantine State and Society (na jeziku: engleski). Stanford University Press. str. 453, 558. ISBN 978-0-8047-2630-6. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  68. ^ Kiminas, Demetrius (2009). The Ecumenical Patriarchate (na jeziku: engleski). Wildside Press LLC. ISBN 978-1-4344-5876-6. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  69. ^ Carvalho, Joaquim (2007). Religion and Power in Europe: Conflict and Convergence (na jeziku: engleski). Edizioni Plus. ISBN 978-88-8492-464-3. Pristupljeno 3. 9. 2021. 
  70. ^ Johnson, Paul (2005). A History of Christianity (na jeziku: engleski). Simon & Schuster. str. 186. ISBN 978-0-7432-8203-1. Pristupljeno 4. 9. 2021. 
  71. ^ Golubinskiй, Evgeniй Evstigneevič (1900). Istorія russkoй cerkvi: Perіodъ vtoroй, Moskovskій. Otъ našestvія mongolovъ do mitropolita Makarія vklюčitelьno. II. pervaя polovina toma (na jeziku: ruski). Universitetskaя tipografія. str. 469. Pristupljeno 4. 9. 2021. 
  72. ^ Nichols, Aidan (2010). Rome and the Eastern Churches: A Study in Schism (na jeziku: engleski). Ignatius Press. str. 281. ISBN 978-1-58617-282-4. Pristupljeno 4. 9. 2021. 
  73. ^ The Melkites (na jeziku: engleski). Eparchy of Newton. 14. 8. 2010. Pristupljeno 4. 9. 2021. 
  74. ^ Meyendorff 1996, str. 89.
  75. ^ Obolensky 1982, str. 339; The Cambridge Ancient History Volume 5 2006, str. 31.
  76. ^ Gudzjak, Borys (2001). Crisis and Reform: The Kyivan Metropolitanate, the Patriarchate of Constantinople, and the Genesis of the Union of Brest (na jeziku: engleski). Ukrainian Research Institute, Harvard University. str. 17. ISBN 978-0-916458-92-8. Pristupljeno 4. 9. 2021. 
  77. ^ Obolensky 1982, str. 339.
  78. ^ Chrysostomides, Julian; Hussey, Joan Mervyn (1988). Kathigitria (na jeziku: engleski). Porphyrogenitus. str. 516. ISBN 978-1-871328-00-4. Pristupljeno 4. 9. 2021. 
  79. ^ Nicol, Donald M. (1993). The Last Centuries of Byzantium, 1261-1453 (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. str. 213. ISBN 978-0-521-43991-6. Pristupljeno 4. 9. 2021. 
  80. ^ Boak, Arthur Edward Romilly (1947). A History of Rome to 565 A. D. (na jeziku: engleski). Macmillan. str. 4030. Pristupljeno 4. 9. 2021. 
  81. ^ Perry, Marvin; Chase, Myrna; Jacob, James; Jacob, Margaret; Laue, Theodore H. Von (2012). Western Civilization: Ideas, Politics, and Society (na jeziku: engleski). Cengage Learning. str. 213. ISBN 978-1-111-83168-4. Pristupljeno 4. 9. 2021. 

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Државна_црква_Римског_царства&oldid=25998156”